Starokatolička crkva
Starokatolička crkva je naziv za skup hrišćanskih crkava i verskih zajednica koje pripadaju zapadnohrišćanskoj tradiciji, a nastale su odvajanjem od Rimokatoličke crkve nakon Prvog vatikanskog koncila (1869-1870). Do odvajanja je došlo usled spora oko novih dogmatskih učenja, koja su ozvaničena na pomenutom koncilu, što se u prvom redu odnosilo na dogmu o papskoj nepogrešivosti. Protivnici takvih novina nisu želeli da prihvate dogmatsku radikalizaciju, već su tražili da se zapadno hrišćanstvo vrati svojim izvornim načelima, iz vremena pre Velikog raskola. Usled takvog zalaganja za izvorne, odnosno stare tradicije hrišćanskog Zapada, prozvani su starokatolicima. Prvi koraci kao organizovanju starokatolika učinjeni su na skupovima koji su tokom 1870. i 1871. godine održani u Nirnbergu i Minhenu, nakon čega je usledila postepena izgradnja sopstvenih crkvenih ustanova, na čelu sa novoizabranim starokatoličkim biskupima. Time su u raznim oblastima srednje Evrope stvorene posebne starokatoličke crkve, koje su se 1889. godine udružile u Utrehtsku uniju starokatoličkih crkava.[1][2]
Starokatolici odbacuju rimokatoličke dogme o papskoj nepogrešivosti i bezgrešnom začeću, a takođe ne prihvataju sveštenički celibat, nerazrešivost braka i rimokatoličko tumačenje svete tajne ispovesti. Praktikuju pričest u oba vida i narodni jezik u liturgiji. Sveštenike i biskupe biraju sami vernici na skupštinama župa i crkvenim saborima. Starokatolički biskupi se okupljaju svake dve godine na opštem saboru u holandskom gradu Utrehtu, gde se nalazi sedište Utrehtske unije starokatoličkih crkava.
Organizacija uredi
Starokatoličke crkve se dele na dve osnovne skupine. Prvu čine glavne starokatoličke crkve, koje pripadaju Utrehtskoj uniji starokatoličkih crkava, onovanoj 1889. godine.[3] U drugu skupinu se ubrajaju sve ostale starokatoličke crkve, koje su takođe grupisane u posebne skupine ili deluju samostalno. Tokom istorije, u raznim starokatoličkim crkvama je dolazilo do unutrašnjih podela i raskola, usled čega su nastajale nove starokatoličke crkve, tako da u današnje vreme širom sveta postoji znatan broj međusobno povezanih ili samostalnih crkava koje pripadaju starokatoličkoj tradiciji.
Utrehtska unija starokatoličkih crkava uredi
Utrehtskoj uniji starokatoličkih crkava pripadaju:[4][2]
- Holandska starokatolička crkva
- Nemačka starokatolička crkva
- Švajcarska starokatolička crkva
- Austrijska starokatolička crkva
- Češka starokatolička crkva
- Poljska starokatolička crkva
- Hrvatska starokatolička crkva
Skrantonska unija starokatoličkih crkava uredi
Skrantonskoj uniji starokatoličkih crkava pripadaju:[5]
- Poljska nacionalna starokatolička crkva
- Nordijska starokatolička crkva
Svetski savet narodnih katoličkih crkava uredi
Svetski savet narodnih katoličkih crkava (eng. World Council of National Catholic Churches) je posebna organizacija koja okuplja Slovačku starokatoličku crkvu i sa njom udružene starokatoličke provincije i vikarijate u raznim državama. Na čelu ove unije je slovački starokatolički nadbiskup Avgustin Bačinski, koji takođe nosi i naslov patrijarha. Svetski savet narodnih katoličkih crkava okuplja starokatoličke tradicionaliste, koji ne prihvataju uvođenje liberalnih novina, kao što su izbor ženskog sveštenstva i priznavanje istopolnih zajednica. Za razliku od ostalih starokatolika, pripadnici ove unije na bogosluženjima pominju rimskog papu i uslovno prihvataju rimokatoličku dogmu o papskoj nepogrešivosti.[6][7]
Starokatolicizam na prostorima bivše Jugoslavije uredi
Prvi koraci ka stvaranju starokatoličkih zajednica na ovim prostorima učinjeni su već za vreme austrougarske vlasti, koja je priznavala starokatoičku crkvu kao jednu od zakonitih verskih zajednica u austrijskoj polovini države, uključujući slovenačke zemlje, Istru i Dalmaciju. Do organizovanja posebne starokatoličke crkve došlo je tek nakon stvaranja Jugoslavije (1918), kada je skupina rimokatoličkih sveštenika istupila iz Rimokatoličke crkve i formirala Hrvatsku starokatoličku crkvu (1923), koja je svog prvog biskupa dobila 1924. godine u ličnosti Marka Kalođere, ranijeg rimokatoličkog sveštenika i splitskog kanonika. Jugoslovenske vlasti su podržale ovaj pokret, tako da se mreža starokatoličkih župa i vikarijata proširila po čitavoj državi. Već u to vreme, među starokatolicima je dolazilo i do povremenih unutrašnjih podela, koje su znatno oslabile zajednicu.[8][9] U Beogradu su starokatolici imali kapelu u Dubrovačkoj 1, u zgradi osnovne škole.[10]
Na drugoj strani, Rimokatolička crkva se žestoko protivila nastanku i razvoju Starokatoličke crkve u Jugoslaviji. Zagrebački nadbiskup Alojzije Stepinac je bio nepomirljivi neprijatelj starokatolika, za koje je govorio da su "trulež na našem narodnom organizmu". Njegova želja da se starokatolicizam zabrani i uguši ostvarena je za vreme postojanja NDH (1941-1945), kada su ustaške vlasti zavele teror nad ovom verskom zajednicom i njenim sveštenicima i vernicima, od kojih su mnogi postradali u logorima, a među njima je bio i izabrani biskup Ante Donković, koji je ubijen u koncentracionom logoru Jasenovac.[11]
Nakon oslobođenja Jugoslavije, započela je postepena obnova starokatolicizma. Pored prvobitne biskupije u Hrvatskoj, posebne starokatoličke biskupije su ustanovljene u Sloveniji (1946), Srbiji (1954) i Bosni i Hercegovini (1965),[12] a na državnom nivou je bio osnovan i Savez starokatoličkih crkava Jugoslavije.[13] Komunističke vlasti u Jugoslaviji nisu sputavale razvoj starokatoličke crkve, već su u tome videle korisno sredstvo za suzbijanje uticaja Rimokatoličke crkve. Uprkos tome, među samim starokatolicima je dolazilo do novih unutrašnjih podela koje su nastavile da slabe zajednicu. Posebne starokatoličke biskupije su se postepeno ugasile, čak i pre raspada Jugoslavije (1991-1992). Na kraju su se održale samo pojedine župe u Hrvatskoj, koje su ostale pod okriljem Utrehtske unije starokatoličkih crkava.[14][15]
Tradicionalno dobri odnosi između Srpske pravoslavne crkve i Utrehtske unije starokatoličkih crkava, koji su izgrađeni tokom 20. veka, nastavljeni su i u savremenom dobu, putem raznih oblika međucrkvene saradnje.[16][17]
Početkom 21. veka, na prostorima bivše Jugoslavije su se pojavile i neke druge starokatoličke organizacije, koje ne deluju pod okriljem Utrehtske unije starokatoličkih crkava. Tako je u Hrvatskoj, a potom i u Srbiji, pod okriljem Svetskog saveta narodnih katoličkih crkava, počela da deluje nova starokatolička organizacija na čijem se čelu nalazi Leonardo Beg, koji je ustanovio posebne generalne vikarijate, za područje Hrvatske,[18] odnosno Srbije,[19] ali ni jedna od tih organizacija još uvek nije upisana u registre verskih zajednica u Hrvatskoj i Srbiji.[20][21]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ The Union of Utrecht of the Old-Catholic Churches: History
- ^ a b Flügel 2014.
- ^ Flügel 2014, str. 18.
- ^ „The Union of Utrecht of the Old-Catholic Churches: Member Churches”. Arhivirano iz originala 10. 04. 2016. g. Pristupljeno 12. 02. 2019.
- ^ The Union of Scranton
- ^ Svetová rada národných katolíckych cirkví
- ^ „Pravoslavno-starokatolički generalni vikarijat Sv. Metoda”. Arhivirano iz originala 29. 12. 2019. g. Pristupljeno 12. 02. 2019.
- ^ Rakić 2008.
- ^ Miholek 2014, str. 83-107.
- ^ "Politika", 11. maj 1936
- ^ Škiljan 2014, str. 195-213.
- ^ Branković 2004, str. 93-104.
- ^ Bajsić 1970, str. 38-39.
- ^ Kolarić 2005, str. 657.
- ^ „Hrvatska starokatolička crkva”. Arhivirano iz originala 13. 02. 2019. g. Pristupljeno 12. 02. 2019.
- ^ „SPC (2018): Episkop Andrej kod starokatoličkog biskupa”. Arhivirano iz originala 12. 02. 2019. g. Pristupljeno 12. 02. 2019.
- ^ „SPC (2018): Patrijarh srpski Irinej na prijemima u Bernu”. Arhivirano iz originala 19. 02. 2019. g. Pristupljeno 19. 02. 2019.
- ^ Ortodoksna starokatolička regija sv. Kristofora
- ^ „Pravoslavno-statokatolički generalni vikarijat Sv. Metoda: Ordinarij”. Arhivirano iz originala 29. 01. 2019. g. Pristupljeno 12. 02. 2019.
- ^ „Evidencija vjerskih zajednica u Republici Hrvatskoj”. Arhivirano iz originala 22. 01. 2019. g. Pristupljeno 19. 02. 2019.
- ^ Ministarstvo pravde: Spisak crkava i verskih zajednica
Literatura uredi
- Bajsić, Vjekoslav (1970). „Starokatolička crkva u SFR Jugoslaviji”. Vjerske zajednice u Jugoslaviji. Zagreb: Binoza. str. 38—39.
- Branković, Tomislav (2004). „Starokatolička crkva u Jugoslaviji” (PDF). Religija i tolerancija: Časopis Centra za empirijska istraživanja religije. 3 (2): 93—104.
- Kalogjera, Marko (1924). Hrvatska starokatolička crkva (1. izd.). Zagreb.
- Kolarić, Juraj (2005). Ekumenska trilogija: Istočni kršćani, pravoslavni, protestanti. Zagreb: Prometej.
- Miholek, Mislav (2014). „Hrvatska starokatolička crkva u Srbiji i Vojvodini od 1926. do 1944.”. Religija i tolerancija: Časopis Centra za empirijska istraživanja religije. 12 (21): 83—107.
- Nadoveza, Branko (2004). Doktrina starokatoličke crkve. Beograd: Srpska radikalna stranka.
- Rakić, Predrag (2008). Starokatolička crkva u Jugoslaviji do početka Drugog svetskog rata. Beograd: Hrišćanska misao.
- Flügel, Christian (2014) [2006]. Die Utrechter Union und die Geschichte ihrer Kirchen (2. izd.). Norderstedt: Books on Demand.
- Škiljan, Filip (2014). „Starokatolička crkva u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj”. Historijski zbornik. 67 (1): 195—213.
