Turkmenski tepih
Turkmenski tepih (turkm. Türkmen haly) je vrsta ručno rađenog tekstila za pod koji tradicionalno potiče iz centralne Azije. Treba razlikovati originalne turkmenske plemenske prostirke i tepihe koji se danas proizvode u velikom broju za izvoz uglavnom u Pakistanu i Iranu. Originalne turkmenske prostirke proizvodila su turkmenska plemena koja su glavna etnička grupa u Turkmenistanu, a žive i u Avganistanu i Iranu. Koriste se u različite svrhe, uključujući prostirke za šatore, zavese za vrata i torbe različitih veličina.
| Turkmenski tepih | |
|---|---|
 | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Turkmenistan |
| Svetska baština Uneska | |
| Unesko oznaka | 01486 |
| Datum upisa | 2019 |
Tradicionalna turkmenska umetnost izrade tepiha upisana je na Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva od strane Međuvladinog komiteta za zaštitu nematerijalnog kulturnog nasleđa Uneska 2019. godine.[1]
Istorija
uredi
Pre nekoliko vekova, skoro sve turkmenske ćilime su proizvodila nomadska plemena gotovo u potpunosti od lokalno dobijenih materijala, životinjske vune i biljnih boja ili drugih prirodnih boja. Koristili su geometrijske dizajne koji su varirali od plemena do plemena; najpoznatija su Jomudi, Ersari, Sarik, Salur i Teke. Nepravilnosti, koje su mnogi kolekcionari tepiha smatrali delom šarma, bile su prilično česte jer su prirodni materijali varirali od serije do serije, a vunena osnova ili potka se mogu rastegnuti, posebno na razboju koji se redovno sklapa za transport i postavlja iznova u drugom logoru. U skorije vreme su se pojavile velike radionice ćilima u gradovima, manje je nepravilnosti, a tehnologija se donekle promenila. Od oko 1910. godine, sintetičke boje se koriste zajedno sa prirodnim.[2] Veličina nomadskih tepiha je ograničena na ono što se može uraditi na nomadskom prenosivom razboju; u selima su se oduvek proizvodili veći ćilimi, sada sve češći. Upotreba pamuka za niti osnove i potke takođe je postala uobičajena.
Tepisi proizvedeni u velikim količinama za izvoz u Pakistanu i Iranu i koji se prodaju pod imenom turkmenski ćilimi se uglavnom proizvode sintetičkim bojama, sa pamučnim osnovama i potkama i vunenim vlaknima. Oni imaju malo zajedničkog sa originalnim turkmenskim plemenskim tepisima. U ovim izvoznim ćilimima korišćeni su različiti uzorci i boje, ali najtipičniji je dizajn Buhare, koji potiče od glavnog tepiha Tekea, često sa crvenom ili smeđom pozadinom. Drugi dizajn je izveden iz glavnog tepiha Ersarija, sa osmougaonim dizajnom slonove noge. Muzej turkmenskog tepiha, koji čuva primerke originalnih turkmenskih plemenskih prostirki, nalazi se u Ašhabadu.
Mnoge avganistanske prostirke sa tradicionalnim turkmenskim dizajnom prave etnički Turkmeni koji žive u ovoj zemlji. Avganistan proizvodi mnogo ćilima, uglavnom za izvoz, a mnogi od njih su u dizajnu "Buhara". Međutim, postoje i neki avganistanski tepisi koji koriste turkmenske dizajne.
Značaj za Turkmenistan
uredi
Krajem 20. veka, tkanje ćilima u Turkmenistanu postalo je jedan od najvažnijih sektora privrede. Godine 1992. Dan turkmenskog tepiha zvanično je postao državni praznik, koji se slavi svake godine poslednje nedelje u maju.[3] Među modernim turkmenskim ćilimima izdvaja se najveći svetski ručno rađen tepih ukupne površine 301 m2, koji je istkan 2001. godine, a 2003. godine ušao u Ginisovu knjigu rekorda.[4][5]
Heraldika
urediVertikalna traka zastave Turkmenistana prikazuje pet glavnih uzoraka turkmenskih tepiha. Ovi obrasci su prikazani sa sekundarnim figurama raspoređenim duž ivica. Obrasci odražavaju nacionalno jedinstvo Turkmenistana. Pet tradicionalnih motiva tepiha na crvenom disku grba Turkmenistana predstavljaju pet glavnih plemena ili kuća i predstavljaju tradicionalne i verske vrednosti zemlje. Ova turkmenska plemena u tradicionalnom redu su Teke, Jomudi, Arsari, Čovdur i Sarik.
|
|
|
|
|
| Zastava Turkmenistana | Grb Turkmenistana | Grb Turkmenistana (1992—2000) | Grb Turkmenistana (2000—2003) | Grb Turkmenistana kao republike u sastavu Sovjetskog Saveza (1937-1991) i post-nezavisnog Turkmenistana (1991-1992) |
Ministarstvo tepiha
urediDržavno udruženje Turkmenhali je glavni snabdevač na svetskom tržištu turkmenskih tepiha ručne izrade od čiste vune iz Turkmenistana. Osnovne delatnosti korporacije su proizvodnja i prodaja turkmenskih tepiha i ćilima, očuvanje tradicije ručnog tkanja ćilima, restauracija starih ćilimskih ukrasa i predmeta.[6]
Muzej turkmenskog tepiha
urediUkazom predsednika Turkmenistana od 20. marta 1993. godine u Ašhabadu je stvoren Muzej turkmenskog tepiha. Muzej tepiha je jedan od kulturnih centara Turkmenistana, koji ima oko 2.000 izloženih eksponata tepiha, uključujući i retke. Na primer, muzej ima najmanji proizvod od tepiha, dizajniran da se nosi sa ključevima. Muzej se bavi i restauracijom starih tepiha. To je izazovan proces; neki vešto tkani stari primerci sadrže i do 1.350.000 čvorova. Muzej se stalno ažurira, a njegovi zaposleni vrše pretragu i sastavljaju kolekcije starih tepiha. Nova zgrada Nacionalnog muzeja turkmenskih ćilima ima ukupnu površinu od 5089 m2. Muzej je takođe domaćin međunarodnih naučnih foruma i konferencija.[7]
Veliki gradovi koji proizvode tepihe
urediBereket ima turkmensku fabriku za tkanje ćilima koja radi od 1923. godine.
Reference
uredi- ^ „UNESCO - Traditional turkmen carpet making art in Turkmenistan”. ich.unesco.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2019-12-17.
- ^ Between the Black Desert and the Red: Turkmen Carpets from the Wiedersperg Collection, San Francisco, Fine Arts Museum, 1999
- ^ Turkmen carpet day marked as national holiday
- ^ LARGEST ARCHITECTURAL STAR RECORD SET IN TURKMENISTAN
- ^ Turkmen biggest carpet included in Guinness World Records
- ^ „French Bouygues to build office building for Turkmenhaly state corporation and Museum of Turkmen carpet in Ashgabat”. Arhivirano iz originala 03. 06. 2019. g. Pristupljeno 01. 07. 2024.
- ^ „Day of Turkmen Carpet celebrated in Turkmenistan”. Arhivirano iz originala 11. 12. 2013. g. Pristupljeno 01. 07. 2024.