Википедија

Hrvatinići

Hrvatinići su bili bosanski srednjovekovni velikaški rod. Prvobitni posedi Hrvatinića nalazili su se u zemlji Donji Kraji u Bosni. Krajem 14. veka Hrvatinići postaju najmoćnija velikaška porodica u Bosni. Najpoznatiji pripadnik porodice Hrvatinića je Hrvoje Vukčić. Poslednji pripadnik porodice Hrvatinić je bosanski kralj Matija Vojsalić koji umire posle 1480. godine.

Hrvatinići
DržavaKraljevina Bosna
PosediDonji Kraji
OsnivačHrvatin Stjepanić
Vladavinakraj 13. veka - posle 1480.

Prvi Hrvatinići uredi

Prvi poznati pripadnici Hrvatinića bili su rođaci bribirskih knezova iz porodice Šubić[1]. Šubićima Hrvatinići duguju svoj uspon među bosansku vlastelu u doba građanskog rata u Ugarskoj (1290-1310). Prvobitni posedi Hrvatinića bili su u Donjim Krajevima u severozapadnoj Bosni. Bila je to pogranična oblast prema hrvatskim zemljama. Hrvatinići su držali župu Banicu u dolini Sane sa Ključem, Vrbanju oko istoimene reke sa Kotorom (Kotor Varoš), Zemljanik u srednjem toku Vrbasa sa Grebenom i Glamoč[2]. Vremenom se teritorija kojom su upravljali Hrvatinići širi na čitavu zemlju Donji Kraji, a potom i u drugim krajevima Bosne. Krajem 14. i početkom 15. veka Hrvatinići su bili najmoćnija velikaška porodica u Bosanskoj kraljevini.

 
Donji Kraji u srednjovekovnoj Bosni

Prvi poznati pripadnik Hrvatinića je knez Stjepan. Stjepan je umro pre februara 1301. godine kada se već pominje kao pokojni. Postoje pretpostavke da je Stjepan bio rođak bana Prijezde I iako za to nema potvrde u istorijskim izvorima. Ferdo Šišić je smatrao da je Stjepan već 1244. godine vladao Donjim Krajevima, za šta takođe nema dokaza, ali je nesumnjivo da je tada držao posede u Donjim Krajevima. Stjepan je imao više sinova od kojih je poznato ime Hrvatina Stjepanića. Po Hrvatinu je porodica i dobila naziv. Hrvatin se u izvorima obično navodi kao Stjepanić po svome ocu. Pominje se u ispravama iz 1299, 1301, 1304. i 1305. godine kada nastupa u ime svoje braće čija su nam imena nepoznata. Braća su sa Hrvatinom učestvovala u borbama za ugarsku krunu. Hrvatinići su podržavali Karla Martela Anžujskog i njegovog sina Karla Roberta iz dinastije Anžujaca[3]. Napuljski kralj Karlo II je, stoga, potvrdio Hrvatinićima držanje Donjih Krajeva 14. juna 1299. godine. Velikim delovima bosanske države od 1299. godine upravljaju bribirski kneževi Šubići. Hrvatinići su bili vazali Šubića, ali su izgleda bili nezadovoljni njihovom vlašću. Pavle I Šubić je ispravama iz 1301, 1304. i 1305. godine potvrdio vlast Hrvatinića u Donjim Krajevima. Između Hrvatina i Pavlovog brata Mladena I, bosanskog bana (1302-1304), izbio je sukob verske prirode. Hrvatin je podržavao bogumile dok se Mladen borio protiv njih[4]. Moguće je da je Hrvatin podstakao ubistvo Mladena na jesen 1304. godine. Postoje pretpostavke da je Hrvatin podržavao Stefana I Kotromanića i sremskog kralja Stefana Dragutina zbog čega je Mladen udario na njega. Ispravom iz 1305. godine Pavle I je garantovao trajno prijateljstvo između dve porodice. Stjepanići, odnosno Hrvatinići, ne pominju se u narednom periodu. Hrvatin je umro pre 1315. godine, a nasledila su ga trojica sinova: Vukoslav, Pavle i Vukac. Hrvatinići se ponovo javljaju 1322. godine na strani protivnika Mladena II Šubića (Pavlovog sina). U izvorima srećemo Grgura Stjepanića. Smatra se da je Grgur bio sin Stjepana, odnosno mlađi brat Hrvatina. Gojislav Stjepanović, koji se takođe pojavljuje u izvorima, je bio Hrvatinov rođak ili brat[5].

Grgur se prvi put pominje u povelji Stefana II Kotromanića kojom mu ban, za vernu službu, daruje Čečavu, Hrastuš, Jakeš, Volović i Modriču. Grgur se na čelu poslanstva 1330. godine našao u Bugarskoj da pregovara oko sklapanja braka između bugarske princeze i bana Stefana. Grgur je tada bio veliki knez. Ponovo se javlja 1357. godine u vezi sa ustupanjem svojih poseda u Donjim Krajevima ugarskom kralju Lajošu I[5].

Uspon uredi

Knez Pavle Hrvatinić prvi put se javlja u ispravi lokalnog velikaša Berislava Skočića iz 1323. godine. Pavle je verno služio bana Stefana II Kotromanića kao gospodar Zemljanika. Pavle se javlja i 1332. godine u ispravi bana Stefana o načinu rešavanja sporova između svojih podanika i Dubrovnika. Navodi se kao svedok iz Završja (pod Završjem se podrazumevala oblast Usore i Soli)[6]. Hrvatinići su do 1341. godine ovladali Glamočom kojim, međutim, izgleda nisu upravljali sami jer se pominje i čovek Katarine, sestre bana Stefana II Kotromanića. Pavle se 1345. godine izmirio sa knezom Ivanišem Nelipčićem i njegovom majkom Vladislavom. To je poslednja vest o njemu[5]. Od 1325. godine pominju se Vukoslavovi sinovi, knez Vlatko, Vuk i Pavle Vukoslavići. Vuk je 1325. godine učestvovao na strani Stefana II u borbama protiv kneza Nelipca koji je zaposeo grad Visući na Cetini. Vuk je osvojio Triljski Brod kojim je upravljao knez Nelipac što je Stefanu II omogućilo da vrati izgubljeni grad. Vuk učestvuje u ratu Bosne sa Srbijom. Ban Stefan II je prodro u Polimlje. Mladi kralj Dušan, sin Stefana Dečanskog, potukao je vojsku Stefana II Kotromanića, a Vuk je spasao život banu ustupivši mu svog konja[7]. Vuk se istakao u ratu sa Srbijom i 1350. godine. Car Dušan je prodro u Bosnu i zauzeo grad Novi. Nakon napada vizantijskog cara Jovana Kantakuzina na Makedoniju, Dušan pokreće vojsku na jug svoje države. U Bosni je ostavio slabe garnizone koji nisu mogli braniti osvojene gradove[8]. Vuk je zauzeo grad Novi. Za uzvrat je ban Stefan II 1351. godine Vuku i njegovom bratu Pavlu potvrdio baštinske posede u Banici i Vrbanji. Pavle se pominje u povelji bana Tvrtka I iz 1367. godine. Tvrtko mu potvrđuje baštinske teritorije u zamenu za pomoć koju mu je pružio prilikom Tvrtkovog rata sa bratom Vukom[9].

 
Hrvoje Vukčić Hrvatinić

Hrvatinići su se 1351. godine podelili. Vukoslavići su dobili župu Banicu, a Pavlovići Zemljanik. Vukoslaviće je predstavljao knez Vlatko, a Pavloviće Grgur Pavlović. Do promene u držanju nekih Hrvatinića prema novom banu došlo je 1357. godine. Pojedini Hrvatinići pristaju uz ugarskog kralja Lajoša I koji je tajno delovao protiv Tvrtka. Na njegovu stranu prišli su Pavle, Grgur i Vladislav Pavlović kao i Grgur Stjepanić (gospodar Grebena i Glamoča). U zamenu za posede u Donjim Krajevima kralj je Pavlovićima dao deo grada Dobra Kuća kod Dravura. O Grguru i Vladislavu nema više podataka. Nakon Lajoševog pohoda na Bosnu 1363. godine na ugarsku stranu prelazi i Vlatko Vukoslavić koji za uzvrat dobija Bršćanovac (kod današnjeg sela Bršljanice kod Garešnice). Njegovi sinovi, Vukoslav, Grgur i Nikola, nisu se istakli[5].

Krajem 14. veka značajnu ulogu u političkim prilikama u Bosni igraju sinovi Vukca Hrvatinića. To su veliki vojvoda Hrvoje Vukčić, bosanski ban Vuk Vukčić i knezovi Dragiša i Vojislav Vukčić. Vukac je imao i dve kćeri, Vučicu i Resu. Dragiša je kao predstavnik Hrvatinića delovao u Zadru. Vojislav je 1388. godine sa Hrvojem predstavljao poslanstvo bosanskog bana u Kninu. Resa je bila udata za tepčiju Batala, a Vučica za Zlatonosovića, strica knezova Vukmira i Vukašina Zlatonosovića koji su upravljali zemljama Usorom i Solijem. Imala je dvojicu sinova: Vuka i Branivoja. Vuk je imao dve kćeri: Jelenu i Katarinu. Katarina je bila udata za Sandalja Hranića Kosaču[10].

Hrvatinići u 15. veku uredi

Smrću vojvode Hrvoja Vukčića, Hrvatinići 1416. godine gube moć i uticaj. Bosanski kralj je u potpunosti obnovio vlast u Donjim Krajevima. Hrvojev jedinac, Balša Hercegović, umro je godinu dana nakon oca ne ostavljajući muških potomaka. Imao je dve kćeri: Katarinu i Doroteju. Katarina se udala za kneza Tvrtka Borovinića, a Doroteja najpre za Ivaniša IV Blagajskog, a kasnije za Martina IV Frankopana. Doroteja je imala sina Mikloša. Oboje ih je kralj Stefan Tomaš uzeo pod zaštitu nakon smrti Martina IV. Dragiša je imao sina Ivaniša koji je umro pre 1446. godine. Ivaniš je ostavio sinove, Pavla, Marka i Juraja, kojima je Tomaš darovao grad Ključ i 60 sela u župama Mrin, Banica, Glaž i Uskoplje[11].

Od bosanskih Hrvatinića se nakon Hrvojeve smrti ističu sinovi kneza Vojislava, vojvoda Juraj Vojsalić i njegov sin, vojvoda Petar. Nakon pada Bosne pod Turke 1463. godine u izvorima se javlja Matija Vojsalić, drugi sin kneza Vojislava. Za trećeg sina, Juraja, saznajemo samo iz jedne isprave iz 1434. godine. Turci su 1465. godine formirali marionetsku Bosansku kraljevinu koja je postojala 11 godina. Iz Bosne su Turci preduzimali pohode protiv ugarskog kralja Matije Korvina. Matija Vojsalić su Turci 1471. godine postavili za kralja Bosne. Matija je potajno pregovarao sa Dubrovačkom republikom i ugarskim dvorem. Sultan Mehmed je 1476. godine poslao veliku vojsku protiv Matij Vojsalića. Bosanskog kralja spasla je intervencija ugarskog vojskovođe Stefana Batorija i kaločkog nadbiskupa Gavrila. Oni su primorali Turke na povlačenje. Matija se iste godine povlači sa bosanskog prestola. Kraljevina Bosna prestaje da postoji[5].

Porodično stablo uredi 

   Стјепан
   │
   ├── Гргур Стјепанић
   │   │
   │   └── Влатко Хрватинић  
   │
   └── Хрватин Стјепанић
       │
       ├── Вукослав Хрватинић
       │   │
       │   ├── Влатко Вукославић Хрватинић
       │   ├── Вук Вукославић Хрватинић
       │   └── Павле Вукославић Хрватинић
       │  
       ├── Павле Хрватинић
       │   │
       │   └── Гргур Павловић Хрватинић
       │  
       └── Вукац Хрватинић
           │
           ├── Хрвоје Вукчић  
           │   │
           │   └── Балша Херцеговић Хрватинић
           │
           ├── Вук Вукчић
           ├── Војислав Вукчић 
           │   │
           │   └── Јурај Војсалић
           │       │
           │       ├── Јурај Војсалић
           │       └── Петар Војсалић
           │           │ 
           │           └── Матија Војсалић
           │ 
           └── Драгиша Вукчић 
               │
               └── Иваниш Драгишић
                   │    
                   ├── Павле Драгишић
                   ├── Марко Драгишић
                   └── Јурај Драгишић

Reference uredi

  1. ^ Šišić 1902, str. 7.
  2. ^ Šišić 1902, str. 6–7
  3. ^ ISN 1999, str. 448–9
  4. ^ ISN 1999, str. 449.
  5. ^ a b v g d Hrvatski biografski leksikon
  6. ^ Mrgić 2008, str. 69–72
  7. ^ ISN 1999, str. 460.
  8. ^ ISN 1999, str. 462.
  9. ^ Mrgić 2008, str. 78.
  10. ^ Šišić 1902, str. 25–54
  11. ^ Šišić 1902, str. 155.

Izvori uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хрватинићи&oldid=27044534”