Hromosfera
Hromosfera je drugi od tri slojeva Sunčeve atmosfere. Njena debljina iznosi 2000-3000 kilometara.[1] Hromosfera je gotovo providna i obično se ne vidi zbog jake svetlosti koju emituje fotosfera. Tokom potpunog pomračenja Sunca, hromosfera se može videti kao crveni ili purpurni obod oko Sunca.
Naziv hromosfera u direktnom prevodu sa grčkog znači obojena sfera. Hromosferu je njenim današnjim imenom nazvao engleski astronom ser Jozef Norman Lokjer 1868. godine zbog njenog crvenog prstena koji se vidi tokom pomračenja.[2]
Fizičke osobine uredi
Čitavo Sunce je sastavljeno od plazme, odnosno međusobno interagujućeg užarenog gasa. Samim tim, za njega se ne može reći da ima neku "površinu" koja ga okružuje, odnosno nema tačno definisan ni oblik, ni površinu. Umesto toga, krećući se prema jezgru Sunca, gas postaje sve gušći i gušći. Fotosfera se nalazi na onoj dubini na kojoj se ne vidi dublje u jezgro. Upravo se na njenu veličinu misli kada se govori o veličini Sunca. Takođe, iz fotosfere dolazi većina svetlosti koju mi, posmatrajući sa Zemlje, definišemo kao Sunčeva svetlost.
Kako je hromosfera udaljenija od jezgra i od fotosfere, gas od koga je sastavljena je ređi. Kroz takav gas lako prolazi svetlost emitovana na fotosferi, gotovo bez prelamanja, što je i razlog zašto do Zemljine površine dopire samo svetlost sa fotosfere. Pored jakog zračenja fotosfere, preslaba je čak i vidljiva svetlost koju proizvode gasovi u hromosferi i hromosfera se može videti kao crveni obod oko Sunca jedino tokom potpunog pomračenja Sunca, kada sa naše tačke gledišta Mesec potpuno prekriva fotosferu.
Hromosfera se na dva dela: viši i niži. Niži deo se prostire od 500 do 4.000 kilometara, a viši od 4.000 do 10.000 kilometara nad fotosferom i sastavljen je od vodonika, kalcijuma i helijuma.
Na monohromatskim snimcima se vidi da hromosfera ima strukturu mreže sa flokulama, tj. zrnima u obliku vlakana koja su većih dimenzija od granula u fotosferi. Mogu se uočiti i hromosferske fakule, krupne sjajne površine. Pošto se fakule u hromosferi nalaze tačno iznad pega u fotosferi, potvrđeno je da su fakule i pege dva različita oblika istih aktivnih oblasti na različitim visinama.[3]
Karakteristična je po tome što izbacuje mlazove plazme koje dostižu i do 10.000 km. Nepravilnog je oblika, znatno je ređa (red veličine 1016 čestica po kubnom metru) i dinamičnija od fotosfere, a njena gustina opada na većim visinama na kojima temperatura sloja raste. Porast temperature se kreće od oko 4.000 K na donjoj granici do 104 - 106 K blizu gornje granice.[4] Promene gustine i temperature su najviše izražene na najvišim delovima hromosfere, u prelaznom području između hromosfere i korone. Zbog svoje velike dinamičke nestabilnosti određene Sunčevim magnetnim poljem, a okarakterisanom vertikalnim kretanjem plazme, standardni statički modeli hromosfere sve više gube smisao.[5]
Temperatura u fotosferi može imati vrednosti od 6,000°K do 20,000°K.[2]
Spektar hromosfere uredi
Hromosfera ima skoro diskrecioni emisioni spektar. Ima veliki broj emisionih linija, a u vidljivom spektru su najznačajnije K i H linije jednog jonizovanog kalcijuma (CaII K, 393,4 nm i CaII, 396,8 nm) u ljubičastoj boji i H-alfa linija neutralnog vodonika u crvenoj boji.[6]
Oblici Sunčeve aktivnosti u hromosferi uredi
Hromosfera je deo Sunčeve atmosfere u kojoj izvire gas, te je to osnovni oblik Sunčeve aktivnosti. U hromosferi se javljaju dve vrste Sunčeve aktivnosti:
- Protuberance
- Erupcije ili flerovi
- Sunčeve baklje
Protuberance uredi
Protuberance su mlazevi hromosferske plazme u koroni. Izgledaju kao plamenovi gasa u Sunčevoj atmosferi vidljivi izvan oboda Sunčevog diska. Na Sunčevom disku izgledaju kao tamni filamenti na sjajnijoj površini Sunca.
Protuberance ili prominencija imaju značajno manju temperaturu i oko 100 puta veću gustinu od okolnog gasa u koroni. Bez obzira na to, njihova gustina nije dovoljna za emitovanje kontinualnog spektra. Vidljivo zračenje iz protuberanci sastoji se uglavnom od emisionih linija vodonika i jonizovanog kalcijuma i, izuzev tokom potpunih pomračenja Sunca, protuberance se posmatraju u monohromatskoj svetlosti. Mogu se uzdići do visine i do 150.000 km iznad fotosfere, prolazeći i kroz čitavu hromosferu i kroz koronu. Protuberance su gušće od okolne materije i dostižu temperaturu oko 20.000 K.
Postoje dve vrste protuberanci, mirne i aktivne. Mirne protuberance traju više nedelja ili čak meseci sa relativno malo promena na njima, dok aktivne protuberance se menjaju intenzivno tokom vremena i značajno su kraćeg veka.[7]
Erupcije uredi
Erupcije ili flerovi su iznenadni kratkotrajni bleskovi u hromosferi koji se pojavljuju iznad Sunčevih pega. i imaju malu površinu. Mogu se posmatrati u monohromatskoj svetlosti, a retko u beloj. Iako su otkrivene 1882. da bi se potpuno razumele, bilo je potrebno izmeriti zračenje i u UV, X i γ spektru.
Energija za erupciju potiče od nepotencijalnog magnetnog polja i zbog anihilacije magnetnog polja, dolazi do eksplozivnog oslobađanja energije. Erupcija počinje naglo, dostiže maksimum za nekoliko minuta, a njeno trajanje je oko jednog sata. Posledice erupcije se ogledaju u izmenjenoj strukturi magnetnog polja.
Procesi koji se odvijaju tokom erupcija su složeni. Geomaterija magnetnog polja interaguje sa plazmom, te se naelektrisane čestice ubrzavaju do relativističkih brzina. Njihovim kočenjem dolazi do pojavljivanja netermalnog zračenja, a javljaju se i udarni talasi.
Sunčeve baklje uredi
Sunčeve baklje su mlazovi gasa koji unutar hromosfere brzo podižu i padaju nazad. Vreme trajanja jedne sunčeve baklje je oko 10 minuta. To su silovite eksplozije u sunčevoj atmosferi sa energijom, koja je ekvivalentna milijardama megatona TNT. Eksplozija putuje brzinom oko milion kilometara na čas, a ponekad i brže. Sunčeve baklje imaju uticaj na elektromagnetni prenos u mnogim telekomunikacionim uređajima na Zemlji. Solarne baklje se dešavaju u sučevoj koroni i hromosferi. Plazma se zagrijava na desetke miliona stepeni kelvina i ubrzavaju se elektroni, protoni i teži joni do brzina bliskih brzini svetlosti.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ The Chromosphere of the Sun (Sunčeva hromosfera), csep10.phys.utk.edu; pristupljeno: 8. januar 2015.
- ^ a b Chromosphere
- ^ Sunčeva fizika, Hromosfera Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. april 2014), Nacionalna aeronautika i prostorna administracija (National Aeronautics and Space Administration); pristupljeno: 8. januar 2014.
- ^ Hromosfera, Enciklopedija Britanika, pristupljeno: 8. januar 2014.
- ^ Atmosfera Sunca, Hromosfera Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016), Milan Milošević; pristupljeno: 8. januar 2014.
- ^ Sunce - fotosfera i hromosfera; Ofarbana hromosfera; pristupljeno: 8. januar 2014.
- ^ Protuberance, Enciklopedija astronomije i astrofizike (Encyclopedia of Astronomy & Astrophysics), Nature Publishing Group, 2001