Centralni nacionalni komitet (Poljska)
Centralni nacionalni komitet (poljski: Komitet Centralny Narodowy (KCN)) je bio ustanički odbor u Poljskoj formiran od strane Varšavskog gradskog komiteta 1862. godine, neposredno pred izbijanje Januarskog ustanka.
Uvod uredi
Reforme cara Aleksandra II sprovedene 1860-ih godina nisu zadovoljile naprednu javnost Rusije. Pogotovo je nepopularno bilo rešenje agrarnog pitanja. Seljaštvo se smatralo prevarenim. Manifestacije na prelazu decenija nisu prestale ni nakon donošenja Manifesta 1861. godine. Interveniše i vojska. Reakcije vlasti su surove. Dolazi do širenja zavereničkih ideologija. One se okupljaju oko časopisa „Savremenik“ koga uređuje duhovni vođa revolucionarne demokratije, Černiševski. „Savremenik“ se direktno obraća narodu i poziva ga na revoluciju. Černiševski je optužen za požare u Petrogradu 1862. godine i deportovan je u Sibir. U takvim uslovima nastaje najpoznatija tajna revolucionarna organizacija u Rusiji ovog perioda, Zemlja i sloboda, sa sedištem u Petrogradu.
Do ustanka 1863. godine nije došlo u Rusiji, već u Poljskoj, a on se proširio i na Litvaniju i Belorusiju. Poslednji ustanak u Poljskoj, Novembarski ustanak, ugušio je Ivan Paskjevič 1831. godine. Poljska je nakon 1849. godine podeljena između Rusije, Austrije i Pruske. Dok su u pruskim i austrijskim delovima Poljaci oslobođeni kmetske zavisnost, u Poljskom kraljevstvu (pod vlašću Rusije) nastavljeno je obezemljavanje sitnih posednika. Razvoj industrije, saobraćaja i trgovine kasni u ruskim delovima Poljske. Šljahta je nakon 1830. godine lišena svojih važnijih privilegija. Krajem 1850-ih godina u Poljskoj popuštaju carske stege. To doprinosi oživljavanju nacionalnog pokreta. U Varšavi su 1860. godine održane javne manifestacije. Car je odbio zahteve poljskih patriota; na manifestacijama je došlo do pucnjave u kojoj je bilo i mrtvih. Nacionalni pokret se deli na „bele“ (umerenije) i „crvene (radikalne). Crveni su se opredelili za ustanak.
Istorija uredi
Početkom decenije, Poljska je zahvaćena opštim vrenjem i nezadovoljstvom. Car Aleksandar je zbog toga oktobra 1861. godine proglasio uvođenje vojne uprave u Poljskoj. To je crvenima bio znak za početak ustanka. Varšavski gradski komitet crvenih se 1862. godine proglasio za Centralni nacionalni komitet (CNK) u kome šljahta igra vodeću ulogu. CNK je uspostavio kontakte sa ilegalnim demokratskim organizacijama u ruskoj armiji i sa organzizacijom „Zemlja i sloboda“. Beli održavaju veze sa Adamom Čartorijskim, vođom poljske emigracije u Parizu, koji predlaže da sa ustankom ne treba žuriti. Car je za namesnika u Poljskoj izabrao svog brata, liberalnog kneza Konstantina, koji je stupio u pregovore sa belima. Uslov belih bilo je vraćanje ustava iz 1815. godine. Konstantin se posle toga ustremio na crvene. Povod za izbijanje rata je odluka o mobilizaciji poljskih mladića u rusku vojsku. CNK je 22. januara 1823. godine objavio početak ustanka.
Ustanku se nije masovno odazvalo seljaštvo, nezadovoljno programom CNK (koji predviđa otkup seljaka, sličan onom u Rusiji iz 1861. godine). Seljaci nisu pasivni, već pružaju otpor odvojeno od crvenih. Seljački pokret postao je masovniji od pokreta CNK. Beli su pokušali da preuzmu vođstvo nad ustankom i da ga usmere samo ka nacionalnoj borbi. Širom Poljske vodi se početkom 1863. godine krvavi partizanski rat. Ustanička vlada je 1863. godine poverila diktatorska ovlašćenja grofu Traugutu. Traugut je obećao da će prihvatiti seljačke zahteve u pogledu zemljišnog vlasništva, ali se zbog toga od ustanka sada distancira veleposednička aristokratija. Aleksandar je u takvoj prilici objavio marta 1864. godine ukaz kojim se seljaci pretvaraju u sopstvenike zemlje u zamenu za plaćanje zemljišnog poreza (zemljarine). Seljaštvo je time zadovoljeno. Ustanak se gasi. Traugut je uhapšen i streljan 1864. godine. Poslednji ustanički odredi razbijeni su krajem godine.
Izvori uredi
- Čedomir Popov; Građanska Evropa (1770-1914), Zavod za udžbenike (2010)