Википедија

Fizuli

Mahamad bin Sulejman (klasični azerbejdžanski: محمد سليمان اوغلی‎ Məhəmməd Süleyman oğlu), poznatiji po njegovom književnom pseudonimu Fizuli (Azerbejdžanski: فضولی Füzuli;[а] око 1494 – 1556), bio je Azerbejdžanac,[1][2][3] iz Bajatskih plemena Oghuza,[4][5][6] pesnik, pisac i mislilac. Često se smatra jednim od najvećih doprinosioca divanskoj tradiciji azerbejdžanske književnosti.[7] Fizuli je zapravo napisao svoje sabrane pesme (divane) na tri različita jezika: na njegovom maternjem azerbejdžanskom, arapskom i perzijskom.[8] On je bio je dobro upoznat sa osmanskom i čagatajskom turskom književnom tradicijom, kao i sa matematikom i astronomijom.[9]

Fizuli
Fizuli
Fizuli
Puno imeMahamad Sulejman oghlu
Ime po rođenjuMahammad Suleyman Oglu
Datum rođenjaoko 1494.
Mesto rođenjaKarbala
 Ak Kojunlu konfederacija (sad Irak)
Datum smrti1556.
Mesto smrtiKarbala
 Otomansko carstvo (sad Irak)
Zanimanjeknjiževnik
Delovanjeazerska, arapska i persijska epska poezija, književnost mudrosti
RadoviEp o Lejli i Majnunu (Leyli və Məcnun)

Život уреди

Generalno se veruje da je Fuzuli rođen oko 1480. godine u današnjem Iraku, kada je ovo područje bilo pod turskomanskom vlašću Ak Kojunla; verovatno je rođen u Karbali ili u an-Nadžafu.[9] On je bio Azerbejdžanac[10][11][12][13] poreklom iz turskijskog plemena Oguz Bajat, koje je u to vreme bilo rasuto po Bliskom istoku, Anadoliji i Kavkazu.[14][15][16][17] Iako su Fuzulijevi preci bili nomadskog porekla, porodica se odavno nastanila u gradovima.

Izgleda da je Fuzuli stekao dobro obrazovanje, prvo pod svojim ocem, koji je bio muftija u gradu El Hila, a zatim pod učiteljem po imenu Rahmetula.[18] U to vreme je naučio persijski i arapski jezik pored svog maternjeg azerbejdžanskog. Fuzuli je pokazao poetski dar rano u životu, komponujući negde oko svoje dvadesete godine važan masnavi pod naslovom Beng ü Bâde (بنگ و باده; „Hašiš i vino“), u kojem je uporedio osmanskog sultana Bajazita II sa hašišom i safavidskog šaha Ismaila I sa vinom, što je u velikoj meri u korist ovog potonjeg.

Jedna od retkih stvari koja se zna o Fuzulijevom životu iz tog vremena je kako je došao do svog pseudonima. U uvodu svojih sabranih persijskih pesama, on kaže: „U ranim danima, kada sam tek počeo da pišem poeziju, svakih nekoliko dana bih se usredsredio na određeni pseudonim, a onda sam ga posle nekog vremena zamenio drugim, jer bi se neko pojavio ko bi imao isto ime“.[19] Na kraju se odlučio za arapsku reč fuzûlî — što doslovno znači „drzak, neprikladan, nepotreban“ — jer je „znao da ovaj naziv neće biti prihvatljiv nikome drugome“.[20] Međutim, uprkos pežorativnom značenju imena, ono sadrži dvostruko značenje – ono što se u otomanskoj divanskoj poeziji naziva tevrijie (توريه) – kako sam Fuzuli objašnjava: „Ja sam bio posednut svim umetnostima i naukama i našao sam pseudonim koji takođe implicira ovaj smisao, jer je u rečniku fuzûl (ﻓﻀﻮل) dat kao množina od fazl (ﻓﻀﻞ; 'učenje') i ima isti ritam kao ‘ulûm (ﻋﻠﻮم; 'nauke') i fünûn (ﻓﻨﻮن; umetnosti)”.[20]

Radovi уреди

 
Lejla i Majnun

یا رب بلای عشق ايله قيل آشنا منى
بیر دم بلای عشقدن ایتمه جدا منى
آز ايلمه عنایتونى اهل دردن
يعنى كی چوخ بلالره قيل مبتلا منى
Yâ Rabb belâ-yı ‘aşk ile kıl âşinâ meni
Bir dem belâ-yı ‘aşkdan etme cüdâ meni
Az eyleme ‘inâyetüni ehl-i derdden
Ya‘ni ki çoh belâlara kıl mübtelâ meni[21]
Oh Bože, upoznaj me sa patnjom ljubavi!
Na trenutak me učini nerazdvojnim od patnje ljubavi!
Ne smanjuj svoju otuđenost od ljudi u bolu,
nego radije, učini da ja ispaštam od toga!

—Izvod iz dela Dâstân-ı Leylî vü Mecnun.

 
Rukopis Fizulijevog dela Hadiqat al-Su`ada (Vrt blaženih), 1602-3 Bruklinski muzej.
 
Stranica iz sabranih poema Fizulija

Fuzili je oduvek bio poznat, prvenstveno i najvažnije, kao pesnik ljubavi. Zapravo, postoje indikacije da se on slagao sa takvom karakterizacijom:

مندن فضولی ايستمه اشعار مدح و ذم
من عاشقام هميشه سوزوم عاشقانه دیر
Menden Fuzûlî isteme eş'âr-ı medh ü zem
Men âşıkam hemîşe sözüm âşıkânedür[22]
Ne tražite od Fizulija poeme hlavopoljki ili prigovaranja
Ja sa ljubavnik i govorim samo o ljubavi

Fizulijev pojam ljubavi, međutim, ima više zajedničkog sa sufijskom idejom o ljubavi kao projekcijom suštine Boga - iako izgleda da sam Fizuli nije pripadao nekom specifičnom sufijskom redu - za razliku od onog što je slučaj sa zapadnom idejom romantične ljubavi. To se može videći u sledećim redovima i jedne druge njegove poeme:

عاشق ايمش هر ن وار ﻋﺎﻝﻢ
ﻋلم بر قيل و قال ايمش آنجق
‘Âşık imiş her ne var ‘âlem
‘İlm bir kîl ü kâl imiş ancak[23]
Sve što je na svetu je ljubav
A znanje nije ništa drugo nego tračevi

Prvi od ovih redova naročito se odnosi na ideju wahdat al-wujūd (وحدة الوجود), odnosno „jedinstva bića”, koju je prvi formulisao Ibn al-Arabi i koja navodi da ništa osim različitih manifestacija Boga postoji. Ovde Fizuli koristi reč „ljubav” (عاشق ‘aşk) umesto Bog u formulaciji, ali efekat je isti.

Fizulijev najduži tretman ove ideje ljubavi nalazi se u dugoj pesmi Dâstân-ı Leylî vü Mecnun (داستان ليلى و مجنون), mesnevi koja uzima kao predmet klasičnu bliskoistočnu ljubavnu priču o Lejli i Majnunu. U svojoj verziji priče, Fizuli se koncentriše na bol odvajanja ludo zaljubljenog Majnuna od svoje voljene Lejle i taj bol doživljava kao suštinu ljubavi.

Ultimatna vrednost ljubavne patnje u Fizulijevom delu, leži u tome što pomaže čoveku da se približi „stvarnosti” (al-Haqq الحق), što je jedno od 99 imena Boga u islamskoj tradiciji.

Odabrana bibliografija уреди

Radovi na azerbejdžanskom turkijskom уреди

  • Dîvân („Sabrane poeme”)
  • Beng ü Bâde (بنگ و باده; „Hašiš i vino”)
  • Hadîkat üs-Süedâ (حديقت السعداء; „Vrt užitka”)
  • Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn (داستان ليلى و مجنون; „Ep o Lejli i Majnunu”)
  • Risâle-i Muammeyât (رسال ﻤﻌﻤيات; „Traktat o zagonetkama”)
  • Şikâyetnâme (شکايت نامه; „Žalba”)

Radovi na persijskom уреди

  • Dîvân („Sabrane poeme”)
  • Anîs ol-qalb (انیس القلب; „Prijatelj srca”)
  • Haft Jâm (هفت جام; „Sedam pehara”)
  • Rend va Zâhed (رند و زاهد; „Hedonista i asketičar”)
  • Resâle-e Muammeyât (رسال ﻤﻌﻤيات; „Traktat o zagonetkama”)
  • Sehhat o Ma'ruz (صحت و معروض; „Zdravlje i bolest”)

Radovi na arapskom уреди

  • Dīwān („Sabrane poeme”)
  • Maṭla‘ ul-I‘tiqādi (مطلع الاﻋﺘﻘﺎد; „Rođenje i vera”)

Prevodi na engleski уреди

  • Fuzuli. Leyla and Mejnun. Translated by Sofi Huri. Introduction and notes by Alessio Bombaci. London: George Allen & Unwin, Ltd., 1970.

Napomene уреди

  1. ^ Njegovo ime je prevedeno i kao::
    • arap. محمد بن سليمان الفضولي Muḥammad bin Sulaymān al-Fuḍūlī;
    • osm. tur. محمد بن سلیمان فضولی Mehmed bin Süleymân Fuzûlî;
    • pers. محمد بن سلیمان فضولی Moḥammad ben Soleymân Fożuli.

Reference уреди

  1. ^ Encyclopædia Iranica. G. Doerfer. Azeri Turkish
  2. ^ Encyclopædia Iranica. H. Javadi and K. Burill. Azeri Literature
  3. ^ A. M. A Shushtery. Outlines of Islamic Culture - Volume I: Historical and Cultural Aspects. READ BOOKS. a Shushtery, A. M. (2007). Outlines of Islamic Culture -: Historical and Cultural Aspects. Read Books. стр. 130. ISBN 978-1-4067-4113-1. 
  4. ^ Muhammed Fuzuli
  5. ^ Britannica online
  6. ^ Kathleen R. F. Burrill, The Quatrains of Nesimi, Fourteenth-century Turkic Hurufi, Mouton, 1973
  7. ^ "Fuzuli, Mehmed bin Süleyman" in Encyclopædia Britannica
  8. ^ Peter Rollberg. The modern encyclopedia of Russian and Soviet literature (including Non-Russian and Emigre literatures) / Edited by Harry B. Weber. — Academic International Press, 1987. — Volume 8. — Page 76. In Mesopotamia Fuzuli was in intimate contact with three cultures — Turkic, Arabic, and Persian. Besides his native Azeri, he learned Arabic and Persian at an early age and acquired a through command of the literatures in all three languages, an accomplishment in which the cosmopolitan literary and scholarly circles of Hilla played an important role.
  9. ^ а б "Fozuli, Mohammad b. Solayman" in Encyclopaedia Iranica
  10. ^ Savory, Roger (1976). Introduction to Islamic Civilization | Middle East history. Cambridge University Press. стр. 82. „Fuzuli (d. 1556) was not in fact a typical Ottoman. He was born into an Azerbaijani family in Iraq, where he seems to have spent his entire life.” 
  11. ^ Doerfer, Gerhard (1988). „AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish”. Encyclopaedia Iranica. стр. 245—248. „Other important Azeri authors were Shah Esmāʿīl Ṣafawī “Ḵatāʾī” (1487-1524), and Fożūlī (about 1494-1556), an outstanding Azeri poet.” 
  12. ^ Green, Nile (2019). The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca (1 изд.). University of California Press. стр. 30. „As with multilingual poets such as the Azerbaijani Muhammad bin Sulayman, called Fuzuli (1494–1556)...” 
  13. ^ Sultan-Qurraie, Hadi (2003). Modern Azeri Literature: Identity, Gender and Politics in the Poetry of Moj́uz. Indiana University Turkish Studies. стр. 3. „Fuzuli of Baghdad, also called Suleyman Oghlu, was one of the most gifted Azeri poets of this period.” 
  14. ^ Abbas, Hassan (2021). The Prophet's Heir: The Life of Ali Ibn Abi Talib. Yale University Press. стр. 10. „Fuzuli, an Azerbaijani hailing from a Turkic Oghuz tribe Bayat, was a poet and an intellectual.” 
  15. ^ „MUHAMMED FUZULI (1498-1556)”. turkishculture.org. Turkish Cultural Foundation. „He belonged to the Turkic tribe of Bayat, one of the Turcoman tribes that was scattered in all over the Middle East, Anatolia and the Caucasus from the 10th to 11th century and which has roots connected to the Azerbaijanian people.” 
  16. ^ „Mehmed bin Süleyman Fuzuli”. brittanica.org. Encyclopædia Britannica. 
  17. ^ Kathleen R. F. Burrill (1. 1. 1972). The Quatrains of Nesimi, Fourteenth-century Turkic Hurufi. De Gruyter Mouton. ISBN 978-90-279-2328-8. 
  18. ^ Şentürk, стр. 281
  19. ^ Quoted in Andrews, 236.
  20. ^ а б Ibid.
  21. ^ Leylâ ve Mecnun 216
  22. ^ Tarlan, стр. 47
  23. ^ Kudret, стр. 20

Literatura уреди

  • Fuzulî. Fuzulî Divanı: Gazel, Musammat, Mukatta' ve Ruba'î kısmı. Ed. Ali Nihad Tarlan. İstanbul: Üçler Basımevi, 1950.
  • Fuzulî. Leylâ ve Mecnun. Ed. Muhammet Nur Doğan. ISBN 975-08-0198-9.
  • Andrews, Walter G. "Fuzûlî" in . Ottoman Lyric Poetry: An Anthology. стр. 235—237. ISBN 0-292-70472-0. 
  • "Fozuli, Mohammad b. Solayman". Encyclopædia Iranica. Retrieved 25 August 2006.
  • "Fuzuli, Mehmed bin Süleyman." Encyclopædia Britannica. 2006. Encyclopædia Britannica Premium Service. 23 Aug. 2006 <http://www.britannica.com/eb/article-9035730>.
  • Kudret, Cevdet. . Fuzuli. ISBN 975-10-2016-6. 
  • Şentürk, Ahmet Atillâ. "Fuzûlî" in . Osmanlı Şiiri Antolojisi. стр. 280—324. ISBN 975-08-0163-6. 
  • The investigation of the mystical similarities and differences of Fozoli's Persian and Turkish Divans against Hafez's Divan (Thesis for M.A degree Islamic Azad University of Tabriz, Iran ) By: Gholamreza Ziyaee Prof.: Ph.D: Aiyoub Koushan
  • A comparative adaptation of Peer in Khajeh Hafez's divan with Hakim Fozooli's Persian and Turkish divans,Article 7, Volume 6, Number 21, Autumn 2012, Page 159-188

Document Type: Research Paper, Authors: Aiyoub Koushan; Gholamreza Zyaee, Department of Persian Literature, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

Spoljašnje veze уреди

 
Fizuli na Vikimedijinoj ostavi.
Преузето из „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fizuli&oldid=27676860”