Jagodinska nahija
Jagodinska nahija je bila jedna od 12 nahija na koje je podeljena Kneževina Srbija prvom administrativnom podelom iz 1819. godine. Ova nahija je prestala da postoji administrativnom podelom iz 1834. godine kada je teritorija Kneževine Srbije podeljena na 5 serdarstava.
| Jagodinska nahija | |
|---|---|
| 1834. | |
 Beogradski pašaluk (tamna boja) u okviru koga se nalazila Jagodinska nahija u jugoistočnom delu | |
| Glavni grad | Jagodina |
| Regija | Balkan |
| Zemlja |  Osmansko carstvo,  Kneževina Srbija |
| Događaji | |
| Status | Bivša nahija |
Administrativna podela uredi
Sedište nahije je bila varoš Jagodina, a nahija je obuhvatala oko 140 naseljenih mesta (uključujući i varoš Jagodinu)[1]. Nahijom je upravljao nahijski knez kao predstavnik vrhovne vlasti. Prvi knez Jagodinske nahije je bio Mileta Radojković[1].
Jagodinska nahija je obuhvatala deo teritorije Kneževine Srbije koji se sa severa i zapada graničio sa Ćuprijskom i Kragujevačkom nahijom, sa istoka Velikom Moravom, a sa juga Leskovačkim pašalukom[1]. Jagodinska nahija je obuhvatala sva pomoravska sela i deo zapadne strane Srbije, do Kragujevačke nahije. Bila je podeljena na dve knežine: Temnićansku i Levačku[1].
Knežine su se dalje delile na opštine. Postojale su varoške i seoske oštine. Jedina varoška opština je bila Jagodina na čijem čelu je bio varoški knez i varoški kmetovi[1]. Poznati varoški kneževi su Mihailo Jovanović-Kujundžić koga je na mestu kneza 1. novembra 1821. godine zamenio Aranđel Milosavljević[1]. Ostali varoški kneževi nisu poznati. Tačan broj i organizacija seoskih opština Jagodinske nahije nije poznata[1]. Zna se da su na čelu seoskih opština bili seoski knezovi i seoski kmetovi. Nadležnost seoskih knezova se uglavnom svodila na skupljanje poreza a seoski kmetovi su imali veća ovlašćenja (sitniji prestupi, održavanje reda i sl.)[1].
Stanovništvo uredi
Tačan broj stanovnika nije poznat. Razlog tome je što su se svi popisi stanovništva vršili za potrebe prikupljanja poreza i u njih su upisivani oženjeni muškarci, muškarci od 7 do 70 godina (haračka lica) i postojeće kuće. Žena u ovim spiskovima nema[1].
Stanovništvo nahije je prema popisu iz 1820. godine živelo u 143 naseljena mesta, od kojih je samo Jagodina bila varoš a sva ostala su bila sela. Prema popisu iz 1829. godine broj naselja se povećao na 145. U najvećem broju sela je bilo do 50 kuća. Između 50 i 100 kuća je bilo u 22 sela, dok je samo 7 sela bilo sa preko 100 kuća.
Prvi popis iz 1815. godine je namerno umanjen da bi Kneževina Srbija plaćala manji porez Turcima[1]. Prema ovom popisu broj muškaraca od 7 do 70 godina je u Jagodinskoj nahiji iznosio 4.210[1].
Prema popisu iz 1818. godine broj domova je iznosio 4.683, a haračkih lica 10.824[1]. Sledeće, 1819. godine je rađen nov popis i u Jagodinskoj nahiji je bilo 4.764 domova i 10.529 haračkih lica[1]. Prema popisu iz 1819. godine broj oženjenih lica je bio 5.811[1].
Prema popisu iz 1822. godine broj domova u Jagodinskoj nahiji je iznosio 5.065, a haračkih lica 13.233, dok je prema popisu iz 1829. godine broj domova iznosio 5.932, a haračkih lica 16.136[1].
Značajni objekti uredi
Jedan od značajnijih objekata u Jagodinskoj nahiji je bila menzulana (mezulhana) koja je u stvari jedna od 3 poštanske stanice koje su se nalazile na glavnom Carigradskom drumu na teritoriji Smederevskog sandžaka.[1] U ovoj poštanskoj stanici putujući poštonoše su mogli da zamene konje koje su jahali.
Pošto je bila pogranična nahija u Jagodini je postojala carinarnica (ćumuruk). Carina je naplaćivana prema tarifi koju je 1828. godine odredio Sud opštenarodni srpski.[1]
Na prostoru Jagodinske nahije postojala su dva Kneževa konaka — u Jagodini i u Rekovcu. Konak u Jagodini je najverovatnije podignut 1819. godine[1]. Konak u Rekovcu je verovatno bio manja zgrada za usputno zadržavanje Kneza na putu od Kragujevca prema Jagodini.[1]
U Jagodinskoj nahiji su na Moravi postojale 3 skele[1]. Ove skele su ujedno bile i granični prelazi prema Osmanskom carstvu, pošto je Jagodinska nahija bila pogranična. Skele su se nalazile kod Obreža, Jasike i Varvarina, a u zakup ih je od 1826. godine izdavao Knez Miloš Obrenović. Skelom u Obrežu je upravljao Mileta Radojković a skelama u Jasici i Varvarinu Milosav Braljinac.[1] Najprometnija je bila skela u Obrežu, zatim sledi skela u Jasici, a najmanje prometna je bila ona u Varvarinu.[1]
Sudstvo uredi
Od 1815. godine sudsku vlast u varošima su i dalje zadržali turski pravosudni organi — muselimi i kadije, ali uz prisustvo srpskih starešina[1]. U selima su vlast imali srpske starešine — seoski kmetovi i knezovi. Od 1820. godine sporove između Srba su rešavali isključivo srpski pravosudni organi i tada je osnovan Sud obščenarodni serbski sa sedištem u Kragujevcu. U novembru 1823. godine Jagodinska nahija je dobila svoj sud, koji je nazvan magistrat[1].
Ukazom su prve sudije magistrata u Jagodini postali Aranđel Milosavljević i Radovan Jablanac[1]. Zgrada suda se prvo nalazila u sklopu škole, da bi u junu 1825. godine počela da se gradi nova zgrada koja je završena 1826. godine.
Izvori uredi
Literatura uredi
- Popović, Ljubodrag. Marković, Zoran, ur. Jagodinska nahija, knjiga prva 1815 —1823 (PDF). Jagodina: Istorijski arhiv Jagodina. ISBN 978-86-902609-5-9. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 11. 2016. g. Pristupljeno 12. 07. 2012.