Japet (satelit)
Japet (grč. Ιαπετός) je treći po veličini prirodni satelit Saturna, jedanaesti satelit po veličini uopšte u Sunčevom sistemu. Japet je najpoznatiji po svojoj dvobojnoj površini, ali otkrića misije Kasini u 2007. godini su pokazala još nekoliko njegovih neobičnih odlika.
| Japet | |
|---|---|
|
| |
| Planeta | Saturn |
| Otkriće | |
| Otkrio | Đovani Domeniko Kasini |
| Datum otkrića | 25. oktobar 1671. |
| Karakteristike orbite | |
| Apoapsis | 3.662.000 km |
| Ekcentricitet | 0,02828 |
| Period revolucije | 79,33 |
| Period rotacije | 79,33 Tage |
| Nagib | 7,52 |
| Fizičke karakteristike | |
| Srednji poluprečnik | 1436 km |
| Površina | 6.700.000 km² |
| Masa | 1,6 × 1021 kg |
| Gustina | 1,27 g/cm³ |
| Magnituda | Mittelwert: 10,0 |
| Japet | |
|---|---|
 Japet sa sonde Kasini
| |
| Otkriće | |
| Otkrio | Đovani Domeniko Kasini |
| Orbitalne karakteristike | |
| Velika poluosa | 3.560.820 × 106 km |
| Ekcentricitet | 0.0286125 |
| Srednja orbitalna brzina | 3.26 km/s |
| Inklinacija | 17.28 (prema ekliptici)[1] |
| Trajanje dana | 1903.9 sati |
| Fizičke karakteristike | |
| Srednji poluprečnik | 734.5 km |
| Masa | 0.001805 × 1024 kg |
| Gustina | 1.088 g/cm3 |
| Površinska gravitacija | 0.244 m/s2 |
| Albedo | 0.05-0.5[2] |
| Prividna magnituda | 10.2-11.9 |
| Atmosfera | |
Otkriće uredi
Japet je otkrio Đovani Domeniko Kasini, u oktobru 1671. Otkrio ga je na zapadnoj strani Saturna i pokušavao da ga prati na istočnoj strani nekoliko meseci kasnije, ali nije uspeo. Kasini konačno primetio Japet na istočnoj strani 1705. uz pomoć poboljšanog teleskopa. On je ispravno pretpostavio da Japet ima jedu svetlu i jednu tamnu hemisferu, i da uvek drži istu stranu okrenutu prema Saturnu.[3]To znači da je svetla hemisfera vidljiva sa Zemlje kada Japet je na zapadnoj strani Saturna, a da je tamna hemisfera vidljiva kada Japet je na istočnoj strani.[4]
Ime uredi
Japet je dobio ime po Titanu Japetu iz grčke mitologije. Ime je predložio Džon Heršel (sin Vilijama Heršela) 1847. koji je zagovarao imenovanje satelita Saturna prema Titanima.[5] Poznat je i pod imenom Saturn 8.
Fizičke karakteristike uredi
Mala gustina Japeta ukazuje na to da je sastavljen uglavnom od leda, uz mali udeo (20%) stenovitog materijala.[6]Za razliku od većine velikih meseca, nije ni sfernog ni elipsoidnog oblika, ali je ispupčen na ekvatoru i spljošten na polovim (ima orašast oblik). Takođe, njegov ekvatorijalni greben je toliko visok da se primećuje čak iz velike daljine.[7]
Dvobojna površina uredi
Razlika u boji između dve hemisfere Japeta je upečatljiva. Hemisfera okrenuta na suprotnu stranu u odnosu na Saturn je tamna (albedo 0.03-0.05) i crvenkasto-braon je boje, dok je najveći deo hemisfere okrenute ka Saturnu svetao (albedo 0.5-0.6). Stoga, magnituda tamne hemisfere iznosi oko 10,2, dok je magnituda svetle hemisfere oko 11,9. Veruje se da tamni materijal ne potiče sa Japeta.[8]On sadrži organska jedinjenja slična onim pronađenim u meteorima ili na površinama kometa.
Dana 10. septembra 2007. godine sonda Kasini je prošla na 1,640 kilometara od Japeta i utvrdila da su obe hemisfere prekrivene kraterima. Niža područja ispunjena su tamnim materijalom, dok je svetliji materijal zastupljen na padinama kratera. Nisu zapažene nijanse sive boje.[9]
NASA-ini naučnici veruju da je tamni materijal ostatak od sublimacije vodenog leda na površini Japeta, koji je možda potamneo usled izlaganja Suncu.[9]Razlika u apsorpciji toplote tog materijala rezultira razlikama u dnevnim temperaturama koje se kreću od 129 K u tamnim oblastima, do 113 K u svetlim.[8][10]Razlika u temperaturi znači da led prvenstveno sublimira tamnim oblastima i skladišti u svetlim, a naročito na još hladnijim polovima. Procenjuje se da bi u periodu od jedne milijarde godina pri trenutnim temperaturama, tamne oblasti Japeta izgubile oko 20 m leda procesom sublimacije, dok bi svetle oblasti izgubile samo 10 centimetara.[10][11]
Ekvatorijalni greben uredi
Još jedna misterija Japeta je ekvatorijalni greben koji je dug oko 1.300 km, širok 20 km, i visok 13 km. Otkriven je pri preletu letelice Kasini 31. decembra 2004. Vrhovi grebena izdižu se više od 20 km iznad okolne ravnice, što ih čini nekim od najviših planina u Sunčevom sistemu.[12]U svetlijim oblastima nema grebena, ali postoji niz izolovanih vrhova duž ekvatora. Grebenski sistem je pokriven kraterima, što ukazuje na njegovu starost. Nije potpuno jasno kako je greben nastao.
 |
 |
 |
Orbita uredi
Iako je treći po veličini mesec Saturna, Japet orbitira oko planete mnogo dalje od sledećeg najbližeg velikog meseca Titana. Ona takođe ima najviše nagnutu orbitalnu ravan od regularnih satelita. Samo nepravilni spoljašnji sateliti poput Febe imaju veću nagnutost orbite. Zbog ove odlike, Japet je jedini veliki mesec sa koga bi Saturnovi prstenovi bili jasno vidljivi.
Reference uredi
- ^ Jacobson, R.A. (2009) SAT317 (17. 12. 2009). „Planetary Satellite Mean Orbital Parameters”. JPL/NASA. Pristupljeno 07. 1. 2015.
- ^ Williams, David R. „Saturnian Satellite Fact Sheet”. NASA. Pristupljeno 07. 1. 2015.
- ^ Van Helden 1984, str. 23–43.
- ^ Harland, David M. (2002). Mission to Saturn: Cassini and the Huygens Probe. Chichester: Praxis Publishing.
- ^ Lassell, William (14. 01. 1848). „Satellites of Saturn”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 8 (3): 42—43. Bibcode:1848MNRAS...8...42L.
- ^ Castillo-Rogez, J. C.; Matson, D. L.; Sotin, C.; Johnson, T. V.; Lunine, J. I.; Thomas, P. C. (2007). „Iapetus' geophysics: Rotation rate, shape, and equatorial ridge”. Icarus. 190 (1): 179—202. Bibcode:2007Icar..190..179C. doi:10.1016/j.icarus.2007.02.018. Arhivirano iz originala 13. 10. 2007. g. Pristupljeno 07. 01. 2015.
- ^ Cowen, R. (2007). Idiosyncratic Iapetus, Science News vol. 172. p. 104–106.
- ^ a b Spencer, J. R.; Denk, T. (22. 01. 2010). „Formation of Iapetus' Extreme Albedo Dichotomy by Exogenically Triggered Thermal Ice Migration”. Science (journal). American Association for the Advancement of Science. 327 (5964): 432—435. Bibcode:2010Sci...327..432S. PMID 20007862. doi:10.1126/science.1177132. Pristupljeno 05. 1. 2015. Tekst „Science ” ignorisan (pomoć); Tekst „AAAS” ignorisan (pomoć)
- ^ a b „Cassini Is on the Trail of a Runaway Mystery”. Mission News. NASA. 08. 10. 2007. Arhivirano iz originala 01. 05. 2022. g. Pristupljeno 05. 1. 2015.
- ^ a b „Cassini–Huygens: Multimedia-Images”. Saturn.jpl.nasa.gov. Arhivirano iz originala 07. 01. 2015. g. Pristupljeno 05. 1. 2015.
- ^ „Dark Side of a Saturnian Moon: Iapetus Is Coated With Foreign Dust”. Sciencedaily.com. 11. 12. 2009. Pristupljeno 05. 1. 2015.
- ^ Porco, C. C.; E. Baker, J. Barbara, K. Beurle, A. Brahic, J. A. Burns, S. Charnoz, N. Cooper, D. D. Dawson, A. D. Del Genio, T. Denk, L. Dones, U. Dyudina, M. W. Evans, B. Giese, K. Grazier, P. Helfenstein, A. P. Ingersoll, R. A. Jacobson, T. V. Johnson, A. McEwen, C. D. Murray, G. Neukum, W. M. Owen, J. Perry, T. Roatsch, J. Spitale, S. Squyres, P. C. Thomas, M. Tiscareno, E. Turtle, A. R. Vasavada, J. Veverka, R. Wagner, R. West (25. 02. 2005). „Cassini imaging science: Initial results on Phoebe and Iapetus”. Science. 307 (5713): 1237—1242. Bibcode:2005Sci...307.1237P. PMID 15731440. doi:10.1126/science.1107981. 2005Sci...307.1237P.
Literatura uredi
- Harland, David M. (2002). Mission to Saturn: Cassini and the Huygens Probe. Chichester: Praxis Publishing.
- Van Helden, A. (1984). „Saturn through the telescope: A brief historical survey”. Saturn. Tucson: University of Arizona Press. str. 23—43.
