Jahja-pašina džamija u Beogradu
Jahja-pašina džamija, poznata još kao Imaret i Sindžirli džamija bila je jedna od beogradskih džamija. Izgradio ju je smederevski sandžakbeg Mehmed-paša Jahjapašić 1548/49. godine, a srušena je 1878. godine. Nalazila se na prometnom mestu u Donjoj čaršiji na Dorćolu.
| Jahja-pašina džamija | |
|---|---|
| Osnovne informacije | |
| Lokacija | Beograd, Srbija |
| Religija | islam |
| Grad | Beograd |
| Arhitektonski opis | |
| Osnivač | Mehmed-paša Jahjapašić |
| Osnivanje | 1548/1549. obnova: 1741. godine |
| Datum rušenja | 1878. |
Istorijat uredi
Džamija se nalazila u Donjoj čaršiji na Bitpazaru odnosno na prostoru dorćolskog ugla, između sadašnjih ulica Cara Dušana (nekada Vidinska), Dubrovačke (Kafanska), Skender-begove i Knićaninove.[1] O njenoj lokaciji svedoči i Kaper koji beleži da je na Bit-pazaru tražio „Usta-Hasana, luledžiju koji živi kod Džindžirli džamije”.[2][3]
Po hronistiku iznad vrata džamije koji je preveo Evlija Čelebija, Jahja-pašinu džamiju izgradio je sin Jahja-paše, Mehmed-paša Jahjapašić, smederevski sandžakbeg 1548/49.[4] Pored nje, Jahjapašić je izgradio merdesu, karavansaraj i imaret zbog kojeg se verovatno ona nazvala Imaret džamijom. Navodi se da je bila jedna od najlepših i najvećih džamija u varoši, a nalazila se u sklopu javnih građevina koje je Mehmed-paša Jahjapašić podigao kao prvu skupinu javnih zgrada posle 1521. godine.[4] Stradala je 1688. godine, a za vreme austrijske okupacije (1717—1739) služila je franjevcima. Obnovljena je 1741. godine iz đumruka i iz vakufa Jahja-paše Hatibzada, a srušena 1878. godine.[4][5]
Arhitektura prvobitne džamije razlikovala se od arhitekture obnovljene džamija. Prema Evliji Čelebiji, imala je glavnu kupolu od lakog materijala, četiri bočne kupole prekrivene olovom, predvorje i bočne tremove s kupolama koje su takođe bile prekrivene olovom.[4][6] Nakon obnove bila je džamija uobičajenog tippa od kamena, s kvadratnom osnovom i zadanom kalotom. Dužina kvadratne osnove iznosila je oko 14 m.[4]
Jahja-pašinu džamiju je narod od 19. veka nazivao Sindžirli-džamijom. Elezović ističe da je to bilo zato što je imala neke lance koji su visili iznad vrata, a koji nisu bili retkost na džamijama i sprečavali su stoku da provaljuje unutra.[6] Trajković beleži da su lanci bili omotani oko minareta: „...sindžirli-džamija u Dušanovoj ulici, na mestu gde je danas parno kupatilo, imala je ona oko svoga minareta mnoge okačene sindžire, o kojima su visila poveća kandila, goreći po celu noć“.[6][7]
Prema Đ. B. Brodanu „na velikom trgu je bila jedna razvaljena džamija i pored nje ostaci turskog bunara. Zvala se Singirgiami, od Singir, lanci, i giami, džamija, zato što je kao porte nekih naših crkava, bila okružena lancima vezanim za kočiće“.[8] Evlija Čelebija piše o Imaret džamiji sledeće: „Budući da se ova nalazi u Donjoj čaršiji na prometnom mestu, ona je dobro posećena.[6] Premda joj središnja kupola nije građena od tvrdog materijala, ipak su joj pobočne kupole u sva četiri ugla, predvorje i pobočni tremovi pokriveni olovom.[6] Ova svetla džamija je ponos šehera Beograda. Nad njenim vratima sa jugoistočne strane nalazi se natpis koji glasi: Kad Zejni vide (njeno dovršenje) reče joj hronostih: Bogomolja sljedbenika svjetlog božjeg poslanika. 955 (1548/49).
U Beogradu je kao muftija umro nekadašnji šejhu-l-islam Abdurrahim efendija pa je sahranjen ispred mihraba ove džamije“[9]. U njenom dvorištu se nalazio i grob Muniri efendije.[6][10][11]
Reference uredi
- ^ „Da li ste znali da je Beograd imao preko 50 džamija”. vidovdan.org. 17. 6. 2018.
- ^ Obradović 2014, str. 122
- ^ Đurić-Zamolo, 1977: 33-35
- ^ a b v g d „Dr Divna Đurić-Zamolo : DŽAMIJE U UŽOJ SRBIJI IZ XIV-XIX VIJEKA”. focanskidani.wordpress.com. Pristupljeno 12. 10. 2021.
- ^ „OBNOVLJENA JAHJA PASINA DZAMIJA U BEOGRADU”. vdocuments.net. Pristupljeno 12. 10. 2021.
- ^ a b v g d đ „Džamije iz prošlosti Beograda (Mosques from Belgrade's past)”. researchgate.net. Pristupljeno 11. 10. 2021.
- ^ Đurić-Zamolo, 1964-1965: 132
- ^ Đurić-Zamolo, 1964-1965: 133
- ^ Čelebi 1967, str. 86
- ^ Čelebi 1967, str. 94
- ^ „Jahja-pašina džamija iz prošlosti Beograda”. bejtulhikma.wordpress.com. Pristupljeno 24. 1. 2016.
Literatura uredi
- Đurić-Zamolo, D. (1964-1965). Prilog poznavanju beogradskih džamija. Prilozi za orijentalnu filologiju, 14-15, 123-140.
- Obradović, D. (prir.). (2014). Stari Beograd: putopisi, memoari, kafane i mehane. Beograd: Ethos.
- Đurić-Zamolo, D. (1977). Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521-1867. Beograd: Muzej grada Beograda.
- Čelebi, E. (1967). Putopis – odlomci o jugoslovenskih zemalja (Hazim Šabanović, prev.). Sarajevo: Svjetlost
- Fotić, Aleksandar (1991). „Devet priloga istoriji turskog Beograda”. Godišnjak grada Beograda. 38: 103—112.
- Fotić, Aleksandar (1991). „Defteri fodula beogradskog imareta Mehmed-paše Jahjapašića” (PDF). Balkanika. 22: 57—74. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 12. 2021. g. Pristupljeno 12. 12. 2021.
- Fotić, Aleksandar (1992). „Uloga vakufa u razvoju orijentalnog grada: Beogradski vakuf Mehmed-paše Jahjapašića”. Socijalna struktura srpskih gradskih naselja (XII-XVIII vek). Smederevo: Muzej u Smederevu. str. 149—159.
- Fotić, Aleksandar (2001). „Yahyapaşa-Oğlu Mehmed Pashaʹs Evkaf in Belgrade”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. 54 (4): 437—452.
- Fotić, Aleksandar (2005). „Belgrade: a Muslim and non-Muslim cultural centre (Sixteenth-Seventeenth centuries)”. Provincial Elites in the Ottoman Empire: Helcyon Days in Crete V. Rethymno: Crete University Press. str. 51—75.
- Fotić, Aleksandar (2018). „Marsiljijev plen: Turski dokumenti o selima beogradskog vakufa Mehmed-paše Jahjapašića” (PDF). Mešovita građa (Miscellanea). 39: 47—101.