Džami
Nurudin Abdelrahman Džami (persijski: نورالدین عبدالرحمن جامی) poznat i kao Mevlana Nurudin Abdelrahman ili Abdelrahman Nurudin Muhamed Dašti, ili jednostavnije kao Džami ili Đami, a u Turskoj kao Mula Čami (7. novembar 1414 – 9. novembar 1492), bio je persijski pesnik[1] koji je poznat po kao plodan učenjak i pisac sufijske književnosti. On je prvenstveno bio istaknuti pesnik-teolog iz škole Ibn Arabija i Hadžahanija Sufija, poznat po svojoj elokvenciji i svojim analizama metafizike milosti.[2][3] Njegova najpoznatija poetska dela su „Haft Avrang”, „Tuhfat al-ahrar”, „Lejla i Madžnun”, „Fatihat al-šabab”, „Lavaih, al-Dura al-Fakira” i dr.
| Džami (جامی) | |
|---|---|
 Džami, delo Kemaludina Behzada | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Mevlana Džami |
| Datum rođenja | 7. novembar 1414. |
| Mesto rođenja | Džam, Horasan (u današnjoj provinciji Gor, u Avganistanu), |
| Datum smrti | 9. novembar 1492. (78 god.) |
| Mesto smrti | Herat, Horasan, (u današnjoj provinciji Herat, u Avganistanu), |
| Religija | islam |
| Zanimanje | Mistik, duhovni pesnik, istoričar, teolog |
| Književni rad | |
| Jezik stvaranja | Persijski |
| Žanr | Sufijska poezija |
| Uticaji od | Proroci islama |
| Uticao na | Hamza Hakimzade Nijazi |
| Najvažnija dela | Haft Avrang (Sedam prestola) |
Biografija
urediDžami je rođen u Džamu[4] u Horasanu (danas provincija Gor u Avganistanu).[5] Prethodno je njegov otac tu došao iz Dašta, malog grada u okolini Isfahana. Nekoliko godina nakon njegovog rođenja, porodica se preselila u Herat, gde je Džami imao priliku da izučava peripatetiku, matematiku, persijsku književnost, prirodne nauke, arapski jezik, logiku, retoriku i islamsku filozofiju na akademiji Nizamija. Njegov otac, takođe sufija, bio je njegov prvi učitelj i mentor. Tokom boravka u Heratu, Džami je zauzimao važno mesto na timuridskom dvoru, bio je uključen u politiku, ekonomiju, filozofiju i verski život tog doba. Kako je njegov otac bio iz Dašta, Džamijev rani pseudonim je bio Dašti, ali je kasnije odabrao da koristi Džami iz dva razloga koja pominje u jednoj pesmi:
مولدم جام و رشحهء قلمم
جرعهء جام شیخ الاسلامی است
لاجرم در جریدهء اشعار
به دو معنی تخلصم جامی است
- Moje rodno mesto je Džam, i o njemu pišem,
- Pojio se šejhom al-Islamijem
- Stoga, u zbirkama poezije,
- Iz ova dva razloga, moj pseudonim je Džami
Džami je bio mentor i prijatelj poznatog turskog pesnika Ališera Navoia, o čemu svedoče njegovi stihovi:
- او که یک ترک بود و من تاجیک
- هردو داشتیم خویشی نزدیک
- On je bio Turčin, a ja Tadžik,
- A bili smo bliski[6]
Kasnije je otišao u Samarkand, tada najvažniji naučni centar u islamskom svetu, i tamo je završio svoje studije. Otišao je na hodočašće što je veoma podiglo njegov ugled i dalje učvrstilo njegovu važnost širom persijskog sveta. Džami je imao brata koji se zvao Molana Muhamed, koji je bio učen čovek i majstor muzike. Džami u jednoj od svojih pesma oplakuje njegovu smrt. Džami je imao četiri sina, ali su trojica umrla pre nego što su napunila godinu dana.[7] Sin koji je preživeo zvao se Ziaudin Jusuf i Džami je za njega napisao svoje delo Beharistan.
Kraj svog života Džami je proživeo u Heratu. Na njegovom grobu piše: „Kada ti je lice skriveno od mene, kao mesec u tamnoj noći, ja lijem zvezde od suza, ali ipak moja noć ostaje tamna uprkos svim tim tamnim zvezdama.“ Postoje brojni datumi koji se navode kada je u pitanju njegova smrt, ali u većini izvora se navodi novembar 1492. godine.[8] Njegovu sahranu je predvodio princ Herata, a prisustvovao je veliki broj ljudi što svedoči koliko je dubok trag ostavio.
Učenja i sufizam
urediVršeći ulogu sufijskog šejha koje se prihvatio 1453. godine, Džami je izložio brojna tumačenja koja se tiču sufijskog puta. On je istakao razliku između dva tipa sufija – „proročkog“ i „mističkog“ duha.[9] Džami je poznat po svojoj izuzetnoj pobožnosti, kao i misticizmu.[2][3][2][10] Ostao je veran sunnit na svom putu ka sufizmu i razvio je predstave zemaljske ljubavi i njene primene kako bi dočarao duhovnu strast onoga ko traži Boga. Počeo je da se zanima za sufizam u ranoj mladosti, kada ga je blagosiljao duhovni vođa nakšbandijskog sufijskog reda Hodža Muhamed Parsa, koji je tada prolazio kroz grad.[11][12] Nakon toga je, kako mu se javilo u jedom snu, tražio smernice od Sadudina Kašgarija sa kojim se dalje povezao kada se oženio Kašgarijevom unukom.[11] Bio je poznat po svojoj posvećenosti Bogu i želji da se odvoji od sveta, kako bi postao bliži Bogu, što je često dovodilo do toga da zaboravi na društvene norme.[11]
Džami je bio uključen u školu Ibn Arabija, koju je u mnogo čemu obogatio. On je verovao da postoje tri cilja: dostići „trajno stanje sa Bogom“ kroz beskrajnost i tišinu, biti nesvestan svog zemaljskog stanja i biti u konstantnom stanju duhovnog vođstva.[13] Džami je pisao o svom osećaju da je Bog svuda i inherentan u svemu. Takođe je definisao ključne termine vezane za sufizam, uključujući značenje svetosti, sveca, razliku između sufije i onog ko još tome teži, različite stupnjeve tevhida (jednoboštva), harizmatične poduhvate svetaca itd. Džamijeva metodologija često nije pratila Ibn Arabijevu školu. Na Džamija su na brojne načine uticale razne prethodne i tadašnje sufije. On je njihova viđenja priključio svojima i dalje ih razvio, stvorivši potpuno nov koncept. Po njegovom mišljenju, ljubav prema proroku Muhamedu je bila osnovna polazna tačka za duhovno putovanje.[13][14] Džami je imao nekoliko generacija sledbenika, što govori o njegovom znanju i uticaju. Ako analiziramo Džamijevo delo, verovatno njegov najveći doprinos jeste njegova analiza i diskusija o Božjoj milosti prema čoveku koja je redefinisala način na koji su raniji tekstovi tumačeni.
Dela
uredi
Džami je napisao osamdeset i sedam knjiga i pisama od kojih su neka prevedena na engleski, a kod nas su od njegovih dela prevedeni „Jusuf i Zulejha” i „Beharistan”. Njegov stvaralački opus se proteže od proze do poezije i od svakodnevnih do religijskih tema. Takođe je pisao radove i o istoriji i nauci. Uz to, često je davao komentare radova ranijih i njemu savremenih teologa, filozofa i sufija.[2]Njegova poezija je bila inspirisana Hafizovim gazelima, a njegov čuveni divan Haft avrang (Sedam prestolja) je, po sopstvenom priznanju, nastao pod uticajem Nizamijevih dela. Haft avrang, poznat i kao duga mesnevija (epska pripovedna forma), je zbirka sedam spevova. Svaki spev diskutuje o različitoj priči kao što je npr. Salaman i Absal, koja govori o telesnoj privlačnosti princa prema njegovoj dojilji.[15] Džami naširoko koristi alegorijsku simboliku unutar priče kako bi dočarao ključne faze sufijskog puta, kao što je pokajanje, i kako bi izložio filozofska, verska ili etička pitanja. Svaki od alegorijskih simbola ima značenje koje naglašava znanje i intelekt i naročito Boga. Ova priča odražava Džamijevu ideju sufijskog kralja kao idealnog srednjevekovnog vladara koji se pokajao i krenuo sufijskim putem da bi shvatio svoj položaj „pravog“ Božijeg namesnika i postao bliži Bogu.[7] Takođe, Džami je poznat i po tri zbirke lirskih pesama koje datiraju iz njegove mladosti pa do pred kraj njegovog života, a koje se zovu Početak mladosti (Fatihat al-šabab), Središnji biser na ogrlici (Vasitat al-ikd) i Zaključak života (Hatimat al-hajat).[7] Kroz Džamijevo delo reference o sufizmu i sufijama se ističu kao glavna tema. Jedna od njegovih najdubljih ideja bila su mistička i filozofska objašnjenja prirode božanske milosti, što je bio rezultat njegovih komentara drugih dela.[2]
Ilustracije
urediDžami je poznat i po tome što je njegova poezija uticala i na persijsko slikarstvo koje je prikazivalo persijsku istoriju kroz ilustracije u rukopisima. Većina njegovih dela je ilustrovana divinim minijaturama, što do njegovog vremena nije bilo uobičajno u književnosti. Duboka poezija koju je Džami stvarao obično je propraćena i obogaćena slikama koje odražavaju kompleksnost Džamijevog dela i persijske kulture.[16]
Uticaj Džamijevih dela
urediDžami je služio na timuridskom dvoru u Heratu kao prevodilac i komunikator.[2] Njegova poezija je odražavala persijsku kulturu i bila je popularna širom islamskog Istoka, Centralne Azije i Indijskog podkontinenta. Džamijeva poezija se bavila popularnim idejama što je dovelo do toga da se za njegovo delo interesuju i sufije i ne-sufije.[9] Džami je bio poznat ne samo po svojoj poeziji, već i po svojim teološkim delima i komentarima o kulturi. Njegova dela su korišćena u brojnim školama od Samarkanda do Istanbula i Hajrabada, u Persiji kao i u Mogulskom carstvu.[2] Džami je vekovima bio poznat po svojoj poeziji i velikom znanju.[2]
Kod nas
urediRukopisi Džamijevih dela, a prvenstveno Beharistana, koji su na naše prostore stigli za posredstvom Osmanlija i danas se čuvaju u javnim i privatnim bibliotekama širom bivše Jugoslavije. Na naš jezik prevedena su dva Džamijeva dela. Jusuf i Zulejha su objavljeni u prevodu Ahmeda Anande 2007. godine, a godinu dana kasnije Kulturni centar I.R. Irana u Sarajevu je objavio i Džamijev Beharistan u prevodu Muamera Kodrića.
Džamijeva dela
urediNeka od njegovih dela su:
- Beharistan (Prolećni vrt) - za koji je uzor bio Sadijev Đulistan
- Trostruki divan (Divane segane)
- Al-Favaed-uz-zijaija - komentar Ibn al-Hadžibove studije o arapskoj gramatici al-Kafija. Ovaj komentar je bio u kurikulumu osmanskih medresa[17]
- Haft avrang (Sedam prestola) - Džamijevo kapitalno delo. Peta od sedam priča je njegoa verzija „Jusufa i Zulejhe“ koja govori o Josifu i Potfarevoj ženi i bazirana je na Kuranu.
- Jame -esoknan-e Kadža Parsa
- Lavajeh - Studija o sufizmu
- Nafahat aluns (Uzdasi drugarstva) - biografije sufijskih svetaca
- Resaleje manaseke Hadž
- Resaleje musiki
- Resaleje tarike kavadžagan
- Resaleje sarajate dekr
- Resaleje soale - džavabe Hendustan
- Sarae hadise Avi Zarin al Akili
- Sar-rešta-ye tariqu-e Kājagān (Suština na na putu majstora)
- Šavhid al-nobava (Svojstveni znaci Proročanstva)
- Tadžnis al-lugat (Homonimija jezika) - Leksikografsko delo koje sadrži homonimne persijske i arapske leme
- Tuhfat al-ahrar (Dar blagouzvitlalih sčobodnih)
Uz njegova dela tu su i njegovi doprinosi ranijim delima i delima koja su nastala kao odgovori na njegove nove ideje.
Reference
uredi- ^ Culture and Circulation: Literature in Motion in Early Modern India (na jeziku: engleski). BRILL. 2014. ISBN 9789004264489. „works of the Persian polymath ʿAbd al-RahmanJami (1414–1492) under the auspices of the Neubauer Collegium for ...”
- ^ a b v g d đ e ž Rizvi, Sajjad. „The Existential Breath of al-rahman and the Munificent Grace of al-rahim: The Tafsir Surat al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi”. Journal of Qur'anic Studies.
- ^ a b Williams, John (1961). Islam. New York: George Braziller.
- ^ „Nour o-Din Abdorrahman Jami”. Iran Chamber Society. Pristupljeno 3. 4. 2013.
- ^ Losensky, Paul (23. 6. 2008). „JĀMI”. Encyclopædia Iranica.
- ^ Abdullaev K.N. From Xinjiang to Khorasan. Dushanbe. 2009. str. 70.
- ^ a b v Huart, Cl.; Masse, H. „Djami, Mawlana Nur al-Din 'Abd ah-Rahman”. Encyclopaedia of Islam.
- ^ Machatsche, Roland (1996). The Basics:2 Islam. Trinity Press.
- ^ a b Schimmel, AnnMarie (1975). Mystical Dimensions of Islam. Capital Hill: The University of North Carolina Press.
- ^ Rahman, Fazlur (1966). Islam. Holt, Rinehart, and Winston.
- ^ a b v Algar, Hamid (2008). „Jami and Sufism”. Encyclopaedia Iranica.
- ^ Kia, Chad (jun 2008). „Jami and Sufism”. Encyclopaedia Iranica.
- ^ a b Algar, Hamid (23. 6. 2008). „Jami and Sufism”. Encyclopaedia Iranica.
- ^ „VOLUME X_3_4”. Wahiduddin.net. 18. 10. 2005. Pristupljeno 5. 8. 2014.
- ^ Lingwood, Chad (mart 2011). „Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)”. Iranian Studies. 44 (2): 175—191. doi:10.1080/00210862.2011.541687.
- ^ Kia, Chad (23. 6. 2008). „Jami and Persian Art”. Encyclopaedia Iranica.
- ^ „شـرح مـلا جـامـي – Sharh Mulla Jami”. Arabicbookshop.net. Pristupljeno 5. 8. 2014.
Literatura
uredi- Culture and Circulation: Literature in Motion in Early Modern India. BRILL. 2014. ISBN 9789004264489.
- Abdullaev, K. N. (2009). Ot Sinʹt︠s︡zi︠a︡ni︠a︡ do Khorasana : Iz istorii sredneaziatskoĭ ėmigrat︠s︡ii XX veka (na jeziku: ruski). Dushanbe. ISBN 978-99947-55-55-4. OCLC 1167624395.
- Algar, Hamid (2019). „Jami and the Ottomans”. Ur.: d'Hubert, Thibaut; Papas, Alexandre. Jāmī in Regional Contexts: The Reception of ʿAbd al-Raḥmān Jāmī's Works in. Brill.
- Dabashi, Hamid (20. 11. 2012), The World of Persian Literary Humanism, Harvard University Press, str. 150, ISBN 9780674070615
- Ḥāfiż Mahmūd Shīrānī. "Dībācha-ye awwal [First Preface]". In Ḥifż ul-Lisān [a.k.a. Ḳhāliq Bārī], edited by Ḥāfiż Mahmūd Shīrānī. Delhi: Anjumman-e Taraqqi-e Urdū, 1944.
- Machatschke, Roland (1996). Islam (1st U.S. izd.). London: SCM Press. ISBN 1563381621.
- Rizvi, Sajjad H. (2006). The Existential Breath of Al-Rahman and the Munificent Grace of Al-Rahim: The Tafsir Surat Al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi.
- E.G. Browne. Literary History of Persia. (Four volumes, 2,256 pages, and twenty-five years in the writing). 1998. ISBN 978-0-7007-0406-4
- Jan Rypka, History of Iranian Literature. Reidel Publishing Company. 1968 OCLC 460598 ISBN 978-90-277-0143-5
- Aftandil Erkinov A. "La querelle sur l`ancien et le nouveau dans les formes litteraires traditionnelles. Remarques sur les positions de Jâmi et de Navâ`i". Annali del`Istituto Universitario Orientale. 59, (Napoli), 1999, pp. 18–37.
- Aftandil Erkinov. "Manuscripts of the works by classical Persian authors (Hāfiz, Jāmī, Bīdil): Quantitative Analysis of 17th–19th c. Central Asian Copies". Iran: Questions et connaissances. Actes du IVe Congrès Européen des études iraniennes organisé par la Societas Iranologica Europaea, Paris, 6–10 Septembre 1999. vol. II: Périodes médiévale et moderne. [Cahiers de Studia Iranica. 26], M.Szuppe (ed.). Association pour l`avancement des études iraniennes-Peeters Press. Paris-Leiden, 2002, pp. 213–228.
- Jami. Flashes of Light: A Treatise on Sufism. Golden Elixir Press, 2010. ISBN 978-0-9843082-2-4 (ebook)
- R. M. Chopra, "Great Poets of Classical Persian", Sparrow Publication, Kolkata, 2014, (ISBN 978-81-89140-75-5)
