Agonija

Agonija (grč. αγωνία, krajna borba, strah, mora, hropac, samrt) je period koji prethodi smrti. Agonija predstavlja poslednju borbu za održavanje života. Agonija je element procesa umiranja i predstavlja postepeno slabljenje vitalnih i drugih funkcija organizma. Proces umiranja prolazi kroz nekoliko faza.

Agonija, španska ilustracija iz 19. veka

U osnovi kliničke slike agonije je poremećaj metabolizma nastao usled nastanka tkivne hipoksije. Nastanak tkivne hipoksije dovodi do aktiviranja brojnih kompezatornih mehanizma od kojih je najznačajnije lučenje velike količine kateholamina od strane nadbubrežnih žlezdi. Usled pojave velike količine ovih hormona dolazi do funkcionalnih poremećaja kardiovaskularnog, respiratornog, endokrinog i centralnog nervnog sistema.

Prepoznavanje agonije kao prethodnice smrti naročito je značajno sa stanovništva medicinske etike kao i u rešavanju građansko pravnih pitanja.

Proces umiranja

Proces umiranja prolazi kroz četiri faze:

• agonija
• klinička ili relativna smrt
• somatska smrt
• biološka ili celularna smrt.

U pocesu umiranja klinička smrt nastaje u trenutku prestanka disanja i rada srca. Klinička smrt prestavlja reverzibilno stanje. Klinička smrt se još naziva i relativna i intermedijarna smrt. Usled prestanka disanja i rada srca, tkiva, pre svega mozak koji najviše pati zbog hipoksije, prelaze na anaerobnu glikolizu. Anaerobna glikoliza obezbeđuje minimalnu energiju za odrđeni period preživljavanja. Period preživljavanja mozga u ovim uslovima iznosi od 5 do 6 minuta. Ako se u ovom periodu primene adekvatne mere reanimacije i uspostavi rad srca i disanje moguće je održati i funkciju mozga. Međutim u literaturi je opisan slučaj dvoipogodišnje devojčice koja je uspešno reanimirana, bez neuroloških ispada, posle 66 minuta nakon utapanja.

Ukoliko se merama reanimacije ne uspostavi rad srca i disanje prestaje i funkcija mozga usled produžene anoksije. Ova faza se naziva somatska smrt ili moždana smrt. Somatska smrt predstavlja ireverzibilno stanje. Apsolutna, biološka ili celularna smrt predstavlja umiranje ćelija ili grupa ćelija u svim tkivima.

Klinička slika agonije

Izgled bolesnika u agoniji je karakterističan.

„Valentin Gode-Darel jedan dan pre njegove smrti” Ferdinand Hodler (1853–1918)

• Nabrano čelo, upale oči, ušiljen nos koji je u predelu vrha hladan i modar, usne su mlitave i modre. Crte lica su izmenjene. Ova je slika koja se u kliničkoj medicini naziva facies hypocratica.
• Telo je mlitavo, šake i stopala hladna.
• Ubrzan rad srca.
• Isprekidano disanje sa znacima razvoja edema pluća.
• Pomućena svest
• Oslabljeni refleksi
• Oslabljena osetljivot čula, osim čula sluha koje može ponekad biti dobro očuvano.

Daljim napredovanjem agonije dolazi do usporavanja rada srca, pada krvnog pritiska koji na kraju isčezava. Pada telesna tmperatura. Refleksi se gase a gubitak svesti je potpun i razvija se koma. U daljem toku dolazi do prekida disanja i rada srca čime se faza agonije završava i nastupa klinička smrt.

Trajanje agonije

Trajanje agonije je različito i zavisi od uzroka smrti, primene reanimacionih postupaka i načina lečenja. Levis i Berg su agoniju prema trajanju podelili na 4 tipa :

• Odsustvo agonije kod trenutne smrti.
• Vrlo kratka agonija koja traje nekoliko minuta.
• Agonija koja traje više časova ili dana.
• Agonija koja traje više nedelja i meseci (u slučajevima primene intezivne reanimacije).

Agonije nema samo onda kada je smrt nastala kao posledica trenutnog, opsežnog uništenja tela pod dejstvom intezivne mehaničke sile.

Obdukcioni nalaz

U zavisnosti od trajanja agonije na leševima umrlih javljaju se promene koje upućuju na dužinu njenog trajanja.

Ako je agonija trajala duže krv je pretežno zgrušena. U jetri i mišićima smanjena je količina glikogena. Edem mozga i edem pluća su redovni pratioci dugih agonija.

U slučajevima kod trenutne smrti i kod agonije koja je trajala nekoliko minuta, zbog nerazvijanja karakterističnih pato-anatomskih promena koje prate proces umiranja, krv je tečnom stanju bez postmortnih ugrušaka. Na mozgu i plućima nema edema a u jetri i mišićima je prisutan glikogen.

Literatura

• Prof.dr Slaviša Dobričanin, Sudska medicina, Kruševac. . 2004. ISBN 978-86-83773-15-2. 
• Pavle Ćosić i saradnici, Rečnik sinonima. . Beograd. 2008. ISBN 978-86-86673-09-1. 
• V.A Njegovski,Osnovi reanimatologije,Medicinska knjiga,Beograd-Zagreb,1970
• Zecevic.D i saradnici: Sudska medicina,Jugoslovenska medicinska naklada,Zagreb,1979.
• Smoljaninov,V.M: Sudbenaja medicina,Moskva,1975.