Википедија

Alžirski rat za nezavisnost

борба алжирског народа за независност од Француске

Alžirski rat za nezavisnost označava borbu alžirskog naroda za nezavisnost od francuske vlasti. Rat je trajao od 1. novembra 1954. do 19. marta 1962. godine. Veoma važan dekolonijalistički rat koga su karakterisali gerilski način ratovanja, teror nad civilima, korišćenje nasilja na obe strane i kontra-terorističke operacije francuske armije. Na rat su uticali rastući arapski nacionalizam, Hladni rat u pozadini, širenje komunizma, raspad kolonijalizma i pokušaji kolonijalnih sila da očuvaju svoje pozicije.[20]

Alžirski rat za nezavisnost

Barikade u Alžiru januar 1960
Vreme1. novembar 1954 — 19. mart 1962.
Mesto
Alžir
Ishod

nezavisnost Alžira

Sukobljene strane
Alžir FLN
MNA		  Francuska
FAF
OAS
Harkiji
Jačina
maks. 60.000 maks. 400.000
Žrtve i gubici

mrtvi: 140.000[12] do 152.863[13][14] FLN ubijenih vojnika (uključujući 12.000 usled unutrašnjih čistki[15] i 4.300 Alžiraca iz FLN i MNA ubijenih u metropolitanskoj Francuskoj)

  • nepoznati broj ranjenih

mrtvi: 30.000[16]

  • 65,000 wounded[17]
  • 50,000 harkija (profrancuski Alžirci) ubijenih ili nestlih[18][19]
  • 6,000 evropskih civilnih žrtava

Situacija pre rata

uredi
 
Abd el-Kader, vođa alžirske pobune
 
Huari Bumedijen, vođa Alžirske oslobodilačke vojske i budući predsednik Alžira, tokom rata

Francuska je započela invaziju na Alžir još 1830. Zemlju su osvajali korak po korak, sve dok im se Abd el-Kader nije sprostavio. Otpor Alžiraca u zapadnom Alžiru počeo je 1832. i pod vođstvom Abd el-Kadera bio je veoma uspešan. Francuzima je bilo potrebno čak 17 godina da slome otpor Abd el-Kaderove vojske.

1848. je Alžiru ukinut status kolonije i usvojen je kao integralni deo Francuske. Nakon Drugog svetskog rata došlo je do teških nemira i masakra nad Alžircima, koji su nakon 9 godina prerasli u Alžirski rat za nezavosnost. Odnos Francuske prema Alžiru nije bio isti kao prema drugim kolonijama u svetu. Političko rukovodstvo i francuski nacionalisti su Alžir doživljavali kao integralni deo Francuske i zbog toga su osamostaljenju Alžira pružali veliki otpor. Odnos Francuske prema Alžiru je cepao francusko društvo između nacionalista, koji su smatrali da je Francuska kolonijalna sila, i novih generacija koje su smatrale da Alžir treba da dobije svoju samostalnost.

Alžirsko društvo je karakterisao visoki natalitet i ozlojeđenost zbog odnosa Francuske prema njima. Broj Alžiraca u trenutku osvajanja 1830. godine je bio 1.500.000 ljudi a u trenutku izbijanja rata za nezavisnost oko 10 miliona. Ovakav rast broja stanovnika stvarao je veliku nervozu u muslimanskom stanovništvu jer je procenat mladih bio izuzetno veliki a socijalna i ekonomska situacija je bila očajna. Broj francuskih doseljenika šezdesetih godina dvadesetog veka bio je oko 800.000. Oni su dobili najbolja i imanja na severu Alžira i živeli u mnogo boljim uslovima nego muslimansko stanovništvo.

Tok rata

uredi
 
Vojnici Alžirske oslobodilačke vojske

Budući da nakon Drugog svetskog rata Francuska još uvek nije priznavala nezavisnost Alžira, zbog činjenice da je tada u Alžiru živelo 800.000 francuskih doseljenika, alžirski Front nacionalnog oslobođenja (fr. Front de Libération Nationale, FNO) je 1. novembra 1954. počeo oružanu bitku za nezavisnost. Ovaj datum je posle postao nacionalni praznik. Sukob se širio, budući da je Alžir dobijao podršku Tunisa i tada de facto nezavisnog Maroka. Francuske trupe su se pojačale na 500.000 vojnika. Veliki doprinos francuskoj regularnoj vojsci dala je i poznata Legija stranaca. Nakon pojačanja Francuzi su uspeli da dođu do delimičnih uspeha. Tako su 1957, predvođeni generalom Žakom Masuom porazili FNO. Iako je Francuska bila mnogo jača, nije bilo moguće da osvoji i uspostavi vlast nad celim Alžirom. Organizovane su mnoge demonstracije, ali Francuzi su sve ustanke gušili silom. Masakri i ubijanja civila su bili prisutni na obe strane.

 
Izdanja štampana tokom rata, deo kolekcije Adligata

Tada se dogodilo nešto, što će se posle pokazati odlučnim za kraj rata i proglašavanje nezavisnosti Alžira. Francuski narod je video i čuo šta se u Alžiru događa i onda je reagovao. Tražili su prekid rata u Alžiru i bili su spremni da prihvate alžirsku nezavisnost. Dana 8. januara 1961, na organizovanom referendumu, 78% stanovnika Francuske izjasnilo se za prekid i povlačenje francuskih vojnika iz Alžira. Međutim, to nije bio kraj rata, budući da takvu odluku nisu podržavali francuski useljenici u Alžiru i jedan deo vojske.

Neuspešno vođenje rata u Alžiru, dovelo je do državnog udara kojim je 1. juna 1958. i na vlast se vratio general Šarl de Gol. To je bio i kraj četvrte republike čime kreću pripreme za donošenje novog ustava. 21. aprila 1961, francuski generali nezadovoljni politikom tajnih pregovora sa FNO pokušavaju da sprovedu takozvani „puč generala“ sa ciljem smenjivanja de Gola. Međutim, puč nije uspeo, tako da je vlada nastavila da traži put izlaska iz Alžira. Drugi referendum za samostalnost Alžira organizovan je juna 1962. i tada je za nezavisnost glasalo 91% stanovništva Francuske.

Francuski useljenici osnovali su tajnu paravojny organizaciju OAS, koja je vršila mnoge terorističke napade na Alžirce, koji su na teror odgovarali protivterorom. 17. septembra 1961. FNO je organizovala protest u Parizu, na kojem je učestvovalo 30.000 Alžiraca. Policija u Parizu je sprečila protest, tako što je pucala u masu. Tog dana ubijeno je oko 200 Alžiraca, čija su tela bacana u Senu[21], a 14.000 bilo je uhapšeno i dopremljeno na sportske stadione.

Kraj rata

uredi

Posle dugih pregovora, francuski predsednik Šarl de Gol je 18. marta 1962. potpisao Evijanski sporazum, kojim je Alžircima dozvoljeno samoopredeljenje. Kad su to čuli Francuzi u Alžiru, odmah su masovno pošli da se iseljuju u Francusku, iako su im sva prava bila zagantovana. 1. jula 1962. Alžirci su na referendumu odlučili o nezavisnosti Alžira. Oko 99% odlučilo se za potpunu nezavisnost i stvaranje Alžirske narodne demokratske republike. 3. jula 1962. nezavisnost je priznala i Francuska.

Nakon dobijanja nezavisnosti FNO preuzima potpunu kontrolu nad zemljom i počela je osveta nad pomagačima Francuske tokom rata za nezavisnost, iako su u Evijanskom sporazumu potpisali da to neće da čine. Francuski istoričari procenjuju da je u odmazdama koje su usledile nakon rata ubijeno između 50.000 i 150.000 Harkija sa njihovim porodicama. Skoro svi su bili ubijeni strašnim mučenjima od strane FNO. Nekih 10.000 uspelo je da pobegne u Francusku. Komunistička i marksistička partija, koje su se takođe borile protiv Francuske stavljene su van zakona i u Alžiru je započeo period jednopartiske vladavine FNO-a.

Žrtve

uredi

Prema francuskim podacima:

  • 17.459 francuskih vojnika
  • 350.000 alžirskih muslimana (civili)
  • 162.000 alžirskih vojnika

Prema alžirskim podacima:

  • 300.000 alžirskih vojnika
  • 1,5 miliona alžirskih muslimana (civila)

Reference

uredi
  1. ^ Windrow, Martin; Chappell, Mike (1997). The Algerian War 1954–62. Osprey Publishing. str. 11. ISBN 9781855326583. 
  2. ^ Introduction to Comparative Politics, by Mark Kesselman, Joel Krieger, William Joseph, page 108
  3. ^ Alexander Cooley, Hendrik Spruyt. Contracting States: Sovereign Transfers in International Relations. Page 63.
  4. ^ George Bernard Noble. Christian A. Herter: The American Secretaries of State and Their Diplomacy. Page 155.
  5. ^ Robert J. C. Young (12. 10. 2016). Postcolonialism: An Historical Introduction. Wiley. str. 300. ISBN 978-1-118-89685-3. „the French lost their Algerian empire in military and political defeat by the FLN, just as they lost their empire in China in defeat by Giap and Ho Chi Minh.” 
  6. ^ R. Aldrich (10. 12. 2004). Vestiges of Colonial Empire in France. Palgrave Macmillan UK. str. 156. ISBN 978-0-230-00552-5. „For the [French] nation as a whole, commemoration of the Franco-Algerian War is complicated since it ended in defeat (politically, if not strictly militarily) rather than victory.” 
  7. ^ Alec G. Hargreaves (2005). Memory, Empire, and Postcolonialism: Legacies of French Colonialism. Lexington Books. str. 1. ISBN 978-0-7391-0821-5. „The death knell of the French empire was sounded by the bitterly fought Algerian war of independence, which ended in 1962.” 
  8. ^ "The French defeat in the war effectively signaled the end of the French Empire". Jo McCormack (2010). Collective Memory: France and the Algerian War (1954–1962).
  9. ^ Paul Allatson; Jo McCormack (2008). Exile Cultures, Misplaced Identities. Rodopi. str. 117. ISBN 978-90-420-2406-9. „The Algerian War came to an end in 1962, and with it closed some 130 years of French colonial presence in Algeria (and North Africa). With this outcome, the French Empire, celebrated in pomp in Paris in the Exposition coloniale of 1931 ... received its decisive death blow.” 
  10. ^ Yves Beigbeder (2006). Judging War Crimes And Torture: French Justice And International Criminal Tribunals And Commissions (1940–2005). Martinus Nijhoff Publishers. str. 35. ISBN 978-90-04-15329-5. „The independence of Algeria in 1962, after a long and bitter war, marked the end of the French Empire.” 
  11. ^ France's Colonial Legacies: Memory, Identity and Narrative. University of Wales Press. 15. 10. 2013. str. 111. ISBN 978-1-78316-585-8. „The difficult relationship which France has with the period of history dominated by the Algerian war has been well documented. The reluctance, which ended only in 1999, to acknowledge 'les évenements' as a war, the shame over the fate of the harki detachments, the amnesty covering many of the deeds committed during the war and the humiliation of a colonial defeat which marked the end of the French empire are just some of the reasons why France has preferred to look towards a Eurocentric future, rather than confront the painful aspects of its colonial past.” 
  12. ^ Travis, Hannibal (2013). Genocide, Ethnonationalism, and the United Nations: Exploring the Causes of Mass Killing Since 1945. Routledge. str. 137. 
  13. ^ Martin S. Alexander; Martin Evans; J. F. V. Keiger (2002). „The 'War without a Name', the French Army and the Algerians: Recovering Experiences, Images and Testimonies”. Algerian War and the French Army, 1954-62: Experiences, Images, Testimonies (PDF). Palgrave Macmillan. str. 6. ISBN 978-0333774564. „The Algerian Ministry of War Veterans gives the figure of 152,863 FLN killed.” 
  14. ^ Katherine Draper (2013). „Why a War Without a Name May Need One: Policy-Based Application of International Humanitarian Law in the Algerian War” (PDF). Texas International Law Journal. 48 (3): 576. Arhivirano iz originala (PDF) 2016-11-07. g. „The Algerian Ministry of War Veterans calculates 152,863 Front de Libération Nationale (FLN) deaths (French sources), and although the death toll among Algerian civilians may never be accurately known estimate of 1,500,000 to 2,000,000 were killed.” 
  15. ^ Horne, Alistair (1978). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962. str. 358. ISBN 9781590172186. 
  16. ^ „Prononcé le 19 mars 2022 - Emmanuel Macron 60ème anniversaire accords d'Évian Guerre d'Algérie” (na jeziku: francuski). vie-publique.fr. Pristupljeno 2022-08-07. 
  17. ^ Stapleton, T.J. (2013). A Military History of Africa. ABC-CLIO. str. 1—272. ISBN 9780313395703. Pristupljeno 2017-01-13. 
  18. ^ Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict: Po – Z, index. 3, Academic Press, 1999 (ISBN 9780122270109, lire en ligne [archive]), p. 86.
  19. ^ Crandall, R., America's Dirty Wars: Irregular Warfare from 1776 to the War on Terror, Cambridge University Press, 2014 (ISBN 9781139915823, lire en ligne [archive]), p. 184.
  20. ^ Matthew James Connelly (2002). A Diplomatic Revolution: Algeria's Fight for Independence and the Origins of the Post-cold War Era. Oxford University Press. str. 263—277. ISBN 978-0-19-514513-7. „The Algerians' victory enabled the French to become free--free from their colonial charges, and free from the United States....... Although France was obviously eager to get out, it had to accept the terms of its defeat.” 

    Robert Malley (20. 11. 1996). The Call From Algeria: Third Worldism, Revolution, and the Turn to Islam. University of California Press. str. 81. ISBN 978-0-520-91702-6. „Then, in 1962, came the FLN's victory in Algeria, a defining moment in the history of the Third Worldism, for the battle had lasted so long, had been so violent, and had been won by a movement so acutely aware of its international dimension.” 

    Ruud van Dijk; William Glenn Gray; Svetlana Savranskaya (13. 5. 2013). Encyclopedia of the Cold War. Routledge. str. 16. ISBN 978-1-135-92311-2. „During this war of independence, Algeria was at the center of world politics. The FLN's victory made the country one of the most prominent in the Third World during the 1960s and 1970s.” 
  21. ^ Lorcin 2006, str. 119.

Literatura

uredi
  • Lorcin, Patricia M. E. (2006). Algeria & France, 1800-2000: Identity, Memory, Nostalgia. Syracuse University Press. str. 119. ISBN 978-0-8156-3074-6. 
  • Bradby, David. "Images of the Algerian war on the French stage 1988-1992." French Cultural Studies 5.14 (1994): 179-189.
  • Clayton, Anthony. The wars of French decolonization (1994).
  • Dine, Philip. Images of the Algerian War: French fiction and film, 1954-1992 (Oxford UP, 1994).
  • Galula, David (1963). Pacification in Algeria: 1956–1958. OCLC 227297246.  Primary source
  • Horne, Alistair. A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962 (1978) In-depth narrative.
  • LeJeune, John. "Revolutionary Terror and Nation-Building: Frantz Fanon and the Algerian Revolution." Journal for the Study of Radicalism 13.2 (2019): 1-44. online
  • McDougall, James (2017). „The Impossible Republic: The Reconquest of Algeria and the Decolonization of France, 1945–1962”. The Journal of Modern History. 89 (4): 772—811. S2CID 148602270. doi:10.1086/694427. 
  • McDougall, James (2006). History and the Culture of Nationalism in Algeria. New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-84373-1. 
  • Shepard, Todd (2006). The Invention of Decolonization: The Algerian War and the Remaking of France. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 0-8014-4360-1. 
  • Charles R. Shrader, "The First Helicopter War: Logistics and Mobility in Algeria 1954-62," Greenwood Publishing Group, 1999.
  • Camus, Albert. Resistance, rebellion, and death (1961); Essays from the pied noirs viewpoint
  • De Gaulle, Charles. Memoirs of Hope: Renewal and Endeavor (1971).
  • Maier, Charles S., and Dan S. White, eds. The thirteenth of May: the advent of De Gaulle's Republic (Oxford University Press, 1968), French documents translated in English, plus excerpts from French and Algerian newspapers..
  • Servan-Schreiber, Jean Jacques. Lieutenant in Algeria (1957). On French draftees viewpoint.

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Алжирски_рат_за_независност&oldid=27839323”