Altun-alem džamija
Altun-alem džamija (džamija sa zlatnim alemom - dragim kamenom) nalazi se u Novom Pazaru, Srbija, u Prvomajskoj ulici broj 79. Izgradio ju je osmanlija Muslihudin Abdulgani početkom XVI veka. Ona predstavlja retko remek-delo islamske arhitekture i pod zaštitom je države od 1979. godine.[1]
| Altun-alem džamija | |
|---|---|
 Altun-alem džamija | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Novi Pazar |
| Opština | Novi Pazar |
| Vreme nastanka | prva polovina XVI veka (između 1516. i 1528) |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Istorijat uredi
Altun-alem džamiju je u prvoj polovini XVI veka izgradio osmanlijski neimar Muslihudin Abdulgani, poznat i pod imenom Mujezin hodža al-Medini. On je izgradio mnoge građevine na Balkanu. U Skoplju je podigao Kuršumli han, džamiju, obnovio je jedan hamam i posedovao je nekoliko kuća i dućana. Izgradio je džamiju i karavansaraj u Mažićima kod Zvečana. U Vakufnami iz 1550. godine mogu se naći svi njegovi projekti na teritoriji Novog Pazara: Altun-alem džamija, mekteb na tlu džamijskog kompleksa, tri kuće za boravk imama, han, šest dućana pored hamama, šest kožarskih dućana u Tabačkoj čaršiji na obali Raške, sedam mlinova pored mosta (jedan od njih je bio sa pet vitlova). Sasvim je sigurno da je graditelj Altun-alem džamije bio bogat čim je izgradio toliko objekata, ne samo sakralnih. Međutim, on je bio i vrlo obrazovan i ucen. To potvrđuje njegovo zvanje - Mevlana (Mevlana Muslihudin Efendija), to je počasno zvanje koje su mogli nositi samo istaknuti islamski učenjaci i filozofi.[2]
Tačna godina izgradnje ove džamije se ne zna. U turskom popisu iz 1528. godine pominje se u Novom Pazaru Mahala Mujezin hodže. Ona je tada imala 35 domaćinstava, 1540. godine 20 i 1604. godine 30 domaćinstava, kako to navode izvori iz do navedenih godina. U XVII veku ime „Mujezin hodžina mahala“ zamenjeno je imenom Altun-alem mahala. Mujezin Mahala je vezana za graditelja Altun-alem džamije. Ona se prvi put pominje 1528. godine, a u ranijem popisu iz 1516. godine se ne pominje. Prema tome, izgradnju Altun-alem džamije i treba smestiti između 1516. i 1528. godine. U svakom slučaju ta građevina iz prve polovine XVI veka, vrlo je lepa i retka. U skopskim rukopisima se navodi da je to izuzetno građevinsko delo i da se slične građevine mogu naći samo u Istanbulu, Jedrenu i Bursi, te da je na nju podsećao Taš han (Kameni han) u Skoplju. [3]
Prvomajska ulica se ranije zvala Stambolski drum, a celo naselje je bilo poznato kao Jeleč mahala, po Jeleču, srednjovekovnom gradu koji se nalazi na Rogozni, u čijem pravcu je vodila današnja Prvomajska ulica. Ime Jeleč mahala se izgubilo u XVII veku i umesto njega pominju se džemati Altun-alem i Ahmed vojvoda. Turski putopisac Evlija Čelebija, koji je kroz ove krajeve proputovao šezdesetih godina XVII veka, zapisao je: »Džamija koja se zove Altun (alem) džamija stara je bogomolja, nalazi se u Jeleč mahali na Carigradskom drumu«.
Izgled džamije uredi
Osmanlijski putopisac Evlija Čelebija i austrijski diplomata Teodor Ipen opisuju je kao najzanimljiviju džamiju Novog Pazara, stavljajući je tako i ispred zadužbine Isa bega Isakovića. Analizirajući arhitekturu do danas sačuvanih džamija, jasno je uočljiv njen jak uticaj na oblikovanje pojedinih elemenata kao što su tremovi, minareti, obrada otvora, dekorativna plastika.
Džamijski kompleks koji je opasan visokim zidom od ćerpiča sastoji se od džamije kao centralne građevine, mekteba (škole), nadstrešnice sa ulazom i klupama, kao i oko 50 nišana, od kojih 29 sadrži epitafe. Po tipu, džamija je jednoprostorna kupolna građevina sa dvotravejnim tremom koji je natkriven dvema kupolama. Ovaj tip džamije nije karakterističan za naše prostore, dok više tipskih analogija iz XVI veka postoji u Jedrenu, Istanbulu, Bursi i Amasiji. Glavni deo džamije zidan je naizmenično pritesanim i lomljenim kamenom sa redovima opeke. Kupole i lukovi su od tanke opeke. Trem i dvanaestostrani minaret zidani su od kvadera peščara.[4]
Molitveni prostor, koji ima oblik skoro pravilnog kubusa, pokriva niska i prostorna kalota. Prelaz iz kvadratne osnove u kružni prsten tambura izveden je preko širokih sfernih trouglova, pandatifa, čije ivice ocrtavaju plitki i u temenu prelomljeni lukovi. Unutrašnji prostor osvetljava po 4 prozorska otvora na svakom od obimnih zidova, osim prema tremu gde postoji samo jedan, kao i 3 prozora u tamburu kupole. Fasade glavnog dela džamije, izuzev one prema tremu, obrađene su alternacijom horizontalnih redova opeka i polja uokvirenih nasatice ugrađenim opekama, koje u malteru imitiraju pravilne kvadere žućkastog peščara. Na isti način prvobitno je bio obrađen i osmougaoni tambur glavne kupole, i tamburi kupolica nad tremom. Krovni venac je izveden sa dva reda zupčasto postavljenih opeka. Skroman portal i svi prozori imaju okvire od obrađenog kamena. U enterijeru je od tog kamena isklesan jednostavan minber i lepo profilisan okvir mihraba (centralne niše) sa nišom koja se završava stalaktitnim ukrasima. Mahvil (galerija) je postavljen celom dužinom severozapadnog zida, a izveden je od drveta.[5]
Mekteb uredi
Uz džamiju, mevlana Muslihudin Abdulgani je izgradio „mesto da se u njemu podučava Kuran i da se uče mala deca“, kako je zapisano u vakufnami, gde je naznačena i plata učitelja i njegvog zamenika, uz uslov da je učitelj „pouzdan, a najbolji među dobrima, postojan, sposobanda predaje i poučava“. I ova druga zadužbina građena je sa utisnutim pečatom monumentalnosti, sa namerom da podržava arhitekturni stil obližnje džamije. Ovaj mekteb je značajan i po tome što je jedan od dva najstarija mekteba nekadašnjeg Bosanskog pašaluka, koji postoji i danas.[6]
Ponovno otvaranje uredi
Dana 30.07.2011 u Novom Pazaru, otvoren je Islamski kulturni centar „Altun-alem“ i istoimena džamija, koja je privremeno bila zatvorena zbog renoviranja.[7][8]
Od 2023. godine planirano je obnavljanje ove džamije.[9]
Reference uredi
- ^ „Restauracija Altun-alem džamije”. Bosnjaci.net. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ Ime *. „Altun-alem džamija”. Sandzacke.rs. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ „Turistička organizacija Novog Pazara - Altun-alem džamija”. Tonp.rs. Arhivirano iz originala 17. 09. 2018. g. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ „Altun-alem džamija”. Spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ „Sve o Altun-alem džamiji”. Ras.rs. 30. 1. 2011. Arhivirano iz originala 16. 01. 2016. g. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ www.novipazar.com. „Altun-alem džamija”. Novipazar.com. Arhivirano iz originala 05. 10. 2015. g. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ „Otvoren Islamski centar i dzamija”. Vesti-online.com. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ „Obnovljena i otvorena altun-alem dzamija u Novom Pazaru”. Rijaset.ba. 1. 8. 2011. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 21. 8. 2015.
- ^ „"Veliki dan za Islamsku zajednicu i Novi Pazar": Rekonstruiše se jedna od najznačajnih džamija na Balkanu”. B92. 19. 5. 2023. Pristupljeno 20. 5. 2023.
