Anglo-maratski ratovi
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Anglo-maratski ratovi[1][2][a] vođeni su krajem 18. i početkom 19. veka između Marata i Britanaca.
| Maratski ratovi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Jedna od bitaka u Drugom maratskom ratu. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
| Britanska istočnoindijska kompanija | Carstvo Marata | ||||||
Uvod
uredi
U borbi za kolonijalnu prevlast, Velika Britanija odnela je 1763. godine pobedu nad Francuskom - svojim najjačim protivnikom u Indiji u Karnatskim ratovima pa su joj na putu ekspanzije u Indiji, kao glavni neprijatelji ostali majsorski vladari i pleme Marata. Koristeći se sukobima između vrhovnog poglavara (pešva) maratske države i udeonih kneževa, Bombajski savet britanske Istočnoindijske kompanije sklopio je u Suratu sporazum sa svrgnutim pešvom, dao mu trupe za borbu protiv novog pešve, a za uzvrat je on ustupio Britancima gradove Vase i ostrvo Sašti blizu Bombaja.
Prvi maratski rat
urediUlazak britanskih trupa na teritoriju Marata, radi preuzimanja ovih gradova doveo je do Prvog maratskog rata (1775—1782). Vrhovni savet Istočnoindijske kompanije, zastupajući gledište da britansku dominaciju treba ostvariti uz minimalno korišćenje oružanih snaga, prvenstveno iskorišćavanjem nesuglasica među domorocima, osudio je postupak Bombajskog saveta i zahtevao zaključenje mira. Britanski guverner Indije, preko koga je vlada kontrolisala rad Kompanije, pružio je podršku Bombajskom savetu. No, tek posle teškog poraza Britanaca kod Telegona, januara 1779. godine uspeo je da angažuje jače snage Kompanije. Marati, potučeni kod Gvalijara i Šivpurija od vojnički bolje organizovane i spremnije britanske vojske, počeli su pregovore i 1782. godine zaključili mir po kome je ostao status quo ante bellum, samo su Britanci zadržali ostrvo Sašti.
Drugi maratski rat
uredi
Francuski revolucionarni ratovi, posebno Napoleonov pohod na Egipat i veze Majsora sa Francuzima (Majsorski ratovi) naveli su Britance na energičnije mere radi obezbeđenja svojih poseda u Indiji. Pristupaju nizu saveza o uzajamnoj pomoći sa svojim vazalima, kojima su ih obavezali da na sovjim teritorijama drže određeni broj kontingenata britanske vojske, da ne sklapaju sporazume i ne stupaju u rat bez znanja Britanije. Za uzvrat, Britanci su obećali da će ih štititi od spoljnog neprijatelja.
Britanci su 1802. godine sklopili sporazum sa jednim od pretendenata na maratski presto. Ogorčeni takvim postupkom pešve i prisustvom britanskih trupa koji prvi put stupaju na maratsko tlo bez otpora, glavari država Gvalijar i Barhad počeli su drugi Maratski rat (1803—1806). Uz znatne teritorijalne gubitke, Britanci su prisilili državu Barhad na mir 17. decembra 1803. godine i obavezu da primi britanskog rezidenta i prizna pravo kontrole spoljne politike. Gvalijar je 30. decembra prisiljen na mir i obavezu da stupi u Savez o uzajamnoj pomoći, uz ustupak da njegove trupe pod britanskom komandom stacioniraju van njegovih granica.
Posle poraza dveju jakih maratskih država, država Indor napala je Britance aprila 1804. godine i do oktobra im nanela teže poraze, a njene trupe došle su do zidina Delhija. Krajem godine i Indor je poražen i prisiljen na mir koji je 7. januara 1806. godine sklopljen.
Treći maratski rat
urediBritanci sada nastoje da novim sporazumima onemoguće pojedinačne, a naročito zajedničke akcije maratskih vladara, pre svega izoluju pešvu, simbol maratskog jedinstva. No, on je prvi koji nastoji da se oslobodi britanskog tutorstva. Treći maratski rat (1817—1818) započeo je napadom pešvinih snaga na britanskog rezidenta u Puni (prestonici Marata) što je Marate ponovo diglo na oružje. Zbog niza poraza, pao je pod direktnu britansku upravu najveći deo maratskih oblasti, a znatno smanjena pešvina država postala je vazalna kraljevina. Time je cela Indija, izuzev Pendžaba, pala pod britansku vlast.
Napomene
uredi- ^ U starijim srpskohrvatskim i modernim srpskim izvorima, ime naroda je Marata ili Marati, a ratovi su Maratski ili Anglo-maratski.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ Blek 2006, str. 246.
- ^ Prikelmajer 1973, str. 280-282.
Literatura
uredi- Prikelmajer, Ivanka (1973). „Marata, Maratski ratovi”. Ur.: Gažević, Nikola. Vojna enciklopedija. 5 (2. izd.).
- Blek, Džeremi (2006). ENCIKLOPEDIJSKI ISTORIJSKI ATLAS SVETA. Prevod: Adamović-Kulenović, Marina; Savić, Jelena; Kosovac, Jelena; Todorović, Ksenija. Beograd: Mono&Manana. ISBN 86-7804-042-4.