Википедија

Aranđel Stanojević-Trnski

Aranđel Stanojević-Trnski (Klisura, Osmansko carstvo, 15. septembar 1830 — Pirot, Kraljevina Srbija, 25. novembar 1886) je bio narodni starešina i vojvoda trnski i znepoljski.

Aranđel Stanojević-Trnski
Datum rođenja(1830-09-15)15. septembar 1830.
Mesto rođenjaKlisura,  Osmansko carstvo
Datum smrti25. novembar 1886.(1886-11-25) (56 god.)
Mesto smrtiPirot,  Kraljevina Srbija

Biografija

uredi

Rođen je na jednom proplanku, 15. septembra 1830. godine u selu Klisura, nedaleko od grada Trna, na prostoru između Znepolja i Vlasine, od oca Stanoja Apostolovića i majke Stanike. Mesto se nalazi nad samom klisurom, između reke Jerme. Dom u kome je živela porodica je bio i dom njihovih predaka: Nikole, Stevana, Gige, Hajduk Apostola Stevanovića, učesnika Prvog srpskog ustanka i pobratima Hajduk Veljka Petrovića i oca Stanoja.[1] Porodica se bavila marvenom trgovinom, a neki članovi su bili i narodni predstavnici znepoljskog kraja.[2]

Imao je tri brata, Nikolu, Zlatka i Milana kao i dve sestre, Veliku i Dragunu.[1]

Školovao se u Carigradu i vladao je perfektno turskim, grčkim i francuskim jezikom.[1]

Uživao je veliki ugled i kod turskih vlasti, kao kodžobaša, trgovac i jedan od najbogatijih ljudi na prostoru od Niša do Sofije i od Pirota do Ćustendila.[3]

Kasnije je sa svojom braćom, Nikolom i Milanom, otišao u Trn da bi bili što bliže centru gde su se vodili narodni poslovi. Tamo se sa svojom braćom i drugim rodoljubima posvetio borbi za oslobođenje od Turaka i pripajanje Trna sa Znepoljem Srbiji. Postao je narodni vođa, ljubimac, vojvoda, heroj i narodni starešina Trna sa Znepoljem.[1]

Mada uvažen i od turskih vlasti, Turci su stalno sumnjali u njegovu lojalnost, a posebno Beli Memed, policijski inspektor, Niškog sandžaka, za nišku, leskovačku, pirotsku i trnsku kazu, veliki protivnik Srbije i nacionalno-političkih težnji Srba u Turskoj. Prema svedočanstvu, turske vlasti su ga više puta zatvarale, 1862. godine bio je u grupi od 12 viđenijih ljudi iz kraja, koje je Beli Memed uhapsio i odveo u Niš pod optužbom za veleizdaju, zbog saradnje sa srpskom vladom u nastojanjima da svoj kraj spoje sa Srbijom. Uspeo je da se spase, otišao je u Carigrad i uz pomoć patrijarha Joakima oslobodio i ostale uhapšene. Za vreme ustanka u Hercegovini, sofijski valija Mahazar-paša i niški mutesarif Riza-paša su ga ponovo zatvorili, nastojeći da utvrde njegovu saradnju sa srpskom vladom.[4]

Od 1874. godine Aranđel se priključio Komitetu srpske zagranične nacionalno-oslobodilačke tajne organizacije, čije je sedište nalazilo u Nišu. Vršio je pripreme naroda svog kraja za dizanje velikog ustanka pred ulazak Srbije u rat sa Turskom. Srpsko-turski rat ga je zatekao u 47. godini života. Po njegovoj direktivi, više stotina Znepoljaca je pred početak Drugog srpsko-turskog rata prešlo u Srbiju, koji su okupljeni u četi Sime Sokolova, prešli u srpsku vojsku, i sa njom su učestovali u oslobađanju Pirota, a zatim pod Aranđelovim vođstvom u isterivanju Turaka iz znepoljskih sela, delovali su u pozadini turske vojske i držali taritoriju na Vlasini i prema Ćustendilu, do ulaska srpske vojske. [4] Aranđel je tada tražio od srpske vojske da dostavi naoružanje za dobrovoljce-ustanike iz trnske, brezničke i delimično ćustendilske, radomirske i dupničke kaze.[5]

Aktivno je učestvovao u izgradnji srpske civilne uprave u oslobođenom Znepolju, gde je najpre postavljen za predsednika suda, a zatim i za načelnika trnske sreske uprave. Nakon što je donesen Zakon o privremeno upravnom podeljenju oslobođenih predela 14. maja 1878. godine, Trn je postao sedište Trnskog sreza, u novooformljenom Pirotskom okrugu. Za načelnika okruga je postavljen Panta Srećković, a Aranđel za načelnika Trnskog sreza.[3] Ovu dužnost je obavljao do maja 1879. godine.[6]

Za zasluge stečene u ratu knez Milan Obrenović ga je primio u Nišu, a zatim je odlikovan Takovskim krstom, dok je njegov prvi pomoćnik u narodnom oslobođenju (kasnije i kum) Sima Sokolović dobio Zlatnu medalju za hrabrost i počasni čin poručnika srpske vojske.[5]

Odlučno se borio protiv bugarske propagande komiteta iz Sofije i neumorno je radio na definitivnom priključenju Kneževini Srbiji[7], dok je komitet insistirao na uspostavljanju granica Bugarske prema Sanstefanskom ugovoru.[8]

 
Aranđel Stanojević-Trnski okružen porodicom, sleva nadesno: snaja Kaliopa s ćerkom Maricom, žena Solunka sedi pored njega i u ruci drži sliku odsutnog sina Stanoja, u pozadini ćerka Jevgenija, napred sin Fotije, iza njega sin Gligorije, a levo pored s rukom na ramanu sin Jovan (1882)

Zbog Stanojevićevog autoriteta u lokalnom stanovništvu, Bugarima je bilo jasno da se prisjedinjavanje Trnske kaze i Znepolja neće moći uspešno izvršiti bez pridobijanja Stanojevića za svoju nacionalnu stvar. U više navrata su pokušali da se nagode s njim. Nudili su mu položaj poslanika u skupštini koja je trebalo da se oformi, kao prva bugarska vlast, nakon odlaska Rusa, ali mu je i prećeno suđenjem na „narodnom sudu”, koji bi ga osudio na smrtnu kaznu, ukoliko ne pređe na bugarsku stranu, na šta on nije pristao.[8] Ostao je veran svom zavičaju i srpskom nacionalnom osećanju.[9]

Aprila 1878. kao predstavnik Trnskog sreza se nalazio u delegaciji koja je putovala u Petrograd, s namerom da ruskom caru preda zahtev da se stanovništvu pirotske, trnske[10], vranjanske i okolnih oblasti prizna status Staro Srba i ta teritorija pripoji Srbiji.[8]

Posle Berlinskog kongresa 1878. godine, odluke Velikih sila da Trn sa Znepoljem pripadne Bugarskoj,[1] te prolaska međunarodne komisije za utvrđivanje granice, koja je na licu mesta mogla da se uveri o narodnom raspoloženju Trnčana i Brezničana, koji su odlučno, ali bezuspešno tražili od komisije da pomeri granice prema istoku i teritoriju pripoji Srbiji[11] i suspendovanja srpske uprave, koju su Rusi zamenili bugarskom administracijom, napustio je svoje veliko porodično imanje, i sa porodicom, brojnim srodnicima i saradnicima, još iz vremena turske vladavine (a prema nekim kazivanjima i sa još oko 300 porodica iz Znepolja[12]) emigrirao je u Srbiju. Preselio se u Pirot, gde je radio kao sudija okružnog suda.[1]

U Srbiju je dolazio još u vreme kneza Mihaila od koga je na poklon dobio počasnu sablju.[13] Bio je veoma poštovan u narodu, takođe je imao veoma dobre odnose sa ondašnjim srpskim državnicima, naročito sa Jovanom Ristićem. [1] Bio je i blizak prijatelj Đure Horvatovića i komandanta pirotskog garnizona majora Paje Putnika, a kralj Milan Obrenović ga je posebno cenio. Čest gost u njegovoj kući je bio i Stevan Sremac, tada profesor istorije i srpskog jezika u Pirotskoj gimnaziji.[13] Bio je izabran 1885. godine u upravu pirotskog odbora Srpskog poljoprivrednog društva.[14] Aranđel je bio i poslanik Narodne skupštine Kneževine Srbije.[15]

Uspeo je da izbegne atentat, koji je organizovan po naredbi Dragana Cankova, u blizini njegovog imanja u Pirotu.[12]

Zbog iznenadne bolesti 25. novembra 1886. godine, u 56. godini, umro je u krugu svoje porodice.[1]

Reference

uredi
  1. ^ a b v g d đ e ž Đorđević 2003.
  2. ^ Stojančević 1979, str. 195.
  3. ^ a b Svirčević 2011, str. 279.
  4. ^ a b Stojančević 1979, str. 196.
  5. ^ a b Stojančević 1979, str. 197.
  6. ^ Stojančević 1979, str. 213.
  7. ^ "Pravda", Beograd 9. oktobar 1932. godine
  8. ^ a b v Svirčević 2011, str. 280.
  9. ^ Svirčević 2011, str. 281.
  10. ^ "Vreme", Beograd 1927. godine
  11. ^ Stojančević 1979, str. 211.
  12. ^ a b Stojančević 1979, str. 214.
  13. ^ a b Stanojević 1996, str. 3.
  14. ^ "Težak", Beograd 1885. godine
  15. ^ "Pravda", Beograd 1932. godine

Reference

uredi

Literatura

uredi

Vidi još

uredi


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Аранђел_Станојевић-Трнски&oldid=27395184”