Википедија

Arheološki park Medijana

археолошки парк у Нишу

Arheološki park Medijana je centralno antičko nalazište jugoistočne Srbije, nekada rimsko naselje Medijana, sačinjeno od kompleksa urbanih vila i većeg poljoprivrednog gazdinstva, neka vrsta luksuzno predgrađe udaljeno tri rimske milje od centra antičkog grada Naisa. Smešten je u istočnom delu Niša, na pola puta za Nišku Banju, na prostor koji su nekada zauzimale rimske vile sa pratećom infrastrukturom, i približne je površine 40 ha.[1]

Arheološki park Medijana
MestoNiš  Srbija
Sagrađen4. vek
GraditeljKonstantin Veliki
Tip strukturespomenik kulture

Izloženi arheološki materijal na samom parku najvećim delom čine nepokretni nalazi, i manji deo otkrivenih pokretnih nalaza, među kojima su fragmente monumentalne arhitektonske plastike, skulpture, bronzane ograde sa hermama božanstava i novac, koji su izloženi u okviru stalne postavke antičke zbirke Narodnog muzeja u Nišu.[1]

I dana se u ovom parku gotovo 80 godina od početka sistematskih istraživanja, i dalje nastavljaju ne samo istraživački radovi već i neprestane aktivnosti u pronalaženju načini kako da se ovaj atraktivn sadržaja na arheološkoj mapi Evrope, koji još uvek nije adekvatno valorizovani predtsvi naučnoj javnosti i turistima u okvirima lokalnog ili evropskog kulturnog turizma u kojme svakako treba da zauzme bolje meso i arheološki park Medijana.

Status i kategorija zaštite uredi

Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja lokalitet na kome se nalazi arheološki park Medijana je proglašen, 19. decembra 1981. godine, za „Kulturno dobro od izuzetnog značaja“ i pod brojem AN 22 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.220/49 od 9. februara 1949. godine.[2]

Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o arheološkom parku Medijana je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.[2]

Položaj i razmeštaj uredi

Antički grad Nais, nastao je i razvijao se tokom šest vekova (a Medijana u njemu s kraja 3. i u 4. veku), u prostranoj kotlini, oivičenoj sa svih strana obroncima visokih planinskih venaca, koju poprečneo i uzduž presecaju Nišava i Južna Morava, i svojim dolinama je povezuju sa susednim kotlinama i udolinama centralno-balkanskog prostora.[3]

Ovakav geografski položaj uslovio je da se Nais i Medijana nađu na čvorištu transbalkanskih saobraćajnica koje su, kako u antici, tako i danas prateći doline većih i manjih reka, Nais i Medijanu „smestili“ na raskrsnicu važnih drumskih i rečnih puteva Balkanskog poluostrva koji su komunikacijski povezivali zapadno-evropske zemlje sa Orijentom i oblasti Podunavlja sa Jadranskim i Jonskim morem.[4]

Nais i Medijana u njemu, u Rimskom carstvu zauzimali su središnjni položaj u rimskoj provinciji Dardaniji [a] kasnije Gornjoj Meziji (lat. Moesia Superior) koja je u 1. veku p. n. e. organizovana na tlu centralnog Balkana, u slivu Morave, približno na prostoru današnje Srbije.[4]

 
Položaj Naisa i Medijane u njemu (uokvireno plavom bojom) na Pojtingerovoj tabli. Okvirno se može zaključiti da se teritorija Naisa na severu pruža do mutatio Sarmatorum kod Ražnja, na jugu obuhvata mesto Ad Herculem kod Žitorađe. Na istoku se oblast Naisa graničila se teritorijom Remezijane, verovatno na potezu prirodne granice koju čini Sićevačka klisura

Iz pravca Beograda kroz Nais, a pored Medijane u pravcu istoka prolazio je stari trgovački i vojni put (lat. via militaris), magistralni pravac koji je iz Singidunuma i Viminacijuma vodio preko Naisa nišavsko-maričkom magistralom u Serdiku i Konstantinopolj.[5] [6]

Mikro lokacija uredi

Medijana (kao jedno od najzančajnijih gradski naselja Naisa), je smeštena u jugoistočnom delu Niške kotline, izvan gusto naseljenog i urbanizovanog gradskog jezgra, istočno od centra Naisa na oko tri rimske milje.[b] Ona je imala najveću površinu meću naseljima u okolini Naisa, sa velikim brojem građevina, koje je odvajao široki mećuprostor, bašta i poljoprivrednog imanja.[7]

Naselje Medijana sa vilama i pratećom infrastrukturom razmeštena je na površini od približno 40 ha, značajno većoj od rimskog Naisa (koja zajedno sa tvrđavom, nije prevazilazila 20 do 25 ha), na prostranoj lesnoj zaravni, ili srednjem terasnom nivou rečne doline Nišave visokom 35 metara i južnim obroncima niške kotline.[8] Dosadašnjim istraživanjem utvrđeno je postojanje preko 80 objekata na ovom prostoru, a sama Medijana se prema procenama niških arheologa najverovatnije prostire i mnogo dalje nego što je to trenutna zona zaštite ovog arheološkog lokaliteta [v].

 

Ovaj prostor ograničava reka Nišava sa severne, podnožja brežuljaka Seličevice sa južne, vojni logor Nais u doba rimljana, a danas urbano jezgro Niša, se zapadne i Kutinska reka sa istočne strane. U blizini Medijane nalaze se termalni izvori, veoma lekovite radioaktivne, slabo zemno-alkalne vode Niške Banje, sa kojih su akvaduktom snabdevane terme ovog letnjikovca.[9]

Objekti na Medijani nisu bili razmeštani jedan uz drugi, već ih je delio široki međuprostor, sa baštama ili poljoprivrednim imanjima i šumama. Središte naselja-letnjikovca najverovatnije se nalazilo oko današnje zgrade muzeja arheološkog parka Medijana.[8]

Prostorni plan arheološkog parka Medijane, vrsta, namena i karakteristike objekata uredi

Prostorni plan Medijane nudio je pored uslova za poljoprivrednu proizvodnju i raznolike mogućnosti za obavljanje državničkih poslova, fizičku i intelektualnu rekreaciju, povezanu sa društvenim životom i drugim zbivanjima:[10]

  • Za ličnu negu tela: pojedinačne kade, prostorije za masažu i znojenje, odmor i spavanje
  • Za sport: palestru (gimnastičku školu) i uz nju slobodne površine u vrtovima
  • Za društvene susrete i razonodu: dvorane i tremove za šetnju, vrtove s građevinama poput nimfeja, paviljona i Taberna
  • Za obrazovanje: biblioteke.
  • Za obavljanje državničkih poslova: sale za audijenciju. U njima su pored umetničke opreme i podova u mozaicima, nalazile i mermerne intarzije, zidne slike, arhitektonski ukrasi i pojedinačna umetnička dela, pre svega originali ili kopije značajnih grčkih i rimskih vajara.
 
U centralnom delu smeštena je vila sa peristilom (1), termama (2) i nimfejem (3). Zapadno od nje nalazi se žitnica (4), a severno građevina sa kružnom i oktogonalnom prostorijom. Južno od vile nalaziose vodotoranj (5). Nekoliko drugih manjih vila i privrednih građevina otkriveno je na prostoru između pomenutih objekata: tvrđava (6), vila sa konhama (7), vila sa ogradnim zidom (8), vila (9), vila sa centralnim koridorom (10), žitnica II (11), sakralni objekti (12,13), vicus (14), nekropola (15)[10]

Arheološka istraživanja uredi

Prve (početne) istraživačke radove na današnjem arheološkom parku Medijani započeo je pre 150 godine Feliks Kanic. On je Niš prvi put posetio 1859. godine i osim nekoliko rimskih spomenika ispred Hunkjar-džamije na drugim mestima nije bilo antičkih ostataka. U Srbiji je ponovo boravio 1860. i 1861. godine da bi Niš po drugi put posetio 1864. godine. Tom prilikom otpočeo je istraživanje Tvrđave, Jagodin-male i iskopavanja na Medijani. Tokom istraživanja u Brzom Brodu Kanic je otkrio temelje rimskog kastela. Na pola puta između otkrivenog utvrđenja i puta Kanic je pronašao ostatke monumentalne građevine osmougaonog oblika čiji je pod bio prekriven mozaikom.[11][12][13] O otkriću na Medijani, ovaj neumorni tragač za balkanskim starinama pored ostalog navodi:[12]

Kanic je zabeležio da je ova građevina mogla biti deo carske vile koja je na tom mestu verovatno sagrađena zbog „lepote predela i dva lekovita vrela u blizini, sa temperaturom vode od 19 i 38 °C, što je činilo mesto sasvim prikladnim za carsku letnju rezidenciju“.[15]

Planska istraživanja Medijane prvi put su započeta u četvrtoj deceniji (1932) 20. veka, i u kontinuitetu su sprovođena do današnjih dana.

Nikola Vulić (1872–1945), istoričar, klasični filolog i arheolog, nastavnik na Beogradskom univerzitetu, među značajnim je istraživača Medijene. U toku letnjih meseci 1935. i 1936. godine boraveći u Nišu nadgledao je arheološke radove kod Brzog Broda i u Niškoj Banji. O tim istraživanjima u svojim spisima Vulić navodi ostatke rimske vile nedaleko od Brzog Broda iz 4. veka, u kojoj je pronašao ostatke mozaika, hipokausta, kupatila. Vulić se u opisu vile pozvao na F. Kanica „koji je kopao na tom mestu i opisao mozaike.“[16]

Tokom iskopavanja u Brzom Brodu skraja tridesetih godina 20. veka, otkrivena je odaja sa savršeno urađenim mozaikom. Preporuka eminentnih arheologa, među njima i Vulića, bila je da se mozaik konzervira tako što će se nad njim podići konstrukcija od tvrdog materijala.

 
Prostorija sa apsidom u vili sa peristilom na Medijani. Crtež inž. V. Hodanovića iz 1935, sa iskopavanja započetih 1932.

Vulić je tom prilikom izneo pretpostavku da je odaja sa mozaikom jedan deo palate cara Konstantina, te bi stoga trebalo, nakon podizanja konstrukcije nad mozaikom, ubrzano nastaviti iskopavanja.[17] Zaštitna zgrada podignuta je pred sam rat 1939. godine.

Nastavljena iskopavanja u 20. veku potvrdila su Vulićeve pretpostavke da se radi o reprezentativnoj građevini, a najnovija arheološka istraživanja urađena tokom 2011. godine dovela su do novih otkrića na arheološkom lokalitetu Medijana (prikazano u tabeli).

Kao jedno od najvećih antičkih nalaziša u Srbiji, Medijana je 1949. godine stavljena pod zaštitu države. U 1979, odlukom Skupštine Srbije, arheološki park Medijana je proglašen za kulturno doboro od izuzetnog značaja.[18]

U jednoj od zapadnih prostorija vile, tokom arheoloških istraživanja sprovedenih 1972. godine, pronađen je grupni nalaz skulptura od mermera i porfira, koje su na tom mestu bile sklonjene nakon rušenja vile. Skulpture su manjih dimenzija i pripadaju grupi jatričko-soterološkog karaktera (Asklepije, Higija, Telesfor) i u primarnoj funkciji pripadale su jednom ili više objekata sakralnog karaktera. Pretpostavlja se da su činile deo manjeg svetilišta koji se nalazio u sali za prijeme (auli), gde su donete u vreme imperatora Julijana 361. godine. Veruje se da je tom svetilištu pripadala i bronzana ograda pronađena 2000. godine, na oko 100 m severozapadno od vile.

Nakon iskopavanja u 2006. godini južno od ulaza u vilu s peristilom otkrivena je građevina, koja treba daljim iskopavanjima da potvrdi hipotezu, da je ona bila u funkciji carskog ulaska u Medijanu. To bi bacilo znatno više svetlosti na dvorski ceremonijal u Rimskom carstvu u 4. veku.[19]

Napomene uredi

  1. ^ Ptolemej beleži Nais kao jedan od četiri grada Dardanije. Kasnoantički pisci Olimpiodor i Hijerokle smeštaju Nais u Sreodozemnu Dakiju (Dacia Mediterranea). Stefan Vizantinac ga navodi kao trački grad, a Prisk kao grad Ilira.
  2. ^ Prema spisima Antonija Marcelina, navodeći da su se carevi Valens i Valentijan susreli 365. godine u Medijani.
  3. ^ Prema izjavi Elene Vasić Petrović v.d. direktora Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš (2013)

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ a b Drča, S. 2004. Naissus, Arheološko blago Niša – od neolita do srednjeg veka. Katalog izložbe u SANU (ur. D. Davidov), Beograd, 49–58.
  2. ^ a b Medijana, lokalitet Brzi Brod, Spomenici kulture u Srbiji
  3. ^ M. Mirković, Rimsko osvajanje i organizacija rimske vlasti, u: Istorija srpskog naroda I, Beograd 1981. str. 66 – 106..
  4. ^ a b Istorijski institut Beograd Istorija Niša I, Niš, 1983.
  5. ^ Zirojević O. 1970 Carigradski drum od Beograda do Sofije, Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 7, Beograd, 3-196.
  6. ^ a b Đorđe S. Kostić: Balkanbilder von Felix Kanitz = Slike sa Balkana Feliksa Kanica. Narodni Muzey, Belgrad. 2011. ISBN 978-86-7269-116-0.
  7. ^ Grupa autora (1983): Istorija Niša I - od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1878. godine, Gradina i Prosveta, Niš
  8. ^ a b Ćirić J. Prilog istorijsko-geografskom proučavanju lokacija Niša, Niš, 1974.
  9. ^ Istorijski institut Beograd Istorija Niša I, Građevine i topografija u delu Niš u antičko doba. Niš, 1983.pp. 66–70
  10. ^ a b Petrović P., Medijana – rezidencija rimskih careva, Beograd 1994. str. 22..
  11. ^ Serbiebs byzantinische Monumente, Wien, (1864)
  12. ^ a b Kanitz F. 1892, 77 sq:Romische Studien in Serbien IñII, Wien
  13. ^ Jakob Weiss: Felix Kanitz, ein Pionier der Balkanforschung. In: Mitteilungen der Geographischen Gesellschaft in Wien 73, 1930. str. 5-21..
  14. ^ Srbija: zemlja i stanovništvo, Beograd (prevod: Das Kˆnigreich Serbien und das Serbenvolk von den Rˆmerzeit bis zur Gegenwart, Leipzig 1904).
  15. ^ Kanic F., Zemlja i stanovništvo, II, 174.
  16. ^ Vulić, Spomenik. LXXVII (1934), 48–49, br.41
  17. ^ ANM, Izveštaj Uprave muzeja Banu Moravske banovine, 8.09.1935
  18. ^ Istorijski institut Beograd Istorija Niša I, Niš, 1983.
  19. ^ G. Milošević, Roman Naissus between the Archeological Park and Modern Town – Archeological Park «Mediana». 21 st International Congress of Byzantine Studies, London, 21/26 August 2006.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Археолошки_парк_Медијана&oldid=27386562”