Beogradske pijace

Beogradske pijace su urbanističi posebno izdvojeni, uređeni i opremljen prodajni prostori u pojedinim delovima Beograda, namenjeni pre svega za prodaju poljoprivrednih proizvoda, ali i druge robe široke potrošnje i pružanje usluga. Tradicionalno se nalaze u centralnim delovima nekog Beogradskog naselja, i na njima prodavci izlažu i prodaju svoju robu, a kupci traže i kupuju robu, koja im je potrebna.

Istorija

Izgradnja Beogradskih pijaca, kao posebnih urbanih celine u pojedinim delovima Beograda, prvi put je počela 30-tih godina 19. veka. Do tada su seljaci bili prisiljeni da prodaju svoje proizvode na prilaznim putevima Beogradu, turskim vojnicima, koji su ih potom nakon kupovine, prodavali centru Beograda, po mnogo višim cenama.

Pijace u 19. veku

Prva pijaca u Beogradu otvorena je na današnjem Studenstskom trgu, u blizini puta za Stambol, na mestu nekadašnjeg turskog groblja 1824. godine, pod nazivom — „Velika pijaca”, da bi je kasnije promenila ime u Pijaca „Svetog Andreja”. Po saglasnosti Osmanlija na ovoj pijaci mogao se izlagati i prodavati sir, meso, riba, sveže i sušeno voće, povrće, žitarice, živina, ali i ostale kućne potrepštine, ali ne i svinje, kako se ne bi vređalo muslimansko stanovništvo. Takođe pijaca je bila i mesto...

...na kome su se pored stvari koje i danas možemo naći na pijaci, mogli naći i ljudi, koji su u devetnaestom veku ovde dolazili kako bi pronašli, a potom i angažovali svoju kućepaziteljku, takozvanu zusku ili pedantnu damu. One su ovde pokazivale svoje umeće, te su ih potencijalne mušterije uglavnom mogle videti kako glancaju posuđe, čiste cipele, peru veš ili šiju.

Među kupcima nisu bili samo stanovnici Beograda već i kupci namernici, na prolazu kroz Beograd na svom putu ka jugu Srbije ili rekom Savom i Dunavom na sever istok i zapad.

Univerzitetski trg (1890), sa pijacom Svetog Andreje

Kada su Osmanlije nakon Srpsko—turskog rata 1878. godine i oslobođenja Kneževine Srbije konačno predali vlast Srbima i napustili Beograd, arhitekta i profesor Velike škole u Beogradu Emilijan Josimović, izneo je idejni predlog 1887. godine po kome je pijaca trebalo da se izmesti u drugi deo Beograda. Kako predlog nije u potpunosti prihvaćen, pijačni prostor je smanjen, a na ostalom delu oko pijace izgrađen je Univerzitetski park.
Bila je značajna i Mala pijaca, ili kako su je u narodu zvali Mali pijac. Osnovana je u prvoj polovini 19. veka u kvartu Savamalski. Nalazila se između hotela Bristol i Beogradske zadruge do Javorske ulice, današnja Ulica Svetozara Radića, sve do drvara koju je Sava često plavila.

Prva pijaca Sveti Andreja (Velika pijaca) u vreme zatvaranja 1926. godine

Pijace u 20. veku

Između dva svetska rata Beograd, je počeo da dobija nove pijace. Prva pijaca Sveti Andreja (Velika pijaca), zatvorena je 1926. godine, a od osnivanja Kraljevine Jugoslavije kako je Beograd sve više uvećavao gradski prostor i stanovništvo potreba za osnivanjem pijaca bila je sve veća. U tom periodu nastale su pijace na: Dušanovcu, Voždovcu, Karaburmi, Smederevskom đermu, Zelenom vencu, Bajlonijevom trgu, Zvezdari, Dušanovcu, Dorćolu, Kalenića guvnu Jovanovcu, a i stara pijaca u Zemunu iz 18. veka ušla je u sistem Beogradskih pijaca.

Jedna od beogradskih pijaca iz 1906.

Pijaca Cvetni trg (1940)

Pijace su imena dobijale pretežno po delu grada u kome su izgrađene ili po osobi koja je tu pijacu osnovala.

Značaj

Mnoge od beogradskih pijaca su već nešto manje od jednog veka i dalje su u funkciji, ne samo kao pijace Beograda, već i kao simbol nekog dela grada ili turistička atrakcija za brojne turiste. Mnoge pijace služe Beograđanima i za orijentaciju pri kretanju iz jednog u drugi deo grada. Neke su opisane u romanima, bile mesta filmskih setova, opevane u pesmama, naslikane na slikama i razglednicama, neke su postale i deo biografije znamenitih Beograđana, a neke kao što je pijaca Zeleni venac proglašena spomenik kulture od posebnog značaja.

Nazivi

Da su pojedine pijace nazivane po viđenijim ljudima Beograda ili lokacijama na kojoj su sagrađene govore ovi podaci:

Kalenićeva pijaca — ili Kalenić guvno, koja je izgrađena 1907. godine na zemljištu Vlajka Kalenića (obućara i ekonoma), dobrotvora koji je svoje imanje zaveštao gradu Beogradu. U znak zahvalnosti ova pijaca danas nosi njegovo ime.

Bajlonijeva pijaca — koja je osnovana 1927. godine nosi imo po Čeh, Ignjatu Bajloniju, koji je u Srbiju došao 1855. godine i u blizini buuduće pijace izgradio veliku pivaru. Posle Drugog svetskog rata pijaca je promenila ime u „Skadarlija“, ali je stanovnici Beograda i danas zovu starim imenom Bajlonijeva pijaca.

Pijaca Zeleni venac — prema pisanju Vojin Puljević, nastala je „na mestu gde je nekada bilo groblje, na Zelenom vencu, ostala je samo stara grobljanska kafana, koja je i dobila ime po vencima (Zeleni venac), kojima su kićeni grobovi“.

Smederevski đeram — prema pisanju Snežane Tomić stara je pijaca nastala između dva svetska rata u naselju Stari Đeram ili samo Đeram, u opštini Zvezdara. Na nju su seljaci iz Mirijeva, Karaburme i drugih okolnih sela zaprežnim kolima dovozili robu. Oduvek je bila jedna od najorganizovanijih i najuređenijih pijaca u Beogradu jer je bila popločana turskom kaldrmom. Bakaluk se na pijaci prodavao direktno sa kola, a neki preduzimljivi prodavci su za svoje potrebe pravili drvene tezge, ne samo da prodaju, već i da bi ponekad na njima spavali.

Spisak pijaca

Pijaca	Adresa	Tip	Zona	Opština
Banovo brdo	Požeška 41	zelena	prva	Čukarica
Banjica	Crnotravska 10/1	zelena	prva	Voždovac
Bežanija	Vojvođanska 56	zelena	treća	Novi Beograd
Bele vode	Crveno barjače 6	zelena	druga	Čukarica
Blok 44	Jurija Gagarina bb	zelena	prva	Novi Beograd
Borča	Koste Manojlovića bb	zelena	prva	Palilula
Braće Jerković	Braće Jerković bb	zelena	prva	Voždovac
Vidikovac	Vidikovački venac 92	zelena	prva	Rakovica
Voždovac	Jove Ilića	zelena	druga	Voždovac
Gornja varoš	Senjska bb	zelena	prva	Zemun
Dušanovac	Ljube Nedića bb	zelena	prva	Voždovac
Železnik	Radnih akcija 75	zelena	druga	Čukarica
Zvezdara	Bul. kralja Aleksandra 293	zelena	prva	Zvezdara
Zeleni venac	Jug Bogdanova bb	zelena	prva	Savski venac
Zemun	Masarikov trg 17	zelena	prva	Zemun
Kalenić	Maksima Gorkog bb	zelena	prva	Vračar
Karaburma	Uralska bb	zelena	prva	Palilula
Konjanik	Ustanička 205	zelena	druga	Zvezdara
Košutnjak	Pere Velimirovića bb	zelena	treća	Rakovica
Mali mokri lug	Bulevar kralja Aleksandra 536	zelena	treća	Zvezdara
Miljakovac	Vareška bb	zelena	druga	Rakovica
Mirijevo	Matice srpske 43	zelena	prva	Zvezdara
Novo Kijevo	Jagodinska bb	zelena	treća	Rakovica
Otvoreni tržni centar	Proleterske solidarnosti bb	robna	bez zone	Novi Beograd
Palilula	Ilije Garašanina bb	zelena	prva	Palilula
Pijaca za prodaju starih stvari i robe sa greškom	Vareška bb	robna	bez zone	Rakovica
Senjak	Koste Glavinića 6	zelena	druga	Savski venac
Skadarlija	Džordža Vašingtona bb	zelena	prva	Stari grad
Smederevski đeram	Živka Karabiberovića 3	zelena	prva	Zvezdara
TC Krnjača	Zrenjaninski put 28	zelena	prva	Palilula
TC Novi Beograd	Aleksinačkih rudara bb	zelena	prva	Novi Beograd

Svim navedenim pijacama u Beogradu, danas upravlja Javnog komunalnog preduzeća „Gradske pijace Beograda”. Ono u svom sastavu ima 30 pijaca i raspolaže sa 165.000 m² pijačnog prostora, od čega je 27.425 m² komercijalnog poslovnog prostora pod objektima, oko 8.000 tezgi i 824 rashladne vitrine. Pijace koje posluju u sastavu ovog preduzeća razvrstane su u četiri zone prema lokaciji ekskluzivnosti i to: ekstra zona, prva zona, druga zona i treća zona.

Galerija

• 
  Palilulska pijaca
• 
  Kalenićeva pijaca
• 
  Skadarlija ili Bajlonijeva pijaca
• 
  Pijaca Zeleni venac
• 
  Zemunska pijaca
• 
  Bežanijska pijaca

Literatura

• Bogunović, S. (2005) Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka. Beograd: Beogradska knjiga

Spoljašnje veze

• Javno komunalno preduzeće Gradske pijace Beograda
• Beogradske pijace između tradicionalnog i modernog – da li smo spremni za rekonstrukcije - www.rts.rs 28. 11. 2022.