Bitka kod Nezakcija
Bitka kod Nezakcija poznata u narodu kao bitka kod Vizače, koja se vodila 177. godine p. n. e. kod glavnog Histrijskog grada Nezakcija na jugoistočnoj obali Istre, dva kilometra severoistočno od Valture i dvanaest kilometara od Pule, iznad doline Budava. Bitku su vodila se između plemena Histri koje je predvodio kralj Epulon i rimske vojske koju su vodili Aulo Manlije Vulzon, Marko Junije Brut i Marko Klaudije Pulcer.
| Bitka kod Nezakcija | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Deo Osvajačkih ratova Rima | |||||
.jpg) Poprište bitke (slika Nezakcija iz Arheološkog muzeja Istre) | |||||
| |||||
| Sukobljene strane | |||||
| Rimsko carstvo | Histri | ||||
Preduslovi uredi
Na prelazu iz 3. u 4. vek p. n. e. istočna obala Jadrana sve više okupira pažnju Rimljana koji ispoljavaju političke i ekonomske interese na ovo područje. Kao uporište za vojne akcije protiv Histra i za realizaciju daljnjih planova po kojima je trebalo da potuku Liburne i ostale Ilire, Rimljani su sagradili ratnu bazu Akvileju, na desetak kilometara od Jadranskog mora, blizu današnje granice Italije i Slovenije. Od tada počinju stalni borbe Rimljana i Histra. U tim prvim sukobima uspeh nije bio potpun, pa njima nisu bile zadovoljne obe strane.
Za to vreme starosededoci Histri oblikovali su vlastitu državu sa osnovnim karakteristikama državnosti, i vremenom postali vojna sila, na čelu s naslednim vođom (kraljem). Ovaj samostalni razvitak Histra nasilno je prekinut 177. god. p. n. e., vojnim pohodom ekspanzionističkog Rima. Tada su zauzeta i porušena utvrđena gradinska naselja Mutila, Faverija i Nezakcij, što je predstavljalo kraj histarske autonomije i početak rimske vladavine na istarskom poluostrvu.
Velike operacije proti Hustrana preduzimaju Rimljani 221. godine p. n. e., kada su Histri bili u savezu s Demetrijem Hvaraninom, strategom i vojskovođom, koji se od rimskog štićenika pretvorio u njihovog protivnika. Demetrije je, naime, nakon 225. godine p. n. e. ušao u savez s makedonskim vladarima i 221. godine p. n. e. postao savetnik mladoga makedonskoga kralja Filipa V.
Kako su, Rimljani bili zauzeti sukobima s Galima u severnoj Italiji, a Senat je morao voditi računa i o događajim u južnoj Hispaniji, u kojoj su Kartažani obnavljali svoju moć i uticaj. Demetrije je u to vreme praktički vladao dobrim delom jadranske obale, od Skodre do Liburnije. Kada je počeo da se bavi gusarenjem, kako je to zapisao Apijan (Illyr., 8, 23), on je na to potstakao i Histre, drugi ilirski narod. Oni su napadali rimske brodove sa žitom pa su ih Rimljani, nakon što su porazili Kelte, prognali zajedno s drugima, valjda Demetrijevim podanicima. Taj i drugi Demetrijevi postupci doveli su do rimskoga napada na Demetrija 219. godine p. n. e. u njegovu sedištuu Pharusu (Stari Grad na Hvaru). Porazili su ga i srušili zidove grada, a Demetrije je pobegao Filipu V. (Zaninović 1998, 89-96; Coppola 1993, passim). Time je završilo jedno važno poglavlje ilirske istorije i Rimljani su ojačali svoje pozicije na južnom Jadranu.[1][2]
Nakon pobede nad Galima u severnoj Italiji Rimljani počinju sa osnivanjem kolonija. Tako su 189. godine p. n. e. osnovali latinsku koloniju u Bononiji, a 183. godine p. n. e. kolonije rimskih građana u Parmi i Mutini, osiguravajući time svoju vlast u ovim krajevima. Osim toga, učvrstili su savez sa Venetima.
Histri su, međutim u to vreme, i dalje gusarili sa svojim južnijim sunarodnjacima. Senat u Rimu je 183. godine p. n. e. doneo odluku o osnivanju kolonije u Akvileji (181. godine p. n. e.). Pretor Kvint Fabije Burton ušao je u Histriju 181. godine p. n. e., jer su se Histri bunili protiv osnivanja kolonije u Akvileji.
Značaj osnivanja Akvileje:
Osnivanje Akvileje imalo je ključnu važnost za istoriju Istre i drugih krajeva na istoku i severu. Zbog svoga povoljnoga položaja i prostranih plodnih ravnica kolonijskoga agera, naseobina je postala glavni bastion rimske moći i širenja uticaja prema istoku i severu. Livije je zapisao precizne podatke o broju naseljenika i površini zemljišta koje im je dodeljeno, a što je važno za poznavanje rimske kolonijske politike u celini. Najpre su naselili 3.000 kolonista pešaka, koji su dobili po 50 jugera zemlje (1 juger 3.200 m² ), centurioni po 100, a konjanici po 140 jugera (Liv., XL, 34). Iza toga sledi da je ager Akvileje imao površinu od 200.000 jugera, što odgovara površini od 500.000 hektara ili 500 km² . Područje naseobine naraslo je za novih 250 km² kada je na traženje akvilejskih poslanika 169. godine p. n. e. senat uputio još 1.500 porodica kolonista.
Tok borbe uredi
U prvim borbama rimske trupe, koje su predvodili Aulo Manlije Vulzon, Marko Junije Brut, pustošile su celim putem kretanja. Livije pominje i da su Histri izvršili jedan uspešan napad na rimski logor, tokom koga su se legionari u panici razbežali, a Histri prisvojili veliki ratni plen: dragocenosti, opremu, hranu i vino.
Rimska vojska se brzo pregrupisala i brzo je sustigla ilirske ratnike opterećene plenom, opijene pobedom i vinom i lako povratila izgubljeno.
Daljim akcijama nadmoćna rimska vojska primorala je Histre da se povuku u svoju tvrđavu Nezakcij, zajedno sa cojim kraljem Epulonom i ostalim vođama.
Treći rimski vojskovođa Klaudije nakon što je doveo dve nove legije blokirao je tvrđavu, a predhodnu vojsku sa svojim generalima pustio je da odu.
Kako je pored Nezakcija proticala reka kojom su branitelji ne samo punili svoje rezervoare i tako se snabdevali vodom za piće, već istovremeno kao prirodna vodena prepreka štitila grad od napadača.
Nakon što je Klaudije dugo i bezuspešno napadao, došao je na ideju da vojnici pregrade reku i da je usmere mimo tvrđave, čime je naselje ostavio bez neophodne vode, ali bez adekvatne zaštite, kao vodene barijere.
U odlučujućem napadu preko presušenog korita reke, lako je bilo savladati neprijatelja koji je ostao bez vode. Rimska vojska je preko zidina prodrla u grad, a stanovništvo, da ne bi palo u rimske ruke, ubijalo je žene i decu i ginulo u borbi. Kralj Epulon je izvršio samoubistvo, a samo mali deo njegovih boraca je preživio, među njima i vođe koje su Rimljani odmah pobili.
U ovom pobedničkom nasrtaju pala su još su dva grada i razorena – Mutila i Faverija. Poraženim Histrima jedino je presotalo da priznaju rimsku vlast.
Posledice uredi
Nasilan upad na područje Histrije 177. godine p. n. e. i zauzimanje Nazakcija od strane Rimljana označio je ne samo pad Nezakcije kao glavnog grada, već i kraj histarske autonomije i početak rimske prevlasti na istarskom poluostrvu. Ovaj događaj najbolje ilustruje zapis Tita Livija pod nazivom Od osnivanja grada, XLI, 11, koji ovako glasi:
Nekoliko dana ranije Junije i Manlije svom silom započeli su napadati grad Nezakcij, u koji su se sklonili histarsko plemstvo i kralj Epulon. Klaudije je doveo dve nove legije, staru vojsku sa svojim generalima pustio je da ode, sam je okružio grad i započeo je napad preko reke ispred zidina, koja ometa napadače, a ujedno čini zaštitu Histrima i omogućuje im svežu vodu, te je potrebno mnogo dana da se rezervoar vode ponovno napuni. To čudo s odsecanjem od vode prestravilo je barbare; no ni tada nisu pomišljali na mir nego su stali ubijati svoje žene i decu, a da bi neprijatelji videli to gnusno nedelo, klali su ih otvoreno na zidinama i odande strmoglavljali. Usred zapomaganja žena i dece i tog neizrecivog pokolja vojnici se popnu preko zidina i uđu u gradinu. Buku njegovog zauzeća shvatio je kralj po preplašenim kricima onih koji su bežali; zario je sam sebi mač u prsi, da ga ne zarobe živa; ostali su zarobljeni ili pobijeni. Još su dva grada zauzeta na juriš i razorena – Mutila i Faverija. Plijen je bio veći negoli je bilo očekivati od toga siromašnog sveta, i sav je prepušten vojnicima. Pet hiljada šest stotina trideset i dve glave prodane su u roblje. Kolovođe rata išibane su i poslane pod sekiru. Nakon razaranja onih triju gradova i kraljeve smrti, sva je Istra smirena; sva su plemena sa svih strana predala taoce i priznala rimsko gospodstvo...[3]
Naknadno, kada su ovladali ovim prostorom Rimljani su sklopili sporazume sa pojedinim histarskim zajednicama. Jedna trećina zemljišta, sa obalnim pojasom i plodnim ravnicama u neposrednom zaleđu naselja, postala je državno vlasništvo (res publicus populi romani). Najbolja zemlja je ustupljena novopridošlim rimskim porodicama (oko 3.000 kolonista pešaka), a ostatak zemljišta, koje Rimljani nisu zaposeli ili koristili, pripala je autohtonom histarskom stanovništvu. Histrani su ovu zemlju mogli koristiti samo uz određene uslove, za seču šuma, ispašu i lov.
Domaće stanovništvo je od svojih prihoda moralo izdržavati službene predstavnike rimske vlasti sa pratećom svitom, i obezbeđivati smeštaj i ishranu rimskim vojnim jedinicama i posadama ratnih brodova.
Histrima je bilazabranjena plovidba i trgovina, prilaz rimskoj vojsci, a nisu smeli nositi oružje. Nisu imali pravo pritužbi protiv postupaka vojne i administrativne uprave.
Autohtono stanovništvo Istre bilo je i u obavezi da rimljanima plaća lični danak (tributum capitis).[4]
- Poprište nakadašnje bitke - danas Arheološkog parka Nezakcij
-
-
-
-
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ B. Marušić, Prilog poznavanju kasnoantičkog Nezakcija, Starohrvatska prosvjeta 16, Arheološki muzej Istre, Pula, 1986.
- ^ F. Maselli- Scotti, Stazione del Terzo Ramo del Timavo, Preistoria del Caput Adriae, Civici Musei di Storia ed Arte, Trieste, 1983.
- ^ Titus Livius, Ab Urbe Condita, XLI.11, 08. 08. 2016. Na hrvatski jezik prevela Andrea Idžaković.
- ^ K. Mihovilić, Histri u Istri, Pula, 2013, rr. 6.
Literatura uredi
- R. Matasović, Etymological Dictionary of Proto-Celtic, Brill, Leiden- Boston, 2009.
- R. Matijašić, Kamena arhitektonska dekoracija hramova u Nezakciju, Histria Antiqua sv. 2, Međunarodno središte hrvatskih sveučilišta u Istri; Međunarodni istraživački centar za arheologiju, Pula, 1996.
- J. Meder, Podni mozaici u Hrvatskoj od 1. do 6. stoljeća, Ministarstvo kulture RH, Uprava za zaštitu kulturne baštine, Zagreb, 2003.
- J. Medini: Kult Kibele u antičkoj Dalmaciji, Senjski zbornik 20, Gradski muzej Senj i Senjsko muzejsko društvo, Senj, 1993.
- J. Mertens, L'apporto degli scavi Belgi allo studio dell'abitato indigeno di Ordona, Civiltà preist. e protohstoriche della Daunia, Firenze, 1975, (298-302).