Bolnica škotskih žena - Jedinica „dr Elsi Inglis”

Bolnica škotskih žena - Jedinica „dr Elsi Inglis” (eng. Scottish Women’s Hospitals: The Elsie Inglis Unit) bila je deveta jedinica i jedna od tri ženske poljske bolnice, pokreta žena iz Velike Britanije, koja na Solunskom frontu, od marta 1918. godine, prvenstveno bila namenjena za sanitetsko zbrinjavanje Srpskih vojnika.

Naziv	Bolnica škotskih žena - Jedinica „dr Elsi Inglis”
Osnovana	mart 1918.
Zemlja osnivač	Škotska
Prvi upravnik	dr Anet Benson
Sedište	Egejska Makedonija Grčka

Istorija

Dr Elsi Ingli, bila je jedna od osnivačica Škotske ženske federacije, koja je po izbijanju Prvog svetskog rata, predložila osnivanje isključivo ženskih medicinskih jedinica za službu na Zapadnom i Istočni frontu. Uz finansijsku podršku Nacionalne unije ženskih društava za žensko pravo (NUVSS), Inglis je osnovala Odbor škotskih ženskih bolnica. Uskoro su formirani satelitski odbori u Glazgovu, Londonu i Liverpoolu. Brojni pojedinci i Američki Crveni krst takođe su pomogli u finansiranju organizacije. Iako se predstavnik Ratnog ureda u Škotskoj usprotivio toj ideji, dr Elsi Inglis i njen Komitet za ženske bolnice Škotske poslao je prvu medicinsku jedinicu za žene u Francusku tri meseca nakon početka rata. Tako je 1915. Škotska bolnica za žene osnovala prvu pomoćnu bolnicu sa 200 kreveta u Francuskoj u opatiji Rajmont, iz 13. veka. Sledilo je osnivanje novih bolnica tako da je tokom Prvog svetskog rata dr Inglis organizovala četrnaest medicinskih jedinica u Francuskoj, Srbiji, Korzici, Solunu, Rumuniji, Rusiji i Malti, u kojima su isključivoi radile žene — lekari, medicinske sestre, kuvari, vozači hitne pomoći, bolničari i pomoćnici.

U aprilu 1915. godine dr Elsi Inglis, je po prvi put prebacila težište osnivanja bolnica sa Zapadnog na Istočni front, i sa sobom povela grupu žena u Srbiju. U narednih nekoliko meseci u Srbiji je uspostavila čitav niz poljskih bolnica, improvaizovanih medicinskih stanica, bolnica i klinika. Tokom austrijske ofanzive u leto 1915. godine, dr Inglis i deo njenog osoblja su bile zarobljeni, ali su na kraju, uz pomoć američkih diplomata, britanske vlasti bile u mogućnosti da pregovaraju o oslobađanju ovih žena.

Privezak za prtljag jedne od pripadnica Bolnice škotskih žena u Rusiji

Među ovih 14 jedinica na Balkanskom frontu bila je i jedinica pod imenom Bolnica škotskih žena — jedinica „London” na Ruskom frontu i Dobrudži, kao preteča kasnije osnovane jedinica „dr Elsi Inglis”. Ova jedinica radila na Istočnom frontu i zbrinjavala pretežno vojnike srpske dobrovoljačke divizije i dobrovoljce slovence i hrvate sa prostora Austrogarske.

U martu 1917. buknula je u Rusiji revolucija. Na prostranom ruskom frontu od Baltika do Crnog mora, nastalo je bratimljenje između ruskih i neprijateljskih vojnika. Ruski vojnici nisu hteli više da se bore, već su odlazili svojim kućama. Nastala je opasnost, da se srpske dobrovoljačke divizije i Bolnica škotskih žena u okolini Dobrudže ne uvuku u komunističku revoluciju. U cilju spasavanja dobrovoljačkih divizija od ove „komunističke pošasti”, kao i zbog bezciljnosti daljeg ostanka u Rusiji, otpočeto je 30. avgusta 1917. prebacivanje dobrovoljačkih organizovanih jedinica na Solunski front, gde su bile neophodne za popunu prethodnim borbama proređenih redova srpske vojske.

Njihovim odlaskom prestala je i potreba za radom Bolnice škotskih žena u Dobrudži, na čelu sa dr Elsi Inglis. Tada je doneta odluka da se transportom preko Arhangelska, zajedno sa vojskom bolnica vrati u Englesku, reorganizuje, opremi i potom uputi na Solunski front. Na čelu sa dr Elsi Inglis (koja je sve više osećala „kako je izdaju rezerve energije” (koju je i dotle jedva imala), ali i maligna bolest koja je sve više obuzimala njeno telo), jedinica Škotskih žena se vratila u Englesku.

Sve vreme njenog angažovanja za spas Srpske divizije i njeno upućivanje na Solunski front, dr Elsi Inglis prećutkivala je svoju bolest i svaki mogući spomen o bolesti, trpeći sve vreme bolove i tegobe za koje je samo ona znala. Preminula je 26. novembra 1917. u Njukastlu, nesotvarene želje da se sa Bolnicom škotskih žena nađe na Solunskom frontu.

Reorganizacija jedinice

Jedinice „dr Elsi Inglis“ na smotri u Bakingemskoj palati pre odlaska na Solunski front

Posle smrti dr Elsi Inglis, osnivača i spiritus movensa celog Pokreta škotskih žena, i prve žene, koja je ponela srpski Orden Belog orla, prvog reda, njoj u čast i sećanje na njenu nostvarenu želju da se nađe na Solunskom frontu, osnovana je, kao memorijalna bolnica sa njenim imenom, Bolnica škotskih žena - jedinica „dr Elsi Inglis”. Bila je to osma jedinica škotskih žena u čiji sastav je ušao veliki broj članica Londonske jedinice sa Ruskog fronta.

Bolnica je ovoga puta bila pod upravom dr Anete Benson, rešene da sa jedinicom ode na Solunski front i tamo pomogne srpskoj vojsci. Pored dr Anet Matilda Benson (Dr. Annette Matilda Benson) u ekipi su bile i dr Lilijan Česni (Dr. Lillian Chesney), dr Gledis Vord (Dr. Gladys Ward), dr Elinor Rendel (Dr. Elinor F. Rendel) i medicinarka Agnes M. Marfi (Agnes M. Murphy).

Kako je ova jedinica bila pod pokroviteljstvom Vojnog ministarstva Velike Britanije, dana 18. februara 1918. jedinicu su blagoslovili kralj i kraljica u Bakihgemskoj palati. Taj događaju ovako su opisale ondašnje novine:

Članovi jedinice su se okupili u prizemlju palate, a šest izvršnih oficira je predstavljeno njihovim Veličanstvima, među kojima su bile i naslednica dr Inglis, i vođa ekipe dr Anet Benson, i doktorice Lilian Chesney i Gladys Ward. Posle smotre, kralj je odao počast i priznanje za dosadašnji rad Bolnica škotskih žena i poželeo je jedinici uspeh u budućem radu u inostranstvu.

Osnivanje i rad bolnice na Solunskom frontu

Nakon putovanje kroz Francusku i Italiju koje je trajalo tri nedelje jedinica je stigla u Solun 8. marta 1918. godine. Da bi se pridružila srpskim snagama u Egejskoj Makedoniji i ušla u sastav posebne Jugoslovenske divizije koju su činili jugoslovenski dobrovoljci, uglavnom Slovenci i Hrvati, jedinica je iz Soluna krenula 2. aprila 1918. godine. Posle kraćeg marša jedinica se zaustavila na putu Vertekop - Moglena, neposredno uz železničku prugu na jednoj padini i ispod stene poznate kao grč. Τρυπιος Βραχο u blizini sela Nea Zoi.

Bolnica je bila mestu smeštenom u podnožju Kajmakčalana između Dragomanca i Vertekopa, na oko 100 kilometara od Soluna i oko 25 km od prve rovovske linije na Solunskom fontu, u blizini 36. i 37. britanske bolnica (velike bazna bolnice), u koju su železničkom prugom Škotlanđanke mogle da evakuišu bolesnike i ranjenike.

Kroz logorsku prostoriju prolazila je reka, deleći logor na dva dela. Na jednoj obali bil su razmešteni bolnički šatori - jedan za transportno odeljenje, jedan za bolnicu - kuhinja, garaža i trgovina, a na drugoj obali 6 velikih bolničkih šatora, pozorišni šator, šator za posteljinu, šator za dispanzer, kancelarijski šator i šator „radionica“ (za stolarske i slične poslove).

Smeštajni kapacitet bolnice je bio do 100 kreveta, a bolesnike je zbrinjavalo i opsluživalo a osoblje koje je činilo 25 članica. Bolnica je bila ojačana pratećom Transportnom jedinicom, na čelu sa Džeraldin Hedžiz (Miss Geraldine Hedges) i Fransis E. Robinson (Francis E. Robinson), koja je u svom sastavu imala 32 vozila, od toga 25 sanitetskih automobila.

Namena i kraj rada

Jedinica „dr Elsi Inglis” je na Solunskom frontu imala namenu i zadatak da na prednjim linijama fronta ojača Bolnicu škotskih žena u Ostrovu.

Kapitulacija Kraljevine Bugarske ili Solunsko primirje potpisano je 29. septembra 1918. na pregovorima o primirju u Solunu između Kraljevine Bugarske i saveznika. Sporazum o primirju je proistekao iz zahteva bugarske vlade od 24. septembra za prekidom vatre. Primirje je efektivno okončalo bugarsko učešće u Prvom svetskom ratu na strani Centralnih sila, a na bugarskom frontu je stupilo na snagu u podne 30. septembra. Primirje je regulisalo demobilizaciju i razoružanje bugarskih oružanih snaga. Nakon ovog primirja Jedinica „dr Elsi Inglis” je dobila novu namenu, ovoga puta da pod rukovodstvom dr Lilijan Česni (Dr. Lilian Chesney), vrši zbrinjava vojnike i lokalno stanovništvo prvo u Donjem Požaru, a od oktobra i u Skoplju zbrinjava .

Bolnica je svoje delovanje završila je u Sarajevu, U ovom gradu radila je do aprila 1919. godine.

Literatura

• Dimitrijević Brana, „U kontejneru“ zapisi srpskog vojnog hirurga 1916-1918, Beograd, 2001.
• Cesil & Celia Manson, Doctor Agnes Bennett, Michael Joseph, London, 1960.
• Stebbing, Edward, At the Serbian Front in Macedonia, John Lane & Bodley Head, London, 1917.
• Ruvidić, M. Žarko, Evakuacija ranjenika pri zauzeću Kajmakčala 1916, Srbija, Ratnik, 1921.
• Frenklin, Stella Miles, Ne mari ništa (It Matters Not), Mitchel Library, Sydney, Australia.
• Popović Filipović, Slavica, Za hrabrost i humanist, Bolnice škotskih žena u Srbiji i sa Srbima za vreme Prvog svetskog rata 1914-18. godine, Signature, Beograd, 2007.
• An Intreview with dr Agnes Bennett, ‘Sydney Morning Herald’, 26. December 1917
• Hutton, I Emslie (1928) With a woman's unit in Serbia, Salonika and Sebastopol Williams and Norgate, London
• McLaren, Eva Shaw (1919) A History of the Scottish Women's Hospitals Hodder and Stoughton, London
• Gilchrist, Hugh (1997). Australians and Greeks, Volume 2. Halstead Press, Sydney
• Manson, Cecil and Celia (1960) Doctor Agnes Bennett Michael Joseph, London
• Leneman, Leah (1994) In the Service of Life: Story of Elsie Inglis and the Scottish Women's Hospitals Mercat Press
• Corbett, Elsie (1964) Red Cross in Serbia, 1915-1919: a personal diary of experiences Cheney & Sons
• Ross, Ishobel (1988) Little Grey Partridge: First World War Diary of Ishobel Ross Who Served With the Scottish Women's Hospitals Unit in Serbia Aberdeen University Press
• Mikić ,, Želimira; Lešić, Aleksandar (2004). „Sedamdeset godina od osnivanja englesko-jugoslovenske dečje bolnice za lečenje tuberkuloze kostiju i zglobova u Sremskoj Kamenici” (PDF). Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 2004. 132: 469—473. Pristupljeno 8. 1. 2019. COBISS.SR 164677132
• Mikić, Želimir (1998). Uvek vaša : život i delo dr Ketrin Makfejl. Novi Sad: Matica srpska. COBISS.SR 131730695
• Fortier Jones: With Serbia Into Exile, An American's Adventures with the Army That Cannot Die, New York, Grosset &Dunlap, 1916 - digital, Remake: Cosimo Classics, 2007
• Little Grey Partridge: The Diary of Ishobel Ross, Serbia 1916-1917, Aberdeen University Press, 1988
• Stela Miles Franklin: Nemari nista: Six Months with the Serbs
• Lady Frances Balfour: Dr. Elsie Inglis,1919,Cosimo Classics, 2007,
• Ernest Percy Bicknell: In War's Wake 1914-1915, American National Red Cross, Washington, 1936
• Gardner A. American Red Cross Work in Serbia, American Journal of Nursing, 1915, 16, 1, 36-40
• Morse E.W. America in the War, The Vanguard of American Volunteers, In the Fighting Lines and in Humanitarian Service, August 1914 – April 1917, New York, Charles Scribner’s Sons 1919 (Part III: The American Red Cross in Servia)
• Harding PM: A Red Cross nurse in Belgrade: Mary Gladwin saw World War I from the inside of a hospital. Am Hist Illus. 1982;17(1):41-7.
• Agnes Gardner: American Red Cross Work in Serbia, The American Journal of Nursing, Vol. 16, No. 1 (Oct., 1915), pp. 36-40
• Miss Emily Simmonds: Nurse in Belgrade when shells fell, The New York Times, January 15, 1915
• St. Clair Stobart: Spirit of Democracy, 1918.
• Richard Strong: Typhus fever with particular reference to the Serbian epidemic (1920),Cambridge, Mass., Pub. by the American Red cross at the Harvard university press, 1921
• Strong R.P.Shattuck G. Sellards A.W. Zinsser H. Hopkins G.:Typhus Fever with Particular Reference to the Serbian Epidemic, Harvard University Press, Cambridge, MASS. 1920
• William Hunter:The Serbian Epidemics of Typhus and Relapsing Fever in 1915: Their Origin, Course, and Preventive Measures employed for their Arrest(An Aetiological and Preventive Study based on Records of British Military Sanitary Mission to Serbia, 1915.
• Madlen de Benoa-Siguaje: La patrie Serbe,
• Raul Labry: Avec L’armée Serbe en retraite, Paris, 1916
• N. SƄičevƄ : Serbskaja armija v evropeiskoi voina, Belgrade, 1928
• Harding P. M. A Red Cross nurse in Belgrade: Mary Gladwin saw World War I from the inside of a hospital. Am Hist Illus. 1982;17(1):41-7.
• Boardman M.T. Under The Red Cross Flag At Home And Abroad, Philadelphia and London, J. B. Lippincott company, 1915

Spoljašnje veze

• WW1 - The Scottish Women’s Hospitals (1914-1919) (jezik: engleski)
• Melemi škotskih žena
• Humanost bez granica
• Scottish Women’s Hospital Women Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. mart 2018) — www.parliament.scot (jezik: engleski)
• The Scottish Women’s Hospitals – The Girton and Newnham Unit in Salonika (jezik: engleski)