Википедија

Brege 19

ваздухоплов

Brege 19 (franc. Breguet 19, Bre 19, br.19) je bio laki bombarder i izviđač, koji je korišćen i za dugačke prelete, konstruisan je i proizvođen u francuskoj fabrici aviona Brege od 1924. godine.

Brege 19 (Br 19A2)
Brege 19 u muzeju
Opšte
Dimenzije
Masa
Pogon
Performanse
Početak proizvodnjeoktobar 1924. god
Dužina9,61
Razmah krila14,83
Visina3,89
Površina krila49,00
Prazan1.387
Normalna poletna2.500
Klipno-elisni motor1 x Loren 12Ed 450
Snaga1 x 336 kW
Maks. brzina na H=0214 km/h
Dolet800 km
Plafon leta7.200 m

Projektovanje i razvoj uredi

 
Crtež aviona Brege 19 u tri projekcije
 
Brege 19 "İstanbul Eminönü"

Brege 19 je projektovan na osnovu veoma uspešnog prethodnika iz Prvog svetskog rata višenamenskog lakog bombardera-izviđača Brege 14. Avion je projektovan sa klasičnim fiksnim trapom, dvokrilac dvosed sa otvorenim pilotskim kabinama, linijskim motorom. Prototip je poleteo marta meseca 1922. godine a nakon uspešnog testiranja francusko ratno vazduhoplovstvo je naručilo ove avione za svoje potrebe. Avion je bio veoma brz, bio je brži od mnogih lovaca a pripadao je klasi laki bombarder-izviđač, stoga je za ovaj avion vladalo veliko interesovanje u svetu. Masovna proizvodnja aviona Brege 19 za Ratno vazduhoplovstvo Francuske i izvoz počeo je 1924. godine. Po licenci je proizvođen u Španiji, Belgiji i Jugoslaviji a u Francuskoj je pored fabrike Brege avion pravljen još i u fabrikama Farman i Amio. Ukupno je napravljeno oko 2.700 primeraka ovih aviona.

Tehnički opis uredi

Brege 19 je bio dvokrilac sa donjim krilom manjim od gornjeg, krilca za upravljanje su se nalazila samo na gornjim krilima. Između krila je postojala po jedna metalna kosa upornica sa svake strane. Konstrukcija aviona je bila potpuno metalna od duraluminijuma presvučena platnom. Trup aviona je bio ovalnog oblika a prednji deo aviona (motor) je bio obložen duraluminijumskim limom. Stajni trap aviona Brege 19 je fiksan (neuvlačeći) sa osovinom a amortizacija je pomoću elastičnih točkova sa sandovima. Na repu se nalazi metalna drljača sa dve elastične veze, jedan kraj je vezan sandom (gumenim užetom) za konstrukciju repa a sredina je vezana za cilindričnu vođicu u kojoj se nalazi spiralna opruga.[1]

Na avion su ugrađivani razni motori[2]:

  • Reno 12Kb (336 kW/450 KS), 12Kd (357 kW/480KS)-V12,
  • Loren-Ditrih 12Db (298 kW/400KS) - V12,
  • Loren-Ditrih 12Eb (336 kW/450KS) - W12,
  • Hispano-Suiza 12Ha (336 kW/450KS), 12Hb (373 kW/500KS)-V12,
  • Farman 12W (373 kW/500KS),
  • Gnome-Rone 9Ab Jupiter (313 kW/420KS) (radijalni, vazduhom hlađeni motor ugrađivan na jugoslovenske Brege 19),
  • Hispano-Suiza 12 (478 kW/650KS)-V12, (V raspored cilindara, vodom hlađeni motor ugrađivan na jugoslovenske Brege 19-7)
  • Rajt-Ciklon F-56 (572 kW/778KS) (radijalni, vazduhom hlađeni motor ugrađivan na jugoslovenske Brege 19-8),
  • Napijer Lion XI (336 kW/450KS)- W12, (W raspored cilindara, vodom hlađeni motor ugrađen na 1 jugoslovenski Brege 19 Napijer)
  • Gnome-Rone 14 Kbrs Mistral Major (510 kW/690KS) (radijalni, vazduhom hlađeni motor ugrađen na jugoslovenske Brege 19 prototip),
  • Loren-Ditrih 12Hfrs Petrel (536 kW/720KS)(motor ugrađen na jugoslovenske Brege 19 prototip)

Avion Brege 19 je bio naoružan fiksnim prednjim mitraljezom Vikers 7,7 mm, sa uređajem za sinhronizaciju (pucanje kroz obrtno polje elise) kojim je gađao pilot. Nišanđija (osmatrač) koji je sedeo na drugom sedištu imao je na raspolaganju dva mitraljeza Luis 7,7 mm na obrtnom postolju a u nekim varijantama je avion bio opremljen trećim mitraljezom kojim se pucalo kroz pod nišanđije. Izviđačka varijanta je bila opremljena kamerom za foto snimanje a bombarderska varijanta je mogla da ponese 472kg bombi podvešane ispod trupa aviona i 50kg bombi u unutrašnjosti aviona. Obe varijante su bile opremljene radio-stanicom.

Varijante aviona Brege 19 uredi

  • Brege 19-01 - prvi prototip Brege 19 poleteo marta meseca 1922. godine,
  • Brege 19-02 - drugi prototip izrađen za vazduhoplovstvo Kraljevine SHS/Kraljevine Jugoslavije,
  • Brege 19-A2 - izviđački avion dvosed,
  • Brege 19-B2 - laki bombarder dvosed,
  • Brege 19-C2 - teški lovac i
  • Brege 19-CN2 - noćni lovac ove dve varijante su potpuno iste kao i avion Brege 19-B2 s tim što je napred imao dva mitraljeza za razliku od bombardera,
  • Brege 19-GR (Grand Raid) - avion razvijen za sportske potrebe namena mu je bila postavljanje svetskih rekorda u avijaciji. imao je povećane rezervoare goriva 2.920 litara povećan raspon krila 15,9 m, i koristili su jače motore od 373 do 447kW, proizvedeni su tokom 1925. i 1926. godine,
  • Brege 19-TR Bidon - takođe sportski avion poboljšane aerodinamike, sa daljim povećanjem rezervoara i dopunskim rezervoarima u krilima ukupno 4.125 litara napravljen 1927. godine,
  • Brege 19-Super Bidon - avion napravljen za prekookeanske letove, izgrađen 1929. godine, sa rezervoarima 5.180 litara (kasnije povećano na 5.580 litara), sa izmenjenim trupom i povećanim rasponom krila na 18,30 m, pokretao ga je motor Hispano-Suiza 12Lb snage 447kW (kasnije povećana na 485kW),
  • Brege 19-7 - avion razvijen za potrebe jugoslovenskog vojnog vazduhoplovstva sa motorom Hispano-Suiza 485kW (650KS), na prvih pet ovih aviona montaža motora je napravljena u Francuskoj a ostalo je proizvedeno u jugoslovenskoj Fabrici aviona u Kraljevu. Pored Jugoslavije ovi avioni su korišćeni u Rumuniji i Turskoj.
  • Brege 19-8 - modifikacija varijante aviona Brege 19-7 sa radijalnim vazduhom hlađenim motorom Rajt-Ciklon GR-1820 F-56 napravljena u jugoslovenskoj Fabrici aviona u Kraljevu, napravljeno 48 primeraka,
  • Brege 19-8 - prototip aviona Brege 19-7 sa motorom Gnom-Ron 14Kbrs Mistral Major od 510kW, napravljen za jugoslovensko VV,
  • Brege 19-9 - prototip aviona Brege 19-7 sa motorom Hispano-Suiza 12Ybrs od 641kW, napravljen za jugoslovensko VV,
  • Brege 19-10 - prototip aviona Brege 19 sa motorom Loren-Ditrih 12Hfrs Petrel od 536kW (720KS), razvijen u Jugoslaviji,
  • Brege 19-Napijer - prototip aviona Brege 19 sa motorom Napijer Lion XI od 330kW (450KS), razvijen u Jugoslaviji,
  • Brege 19T - putnički avion sa povećanim trupom za smeštaj 6 putnika.

Operativno korišćenje uredi

Korišten u Vojnom vazduhoplovstvu Kraljevine Jugoslavije (VVKJ) sve do 1941. godine. VVKJ je prve avione Brege 19 kupilo 1924. godine, 152 aviona je nabavljeno u Francuskoj a od 1927. počinje licencna proizvodnja u Jugoslaviji u novosagrađenoj Državnoj fabrici aviona u Kraljevu. U toku pedogodišnje proizvodnje od 1928. do 1932. godine u Kraljevačkoj fabrici aviona je proizvedeno ukupno 425 primeraka, 119 aviona je bilo sa motorima Loren snage 400 i 450 KS, 93 aviona sa ugrađenim motorima Hispano Suiza snage 500 KS, 114 aviona sa motorima Grome-Rone Jupiter snage 420 KS, 51 avion Brege 19-7 sa motorom Hispano Suiza snage 650 KS i 48 aviona sa Rajt Ciklon snage 775 KS. Za Brege 19 može se kazati da je u drugoj polovini 1920-ih spadao u najbolje avione svog vremena. Kraljevina Jugoslavija imala je nekih 577 ovih aviona, u poređenju, Francuska je imala do nekih 1.000 aviona tipa Brege 19. Avioni su korišćeni za namenu za koju su i projektovani laki bombarder i izviđački avion.

Postavljeni rekordi uredi

Brege 19 je na međunarodnom brzinskom takmičenju vojnih aviona u Madridu 17. februara 1923. osvojio prvo mesto. Dana 12. marta 1923. takođe na međunarodnom takmičenju ovaj avion je postavio visinski rekord popevši se na visinu od 5.992 metra sa opterećenjem od 500 kg.

Avionom Brege 19 su postignuti mnogi rekordi u dužini leta evo nekoliko:

  1. Edmond Tifri je februara 1925. preleteo od Brisela do Leopoldvila (Kongo) centralna Afrika preletevši 8.900 km,
  2. dva aviona koje je kupio japanski dnevni list Asahi Šimbun sa pilotima H. Abe i K. Kavači su u julu mesecu 1925. godine preleteli rutu Tokio-Pariz-London tj. 13.800 km,
  3. poljska posada sa pilotom B. Orlinskim je u periodu od 27. 08. do 25. septembra 1926. godine preletela rutu Varšava-Tokio i nazad prevalivši pritom 10.300 km iako im je jedno donje krilo bilo polomljeno,
  4. u periodu od 1927. do 1930. godine ovi avioni su korišćeni u trkama Poljska – Mala Atanta sa rumunskim, poljskim i jugoslovenskim posadama.

Pored ovih rekorda ovim avionom su takođe postavljeni mnogi rekordi u dužini neprekidnog leta to sa avionima sa dodatnim rezervoarima za gorivo Brege 19 GRS i TRS:

  1. Aračart i Lematre su preleteli od Pariza – Vila Kisneros 3.166 km, za 24 i po sata 2-3. februara 1925. godine,
  2. Žirier i Dordili su 14. i 15. jula 1926. godine preleteli 4.716 km, na relaciji Pariz – Omsk,
  3. prethodni rekord je potučen već 31. 08. i 1. 09. iste godine Čajl i Vajser sa razdaljinom od 5.174 km,
  4. D. Kostes i Rignot su već 28. oktobra 1926. godine postavili nov rekord od 5.450 km,
  5. u periodu od 10. oktobra 1927. do 14. aprila 1928. Kostes i Le Briks su izveli put oko sveta prevalivši 57.000 km, stim što su distancu između San Franciska i Tokija prevalili brodom.

Avionom Brege 19 Super Bidon koji je projektovan za transatlantske letove oboreni su sledeći rekordi[3]:

  1. D. Kostes i M. Belonte postavili su rekord u preletu 7.906 km, između Pariza i Moulart-a, 27.-29. septembra 1929. godine,
  2. ista posada je 1. i 2. septembra 1930. godine od Pariza do Njujorka prevalila 6.200 km,
  3. drugi Super Bidon sa španskom posadom M. Barberan i J. Kolar Sera obavili su transatlantski let Sevilja – Kuba 10. i 11. juna 1933. godine.

Avion Brege 19 u Drugom svetskom ratu uredi

U VVKJ je Aprilski rat dočekalo 38 primeraka Brege 19-7 i 48 primeraka Brege 19-8. Nemci su zarobili samo jedan Brege 19-7, ostali su uništeni. Sve manje ili više oštećene avione koje su Nemci zarobili predali su svojim saveznicima vazduhoplovstvu NDH a oni su ih popravili u zemunskim fabrikama i Fabrici aviona u Kraljevu tako da je u Hrvatskom ratnom zrakoplovstvu od 1941. do 1945. godine ovaj avion korišćen u borbenim dejstvima. Ukupno ih je bilo 50 primeraka i to sa motorima Loren, Jupiter, Hispano-Suiza i Rajt - Ciklon. Avion Brege 19 se pokazao kao pogodan avion za protivpartizanska dejstva u uslovima potpune prevlasti u vazdušnom prostoru i slabe PA odbrane protivnika. U NDH su ustaše ovaj avion koristile protiv partizana. S obzirom da su ovim avionom hrvatski piloti preletali na partizansku stranu (naročito pri kraju rata) ovi avioni su bili među prvima u sastavu partizanske avijacije.[4] Nakon oslobođenja nekoliko ovih aviona je još izvesno vreme korišćen u JRV.

Zemlje koje su koristile ovaj avion uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Lučić, Dušan (1936). Osnovi praktične aerodinamike sa opisima aeroplana (na ((sr))). Novi Sad: Vazduhoplovni glasnik.
  2. ^ Petrović, Ognjan (2000). Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo I : 1918 – 1930) (na ((sr))). Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva, Let 2/2000. ISSN 1450-684X
  3. ^ Janić, Čedomir (2003). Vek avijacije - [ilustrovana hronologija] (na ((sr))). Beočin: Efekt 1. (COBISS).
  4. ^ Mikić 2000.

Literatura uredi

  • Đokić, Nebojša (2020). Verzije aeroplana Brege 19 u naoružanju Vazduhoplovstva vojske Kraljevine Jugoslavije. 
  • Dimitrijević, Bojan B., Predrag Miladinović i Milan Micevski (2012). Kraljevsko vazduhoplovstvo - Vojno vazduhoplovstvo Kraljevine SHS/Jugoslavije 1918—1944. Institut za savremenu istoriju. ISBN 978-86-7403-169-8. 
  • Marck, Bernard (1997). Historie de L'aviation. Paris: Flammarion. ISBN 2-08-010038-6. 
  • Lučić, Dušan (1936). Osnovi praktične aerodinamike sa opisima aeroplana (na jeziku: (jezik: srpski)). Novi Sad: Vazduhoplovni glasnik. 
  • Janić, Čedomir (2003). Vek avijacije - [ilustrovana hronologija] (na jeziku: (jezik: srpski)). Beočin: Efekt 1. COBISS.SR 110428172. 
  • Petrović, Ognjan (2000). Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo I : 1918 – 1930) (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva, Let 2/2000. ISSN 1450-684X. 
  • Petrović, Ognjan (2004). Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo II: 1931 – 1941) (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva, Let 3/2004. ISSN 1450-684X. 
  • Mikić, V. Vojislav (2000). Zrakoplovstvo Nezavisne Države Hrvatske 1941—1945. godine (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Vojnoistorijski institut Vojske Jugoslavije. ISBN 72669708. 
  • Đokić, Nebojša (2015). Aeroplani Brege 19 u naoružanju vazduhoplovstva vojske Kraljevine Jugoslavije (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: Vojni muzej,Vesnik br.42. str. 127. ISSN 0067-5660. 
  • Oštrić, Šime (1991). „Bombarderska avijacija Kraljevine Jugoslavije”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. specijal: 17 — 23. ISSN 1450-6068. 
  • Oštrić, Šime (1991). „Vazduhoplovstvo Jugoslavije”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. specijal: 13. ISSN 1450-6068. 
  • Janić, Čedomir (1991). „Vazdušne borbe nad Jugoslavijom”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. specijal: 6 — 16. ISSN 1450-6068. 
  • Oštrić, Šime (1991). „Armijsko vazduhoplovstvo”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. specijal: 30 — 32. ISSN 1450-6068. 
  • Micevski, Milan (1991). „Pod tuđim zastavama”. Aeromagazin (na jeziku: (jezik: srpski)). Beograd: BB Soft. specijal: 36 — 40. ISSN 1450-6068. 
  • Đokić, Nebojša; Radovanović, Radovan (2017). „STVARANjE VAZDUHOPLOVSTVA KRALjEVINE SHS I FORMIRANjE RATNE DOKTRINE”. Zapisi (na jeziku: (jezik: srpski)). Požarevac: Istorijski Arhiv Požarevca. 6: 113 — 126. ISSN 2334-7082. 

Spoljašnje veze uredi

 
Brege 19 na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бреге_19&oldid=27550378”