Википедија

Bronzana ograda iz Medijane

археолошки артефакт

Bronzana ograda iz Medijane, je artefakt od livene bronze, izuzetne lepote, otkriven tokom istraživanja sprovedenih 2000. godine u arheološkom parku Medijana u istočnom delu Niša, na pola puta za Nišku Banju, povremenom boravištu rimskih careva, na njihovom proputovanju kroz Naisus.[1] Medijana je u vreme vladavine cara Konstantina Velikog, bila rimsko naselje ili kompleks letnjih rezidencija tipa urbanih vila raskošno ukrašenih brojnim umetničkim delima i veliko poljoprivredno gazdinstvo, otvorenog tipa, pokraj puta, koji je od Naisa vodio ka istoku, prema Serdici i dalje prema Konstantinopolisu. Naselje je nastalo na samom kraju 3. ili početkom 4. veka.[2][3]

Bronzana ograda iz Medijane
Bronzana ograda otkrivena na Medijani 2000, kao deo stalne postavke u Narodnom muzeju u Nišu
MestoMedijana (Niš) Srbija
Sagrađen4. vek
GraditeljRimljani
Tip struktureUkrasni deo „vile sa peristilom“ na Medijani

Početak i kraj 20. veka obeležila su dva značajna nalaza u Nišu: 1900. pronađena je Konstantinova glava u koritu reke Nišave, a 2000. godine na arheološkom lokalitetu Medijani delovi bronzane ograde s hermama. Sudeći po poprsjima božanstava Asklepija i Lune, glavama Meduza i lavova izlivenih u bronzi, ograda se najverovatnije nalazila na ulaznom delu u neki intimni ili sakralni prostor na Medijani. Moguće da je ograda bila deo enterijera carskog prostora, u kome se on predstavljao svojim podanicima, civilima i vojnicima. Pretpostavlja se da je to mogao biti ulaz u apsidalni deo triklinijuma prostrane luksuzne vile sa peristilom, u kojoj su boravili mnogi carevi iz 4. veka n. e. prilikom njihovih putovanja na Istok.[4]

Ograda se sastojala od osam kancela – četiri sa leve i četiri sa desne strane. Sa svake strane ograde stajale su po tri herme „jatrička božanstava“ (kako ih naziva Miloje Vasić).[a] Do danas su sačuvana četiri kancela, dve herme sa likovima Asklepija i Lune, kao i podnožje treće herme, očito nekog ženskog božanstva.

Bronzana ograda iz Medijane, izložena je u Narodnom muzeju u Nišu, kao deo stalne postavke muzeja o antičkom Naisuusu.

Istorija

uredi
 
Bronzana herma sa bistom Eskulapa, čija je glava idealizovana, sa naznačenim atributima: muškim genitalijama i stopalima u apostolkama.
 
Herma sa bistom Lune, čija je glava idealizovana, sa naznačenim atributima: polumesecom na glavi i stopalima u apostolkama.

Zlatni period u istoriji i životu Naisa (današnjeg Niša), započeo je početkom 4 veka n. e. dolaskom na presto Rimske imperije Konstantina Velikog, rođenenog u Naisu 26. februara 280. godine n. e. Tokom tridesetogodišnje vladavine (306–337) Konstantin je nekoliko puta boravio u rodnom gradu, koji je veličanstveno ukrasio, po svoj prilici, velelepnim i raskošnim javnim, profanim i sakralnim građevinama, čiji je enteraijer i eksterijer bio bogato ukrašen statuama, i drugim predmetima izlivenim od bronze. U prvim decenijama 4. veka n. e. u Naisusu je postojala radionica za proizvodnju vojne opreme i za izradu srebrnog posuđa.[6][7]

Po mišljenju istraživača lokaliteta Medijana, ograda, najverovatnije prvobitno nije bila namenjena rezidenciji u Medijani, već je na ovaj prostor doneta mnogo kasnije, (pretpostavlja se oko 361. godine), po želji imperatora Julijana.[4] Na osnovu pretpostavke da je apsida velikog triklinijuma vile sa peristilom bila pretvorena u pagansko svetilište, najverovatnije je bronzana ograda sa hermama doneta i ugrađena naknadno. To mišljenje prvi je izneo u svojim objavljenim radovima dr Miloje Vasić, rukovodilac iskopavanja na Medijani, iz 2000. godine, ograda je stajala kao oltarska pregrada u apsidi triklinijuma, takozvane „vile s peristilom“, pretvorenoj u pagansko svetilište.[4] Do ovog zaključka došlo se polazeći od početne premise, da su herme, zajedno sa ogradom, imale ulogu graničnika, koji je razdvajao dva prostora, svetovni i profani, imajući pri tome u vidu i činjenicu postavljanja biste Asklepija koji, kao paganskog ekvivalenta Hrista (sa osobinama i boga i čoveka), ali i hermi sa likovima drugih božanstava.[8]


Kako je muški pandan Luni (Seleni) najverovatnije Sol (Helije), Higiji Asklepije i Dionis ili Herakle, a od ženskih božanstva još možda Dijana - Artemida, Vasić M. pretepostavlja da su na ogradi najverovatnije bila, poređane sleva nadesno, statue sledećih božanstava: Asklepije, Sol - Helije, Dionis ili Herakle, Dijana - Artemida, Luna - Selena, Higija, tako da je svako božanstvo imalo, na drugoj strani ograde, svoj pandan suprotnog pola.

Kapela u kojoj je ograda stajala bila je, najverovatnije, posvećena „jatričkim božanstvima“. U prilog ovome idu dokazi da je u vili 1972. godine otkriven grupni nalaz skulptura, među kojima se nalaze Asklepije, Higija, Artemida, Dionis, Herakle i Merkur–Hermes. Pretpostavlja se da je apsidu „vile s peristilom“ u svetilište pretvorio imperator Flavije Klaudije Julijan, poznatiji kao Julijan Apostata, za vreme svog boravka u Naisu 361. godine. Skulpture su stajale u samoj apsidi, a ograda na njenom ulazu.[9]

Značaj otkrića bronzane ograde ogleda se i u tome što su u Srbiji prvi put otkrivene antičke herme. Najsažetije rečeno, pojam herme (hermae), označava mermerni ili bronzani stub sa predstavom glave najčešće bradatog Hermesa, a ponekad i Dionisa, Pana, ili Prijapa i falosa u erekciji.[10] Herme od bronze na ogradi iz Medijane stajale su između kancela sa bistama koje prikazuju Eskulapa (Asklepija) i Lunu, pa se može pretpostaviti da su druge dve biste bile njihovi pandani sa prikazom Higije i Sola, jer su sačuvani samo delovi izliveni u polukancelu sa hermom. Biste hermi potiču iz 4. veka, verovatno oko 320–325. godine, kada je u Rimskom carstvu došlo do ponovnog oživljavanje klasične i helenističke umetnosti.[11]

Napomene

uredi
  1. ^ Miloje Vasić ova božanstva naziva jatričkim onim koja imaju isceliteljska svojstva.[4] A. Popović smatra da bi pogodniji izraz za ova božanstva bio soteriološka jer su kod većine isceliteljska svojstva samo jedna od mnogih, dok većina ima soteriološki karakter.[5]

Izvori

uredi
  1. ^ Petrović P., 1993 Naissus – Zadužbina cara Konstantina, u: Rimski carski gradovi u Srbiji (priredio Srejović D.) Beograd. 1993. str. 73.
  2. ^ K. Jireček, Vojna cesta, Zbornik Konstantina Jirečeka I, 91–92.
  3. ^ Zirojević O. 1970 Carigradski drum od Beograda do Sofije, Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 7, Beograd, 3-196.
  4. ^ a b v g d Vasić M. (2004) Bronze Railing from Mediana, Starinar, LIII-LIV, Beograd, 79-110.
  5. ^ A. V. Popovic, Deities on bronze railing from Mediana in the light of theology of Julian the Apostate, 91
  6. ^ Petrović P., Niš u antičko doba, Niš 1976.
  7. ^ Petrović P., Niš u antičko doba, Istorija Niša, I, 1983, 53–75.
  8. ^ A. Popović, Deities on bronze railing from Mediana in the light of theology of Julian the Apostate, u: Niš i Vizantija, Zbornik radova IV (ed. M. Rakocija), Niš 2006, 81–93.
  9. ^ Aleksandar V. Popović Božanstva na bronzanoj ogradi sa medijane u svetlu teologije Julijana Apostata. U: Zbornik Niš i Vizantija, Četvrta knjiga. (2013) [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. oktobar 2013) Pristupljeno 3. 10. 2013.
  10. ^ F. Gerke, Kasna antika i ranohrišćanstvo, Novi Sad 1973, 31–32
  11. ^ A. Grabar, Christian Iconography, Washington 1968, 7– 30.

Literatura

uredi
  • Jovanović A., Neki aspekti problema skupnog nalaza skulptura sa Medijane kod Niša, Starinar XXIV–XXV, 1973–74, Beograd 1975, 57–65.
  • Oršić-Slavetić A., Arheološka istraživanja u Nišu i okolini, Starinar VIII–IX, 1933–34, Beograd 1934, 303–310.
  • Petrović P., Naissus – Remesiana – Horreum Margi, Inscriptions de la Mésie Supérieure, IV, Beograd 1979. ● Petrović P., Naissus a foundation of emperor Constantin, Roman Imperial Towns and Palaces in Serbia, Sirmium–Romuliana–Naissus, ed. D. Srejović, Gallery of the Serbian Academy of Sciences and Arts, Belgrade 1993, 57–81.
  • Petrović P., Medijana. Rezidencija rimskih careva, Beograd–Niš 1994.
  • Petrović P., Niš u antičko doba, Niš 1999.
  • Popović I., Dea Dardanica iz Medijane i srodni spomenici iz balkanskih provincija Carstva, Niš i Vizantija VI, Niš 2008, 31–43.
  • Srejović D., Cermanović-Kuzmanović A., Rimska skulptura u Srbiji, Beograd 1987.
  • Vasić M., Hronika iskopavanja Medijane 2000–2002, Starinar LIII–LIV (2003–2004), 2004, 288–294.
  • Vasić M., Bronze Railing from Mediana, Starinar LIII–LIV, 2003–2004, Beograd 2004, 79–109.
  • Vasić M., Mediana – domaine impérial ou bien privé, Römische Städte und Festungen an der Donau: Akten der regionalen Konferenz organisiert von Alexander von Humboldt-Stiftung, Beograd, 16–19. Oktober 2003, ed. M. Mirković, Beograd 2005, 167–177.
  • Vasić M., Prolasci i boravci rimskih imperatora u Nišu krajem III i u IV veku, Naissus I, Niš 2008, 9–23.
  • Zotović Lj., Mediana – rimsko naselje, Arheološki pregled 4, Beograd 1962, 194–197.

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бронзана_ограда_из_Медијане&oldid=27838090”