Vranište (Pirot)
Vranište je naselje Grada Pirota u Pirotskom okrugu. Prema popisu iz 2011. ima 103 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 165 stanovnika).
Vranište | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pirotski |
| Grad | Pirot |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  103 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 15′ 17″ S; 22° 27′ 14″ I / 43.254666° S; 22.453833° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 961 m |
.svg)  Vranište Vranište na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 010 |
| Registarska oznaka | PI |
Ovde se nalaze Zapis obrok Silazak Svetog Duha Svete Trojice (Vranište), Zapis miro hrast (Vranište), Zapis obrok 1882 (Vranište) i Zapis obrok Sveta Trojica i Vidovdan (Vranište).
Položaj sela uredi
Vranište je selo srednje veličine. Smešteno je u Srednjem Ponišavlju, gotovo u sredini đurđevopoljske kotline. Ona se prostire na istočnom kraju ovog dela Ponišavlja, jer već od Sopotskog tesnaca počinje Gornje Ponišavlje. Do sela Vraništa danas se lako stiže asfaltnim putem. Selo je oduvek administrativno pripadalo trgovačkom i zanatskom centru ovog dela Srbije, Pirotu. Na 16. kilometru od Pirota ka Nišu nalazi se železnička postaja Burđevo Polje za Crnoklište, Vranište, Osmakovo, Orlju i Bazovik. Inače, prvi voz Ponišavljem prošao je još daleke 1887. godine.
Atar sela Vraništa je dvojakog karaktera. Jugozapadnu polovinu čini uska dolina Osmakovsko-Vraništanske reke, kraće desne pritoke Nišave. Ova mala reka ima relativno pitome obale, a dolina blage strane približnog pravca pružanja sever-jug.
Severoistočna polovina atara je pobrđe. Njega deli na dva nejednaka dela vraništanski Potok, koji teče u pravcu severoistok – jugozapad. Severozapadnu veću polovinu ovog pobrđa čini kameniti greben sastavljen od Ravnog kamena (722) sa stenovitim liticama ka Osmakovskoj reci i Šiljastog kamena (675) koji se završava erodiranim Kolnikom. Na južnim padinama Kolnika smešten je ajstariji deo sela sa grobljem, a u istočnom podnožju izbija kraško Vrelo. Manju jugoistočnu polovinu pobrđa čini Golemi del (657) zaobljenog vrha, čije su strane strme i šumovite, a u svom južnom delu vrh se širi u plodne oranice i livade. Južnije se ovo pobrđe završava Golom ruinom (529) u čijem severozapadnom podnožju je oformljen veći deo sela.
Nastanak naselja uredi
Najstariji arheološki lokalitet pirotskog kraja, poznat nam iz dosadašnjih istraživanja nalazi se u atarima sela Vraništa i Osma– kova. Ovoj činjenici y prilog ide veoma slaba istraženost praistorijskih kultura Gornjeg i Srednjeg Ponišavlja. Nadamo se da će ovaj primat biti izgubljen sa novijim sistemskim arheološkim istraživanjima pirotskog kraja. Arheološki lokalitet iz završnih faza mlađeg kamenog doba prostire se u graničnoj oblasti atara sela Vraništa i Osmakova sa obe strane Dlbokog aola (Dubokog dola). Lokalitet y ataru Vraništa lociran je y gornjem delu blage padine leve strane Osmakovske reke. On zahvata veću površinu (oko 150 hektara) na severu i istoku od podnožja Šiljastog kamena, na jugu do sredine blage padine i na zapadu do potoka Duboki dol (granica sa atarom Osmakova). Veći donji deo opisane površine lokaliteta danas se naziva Duboki goa, a manji gornji Pauina. Severno i istočno od lokaliteta nastavlja se strma strana Šiljastog kamena-Stranje, koja je sada uglavnom pod šumom i pašnjacima. Praistorijski lokalitet je pod obradivim površinama.
Najraniji pomen Vraništa u turskim pisanim izvorima potiče iz 1567-1577. godine. U njemu je zapisan kao Viranešte. Tada je imalo jedno hrišćansko i dva dželepkeška domaćinstva, koja imaju najmanje 25 ovaca, a na svakih 25 daju po jednu ovcu.[1] Po ovom turskom izvoru Vranište je bilo u okviru nahije Ašag Bučuk sa Lužnicom. Današnje predanje, istorijski i drugi podaci ne mogu neposredno da odrede mesto prostiranja Vraništa iz druge polovine XVI veka. Sa dozom verovatnoće naselje tadašnjeg Vraništa razvijalo se negde u blizini crkvice Sv. Panteleja, koja je prvobitno čini se iz kasnosrednjovekovnog perioda.
Čiflik u Vraništu verovatno je nastao u periodu tridesetih godina H1H veka (u deceniji pre zapisivanja u đumručkom spisku). Tada su u pirotskoj kazi prešli muhađiri, muslimanski iseljenici iz knez-Miloševe Srbije. Po svemu sudeći, to je bio Tamišgija ili njegov otac, od koga je po oslobođenju od Turaka Aranđel, vitez trnski, otkupio čiflik u Vraništu. Danas se potez od ušća vraništanskog Potoka uz Osmakovsku reku, tj. desna obala Osmakovske reke iznad ušća, naziva Čiflik. Čini se da je određen deo turskog čiflika čššo upravo ovaj potes. Njegove tadašnje granice nisu precizno poznate, ali je čiflik zauzimao najplodniju zemlju uz samu Osmakovsku reku i Vranašnicu.
Drugi pomen sela Vraništa u turskom đumručkom i haračkom spisku iz Pirota, iz 1844. godine svakako se odnosi na Vranište koje se danas još nalazi na istom mestu. Da se selo nalazilo na stranama vraništanskog dola–potoka i u ranijem periodu od gore navedenog pomena postoje brojne potvrde u pisanim spomenicima, u pričama i predanju meštana Vraništa.[2]
Demografija uredi
U naselju Vranište živi 162 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 64,3 godina (62,2 kod muškaraca i 66,5 kod žena). U naselju ima 81 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,04.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 1 | 1 | ||
| 80+ | 9 | 9 | ||
| 75—79 | 10 | 17 | ||
| 70—74 | 19 | 12 | ||
| 65—69 | 10 | 19 | ||
| 60—64 | 9 | 7 | ||
| 55—59 | 3 | 2 | ||
| 50—54 | 3 | 4 | ||
| 45—49 | 2 | 4 | ||
| 40—44 | 2 | 0 | ||
| 35—39 | 6 | 3 | ||
| 30—34 | 1 | 0 | ||
| 25—29 | 3 | 1 | ||
| 20—24 | 2 | 2 | ||
| 15—19 | 2 | 0 | ||
| 10—14 | 0 | 1 | ||
| 5—9 | 0 | 0 | ||
| 0—4 | 1 | 0 | ||
| Prosek : | 62,2 | 66,5 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 82 | 13 | 55 | 14 | 0 | 0 |
| Ženski | 81 | 7 | 55 | 18 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 163 | 20 | 110 | 32 | 1 | 0 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 58 | 49 | 0 | 0 | 2 |
| Ženski | 41 | 38 | 0 | 0 | 1 |
| UKUPNO | 99 | 87 | 0 | 0 | 3 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 0 | 3 | 1 | 0 | 0 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 0 | 3 | 1 | 0 | 0 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 2 | 0 | 0 | 0 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 0 | 2 | 0 | 0 | 0 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 0 | 0 | 0 | 1 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 2 | |
| UKUPNO | 0 | 0 | 0 | 3 | |
Reference uredi
- ^ J. ćirić, Starost naselja gornjeg Ponišavlja i Lužnice, Pirotski zbornik 7, Pirot 1975, str. 31
- ^ Vukadin Mitić, Predrag Pejić, Dragoljub Zlatković, Rajko Vidanović, Vranište, 2005, str. 62
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
