Geniza
Geniza (hebr. geniza גניזה)[2] skladište je u sklopu jevrejske sinagoge ili groblja, u svrhu privremenog odlaganja pohabanih knjiga i hartija na hebrejskom jeziku o verskim temama pred njihovo tradicionalno versko zakopavanje u zemlju.
Etimologija uredi
Reč „geniza” potiče od hebrejskog trokonsonantnog korena g-n-Z, koji nosi značenje „skrivati se”, a prvobitno je značilo „sakriti” ili „skloniti”.[3] Kasnije, ta reč je postala imenica sa značenjem mesta gde se stavljaju stvari, i najbolje se prevodi kao „arhiva” ili „riznica”.
Opis uredi
Genize su privremena skladišta predviđena za odlaganje pohabanih knjiga i papira o verskim temama na hebrejskom jeziku, pred njihovo zakopavanje na groblju, jer je zabranjeno bacati spise koji sadrže ime Boga. Budući da i lična pisma i pravni ugovori otpočinju uz prizivanje Boga, spisi u genizama nisu ograničeni na verski materijal; u praksi, one takođe sadrže spise sekularne prirode, sa uobičajenom uvodnom molitvom ili bez nje, kao i tekstove na drugim jevrejskim jezicima koji koriste hebrejsko pismo (judeo-arapski, judeo-persijski, judeo-španski, i jidiš) .
Genize se obično nalaze na tavanu ili u podrumu sinagoge, ali takođe mogu biti šupljine u zidovima ili ukopane pod zemlju. One se ponekad nalaze i u okviru groblja.[3]
Sadržaj genize se periodično svečano sakuplja, a potom se zakopava na groblju bet ḥayyim. Sinagoge u Jerusalimu su zakopavale sadržaj svojih geniza svake sedme godine, kao i tokom sušnih godina, verujući da će to doneti kišu. Ovaj običaj je povezan sa daleko starijom praksom sahranjivanja dobrog čoveka sa Seferom (knjiga Tanah, Mišna, Talmud, ili bilo koji verski spisi) koji je postao pasul (nepodoban za upotrebu zbog nečitkosti ili starosti). Poznato je da je tradicija sahranjivanja papira praktikovana u Maroku, Alžiru, Turskoj i Egiptu.
Istorija uredi
Talmud (Traktat Šabat 115a) određuje da sveti spisi koji nisu napisani na hebrejskom jeziku zahtevaju genizu, odnosno, očuvanje. U traktatu Pesahim 118b, „bet geniza” je riznica. U Pesahim 56a, Jezekija sakriva (hebr. ganaz) medicinsko delo; u Šabat 115a, R. Gamaliel naređuje da Targum Knjige o Jovu treba da se sakrije (hebr. yigganez) pod nidbak (sloj kamenja). U Šabat 30b, postoji referenca za one rabine koji su tražili da se knjige Propovednik i Poslovice kategorizuju kao jeretičke; ovo se desilo pre kanonizacije hebrejske Biblije, kada su izbili sporovi oko toga koje knjige treba uzeti smatrati biblijskim. Ista stvar se dešava u Šabat 13b u odnosu na knjigu proroka Jezekilja, i u Pesahim 62 u odnosu na knjigu genealogije.
U srednjem veku, hebrejske beleške i spisi koji su odlagani u genize su poznati kao Šemot ili "imena", jer se njihova svetost i obaveza zaštite zasnivaju na njihovom sadržavanju Božijih „imena”. Pored spisa, i predmeti povezani sa ritualom, kao što su cicit, lulavim, i stabljike mirte, čuvaju se na sličan način.
Prema tradiciji, ti spisi su služili skrivanju slavnog praškog golema, čije se telo navodno još uvek nalazi u genizi Stare nove sinagoge u Pragu.
Zasigurno najpoznatijom genizom, čuvenom po svojoj impozantnoj zbirci spisa, smatra se Kairska geniza. Poznata je širom sveta po svom značaju i prikupljenih oko 280.000 fragmenata jevrejskih rukopisa koji potiču od 870. godine do 19. veka, promovisao ju je Jakob Safir na zapadu 1864. godine, i uglavnom su je proučavali Solomon Šehter i Šlomo Dov Goitein. Ovi materijali su važni za rekonstrukciju verske, društvene i ekonomske istorije Jevreja, naročito u srednjem veku.
Tokom 2011. godine pronađena je tzv. Avganistanska geniza, kolekcija fragmenata rukopisa na hebrejskom, aramejskom, judeo-arapskom i judeo-persijskom jeziku iz 11. veka, u pećinama koje su koristili talibani.[4]
Reference uredi
- ^ Chakraborty, Showli (1. 09. 2014). „Jewish Past, Digital Present”. The Telegraoh, Kolkata. Pristupljeno 26. 09. 2016.
- ^ Webster's Third New International Dictionary, 1961
- ^ a b Katzover, Yisrael. "The Genizah on the Nile". Hamodia Features, April 21, 2016, p. 14.
- ^ „Ancient manuscripts indicate Jewish community once thrived in Afghanistan”. CBS News. Pristupljeno 4. 12. 2013.
