Treći gornji kutnjak

Stalni zubi čovjeka
Treći gornji kutnjak
Treći gornji kutnjak stalne denticije (levo) markiran crveno. U mlečnoj denticiji (desno) ne postoji umnjak.
Zubi gornje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Gornji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)
Zubi donje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Donji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)

Treći gornji kutnjak (lat. dens molaris tercius superior s. sapientiae) je osmi i poslednji zub od medijalne linije u oba gornja kvadranta stalne denticije. To znači da samo mezijalno kontaktira sa drugim gornjim molarom, a okludira sa trećim kutnjakom iz donje vilice. Poznat je i pod imenom gornji umnjak ili zub mudrosti. Ovo je najvarijabilniji zub u gornjoj vilici i najčešće se javlja kao varijanta drugog gornjeg kutnjaka sa tri kvržice i malo manjom krunom. Uglavnom je manji od svog mandibularnog parnjaka, a i koreni su mu kraći u odnosu na ostale gornje kutnjake i često spojeni u jednu formaciju. Osnovna funkcija ovog zuba je gnječenje i mlevenje hrane.

U gornjem dentalnom luku postoje dva umnjaka, koja se obeležavaju na sledeći način:

• stalni gornji desni treći kutnjak – 18;
• stalni gornji levi treći kutnjak – 28.

Umnjak pokazuje pravilan znak ugla i luka i distalni nagib korena, pod uslovom da ima „tipičan“ oblik krune. Često može biti kongenitalno odsutan u vilici ili impaktiran, a i vreme nicanja je potpuno varijabilno.

Kruna

Kruna gornjeg umnjaka je manja u odnosu na ostale gornje molare. Pokazuje česte varijacije u obliku i veličini i može biti sasvim jednostavna i minijaturna ili pak izrazito velika. Kruna se opisuje iz pet apekata: bukalnog, palatinalnog, dva proksimalna i okluzalnog.

Bukalna površina ima oblik trapeza i u celosti je konveksna sa maksimumom konveksiteta u cervikalnoj i mezijalnoj trećini. Ova površina prelazi u mezijalnu u oštrijem luku nego u distalnu, odnosno pokazuje pravilan znak luka.

Palatinalna strana je manja i zaobljenija, što je uslovljeno prisustvom samo jedne palatinalne kvržice. Maksimum konveksiteta ove površine se nalazi u okluzalnoj trećini. Prelaz u proksimalne strane (mezijalnu i distalnu) je zaobljen.

Proksimalne površine su oblika pravougaonika i mezijalna strana je je viša, šira i ravnija od distalne.

Grizna površina je udubljena i ima najčešće srcolik ili trouglast oblik spoljašnjeg i unutrašnjeg okluzalnog polja. Glavna odlika ove površine su tri kvržice: meziobukalna, distobukalna i palatinalna.

Meziobukalna kvržica je oštra i ima četiri grebena, koja su dobila imena prema pravcu pružanja: bukalni kvržični greben (koji se pruža na bukalnu površinu), lingvalni kvržični ili triangularni greben (koji se spušta u unutrašnje okluzalno polje), mezijalni i distalni kvržični greben (koji se prostiru ka odgovarajućim proksimalnim stranama). Kvržica ima i četiri kose ravni: mezio- i distolingvalnu (funkcionalne površine) i mezio- i distobukalnu.

Distobukalna i palatinalna kvržica imaju slične detalje kao i prethodna, a nazivi su im u skladu sa pravcem pružanja. Palatinalna kvržica je najprostranija i blago je zaobljena.

Fisurni kompleks umnjaka je ekstremno varijabilan i sastavljen od brojnih iregularnih brazdi.

Vrat

Vrat zuba (lat. collum dentis) se nalazi u predelu gleđno-cementnog spoja i pokazuje sasvim blage krive pružanja.

Koren

Koren (lat. radix dentis) obično ima tri grane: palatinalnu, meziobukalnu i distobukalnu. Oni su često spojeni (parcijalno ili kompletno) u jedan monolitni konični blok i nagnuti su distalno. Ponekad je prisutan i veći broj korenova.

Dimenzije

Treći gornji kutnjak (umnjak)
Mezio-distalna širina	Vestibulo-oralna širina	Visina krune	Dužina korena	Ukupna dužina zuba
8,5 mm	10,0 mm	6,5 mm	11,0 mm	17,5 mm

Razvoj zuba

Početak kalcifikacije	Kompletno formirana kruna	Nicanje (erupcija)	Završen rast korena
7 - 9 godina	12 - 16 godina	17 – 21 godina	18 - 25 godina

Vidi još

• Topografsko-anatomska obeležja zuba
• Posebne morfološke karakteristike zuba
• Dentalna nomenklatura
• Karijes

Reference

• Željko Martinović: Osnovi dentalne morfologije, II izdanje („Službeni glasnik“ Beograd, 2000.). ISBN 978-86-7549-175-0.;
• Olga Janković, Verica Vunjak: Morfologija zuba, VII издање („Завод за уџбенике и наставна средства“ Београд, 2001.). ISBN 978-86-17-08912-0.;
• Darinka Stanišić-Sinobad : Osnovi gnatologije, I издање („БМГ“ Београд, 2001.). ISBN 978-86-7330-139-6., COBISS-ID 94080780;