Gurgusovačka kula
Gurgusovačka kula je bila građevina u Knjaževcu, sagrađena na mestu starijeg turskog šanca, podignutog u 18. veku, na uzvišenju iznad grada, koji je služio turskoj posadi kao garnizon i radi odbrane palanke.[1]
Istorijat uredi
U periodu između 1842. i 1844. godine ova građevina je preuređena u vojni objekat. Plan za preuređenje u vojničke svrhe uradio je inženjer Franc Janke i podneo ga Praviteljstvu Kneževine 1842. godine, mada su radovi na izgradnji počeli i pre dobijanja dozvole. Gradnja je završena 1844. godine i odmah je prenamenjena njena funkcija. Umesto da bude vojni objekat, postala je tamnica (zatvor, kazamat) za zatvaranje političkih krivaca i to sve do 17. januara 1859. godine kada je po nalogu kneza Miloša Obrenovića zapaljena i porušena.[2]
U narodu je ova zloglasna građevina bila poznata pod imenom "Srpska Bastilja" jer je imala i do 50 zatvorenika. Tu su tamnovali: pukovnik Jovan Mićić, predsednik Državnog saveta Stefan Stefanović Tenka i članovi Saveta Paun Janković, Radovan Damnjanović i Pavle Stanišić, savetnik Raja Damnjanović, predsednik Kasacionog suda Cvetko Rajević i mnogi drugi protivnici dinastije Karađorđevića.
Obnovljena je posle srpsko-turskih ratova. Od prvobitne kule sačuvan je samo jedan zid sa otvorima za puške i ulazna kapija. Do 1959. godine kulu je koristila JNA.
Arhitektura uredi
Kula je imala četvorougaonu osnovu, dimenzija 135x100m, spoljni zidovi su bili veoma masivni, debljine 80cm, a unutrašnji nešto tanji. Zgrada je imala prizemlje i dva sprata, njeni prozori su bili zatvoreni debelim gvozdenim rešetkama, a u prizemlju i na spratu bile su po dve veće i jedna manja soba, hodnici i klozet koji je urađen posle 1844. godine. Stepenište je bilo sa spoljne strane sa odmaralištima, odakle se ulazilo u pomenute prostorije. Čitava građevina je zagrevana velikom „odžaklijom”, čiji su otvori bili u hodniku i pod stražarskom kontrolom. Kula je bila opasana palisadnom ogradom visine 2,5m.
Danas je od kule sačuvan samo jedan deo zida sa otvorima za puške. Na njenom mestu je prvobitno bila izgrađena kasarna, a potom je preuređena u letnju pozornicu 1965. godine, a danas je to potpuno uređen, revitalizovan višenamenski prostor za kulturne i javne događaje, skupove okružen parkom i dečijim igralištem.[3]
Prilikom adaptiranja prostora 2011. godine u iskopu predviđenom za potrebe sanitarnog čvora registrovani su stariji kameni zidovi izrađeni u tehnici suhozida. Oni ukazuju na to da je strateški najpovoljnije mesto u Knjaževcu bilo korišćeno u dužem vremenskom periodu.
Izvori uredi
- ^ „Gurgusovačka kula”. Zavičajni pojmovnik. Pristupljeno 10. 1. 2023.
- ^ „Istorija Knjazevackog kraja - Gurgusovacka kula - OoCities”. OoCities. Pristupljeno 10. 1. 2023.
- ^ „Gurgusovačka kula - jedinstveno ime i još ponešto”. Knjaževačke novine. Pristupljeno 10. 1. 2023.
Spoljašnje veze uredi
- „Obnovljena Gurgusovačka kula - čuvar kulture i tradicije knjaževačkog kraja”. EURO PRO. Pristupljeno 10. 1. 2023.
