Deta
Deta (rum. Deta) grad je i upravno središte opštine Deta, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
| Deta Deta | |
|---|---|
 | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2002. | 5.786 |
| — gustina | 171,13 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 23′ 53″ S; 21° 13′ 23″ I / 45.398132° S; 21.223066° I |
| Površina | 33,81 km2 |
  Deta Deta na karti Rumunije | |
Položaj naselja uredi
Grad Deta se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 20 km udaljenosti od Srbije i od graničnog prelaza kod Vatina. Kroz grad vodi magistralni put Beograd - Temišvar. Grad se nalazi na mestu gde ravničarski deo Banata prelazi u zatalasana pobrežja.
Istorija uredi
Po carskom revizoru Banata Erleru 1774. godine Deta je bila nemačko naselje, sa katoličkim manastirom. Pripada Jaručkom okrugu i Čakovačkom distriktu.[1] Kolonizovane Švabe pod guvernerom Mersijem su u Deti naseljeni 1736. godine. Bili su to vredni poljoprivrednici, koji su podigli dobar rasadnik dudova za proizvodnju svile. Ali dogodio se rat 1737. godine, tokom kojeg su bande Rumuna sve opljačkale, spalile, uništile. Katolička parohija je od 1767. godine radom, dovela do procvata tog mesta pored reke Tamiša.[2] Fenies Elek je 1839. godine opisao Detta kao komorski posed, na poštanskoj liniji Temišvar-Vršac. U tom nemačkom naselju postoje katolička parohijska crkva za 954 vernika, zatim poštanski biro, gostionica, lepih privatnih kuća i mnogo zanatlija. Pravoslavnih žitelja je popisano 182. Država je raspolagala prihodom od 77 6/8 kmetovskih sesija.
Po šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj 1846. godine Deta je bila parohijska filijala obližnje Dente i u njoj je tada 46 pravoslavnih duša.[3]
Po državnom popisu klira iz 1863. godine u Deti je bilo 1737 stanovnika. Katolika beše 1584, a pravoslavaca samo 29. U nacionalnom pogledu Nemci su bili najbrojniji, sa 1615 duša, dok je Srba bilo 10 a Rumuna 28.[4] Pravoslavni Dećani su činili parohijsku filijalu, i potpadali pod obližnju Dentu.
Godine 1905. Deta je velika politička opština i sedište istoimenog sreza; u duhovnom pogledu je u Vršačkom protoprezviratu. "Dušepopečiteljske dužnosti" vrši paroh iz Dente. U mestu je tada 3997 stanovnika, od kojih najviše ima Nemaca (3210), dok je pravoslavnih Srba samo 87 duša. Tu se nalaze sva PTT infrastruktura i željeznička stanica.[5]
Srbi pravoslavci iz okoline su se polovinom 20. veka počeli naseljavati u Detu, iz koje su se iselile Švabe. Prvo su tu 1936. godine osnovali pravoslavno groblje. U iznajmljenoj kući, sveštenik je 1938. godine služio nad antiminsom, prvu liturgiju. Komunistički režim je odložio planove da se podigne jedna kapela. Tek 1982. godine formirana je srpska pravoslavna crkvena opština, koja se počela spremati za gradnju bogomolje. Ova je u međuvremenu iznajmila luteransku crkvu, i uredila je 1997. godine za izvođenje bogosluženja. U isto vreme je sačinjen projekat nove srpske crkve, za koju je obezbeđeno mesto u središtu sela Dete.[6]
Stanovništvo uredi
Po poslednjem popisu iz 2002. godine grad Deta imao je 5.786 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva raste.
Naselje je od davnina bilo višenarodno, a mesni Srbi su oduvek bili manjina. U doba komunizma naselje je urbanizovano, pa je naglo raslo nauštrb okolnih sela. Mlado seosko stanovništvo se doseljavalo u grad, pa tako i Srbi iz okoline. Danas je njihov broj osetno manji nego pre 2 decenije, a slična sudbina zadesila je i nemačku i mađarsku zajednicu u selu. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 4.203 | 6.489 | 5.786 |
| Srbi | 136 (3,2%) | 461 (7,1%) | 327 (5,7%) |
| Rumuni | 337 (8,0%) | 3.623 (55,8%) | 3.537 (61,1%) |
| Mađari | 900 (21,4%) | 1.404 (21,6%) | 1.147 (19,8%) |
| Nemci | 2.802 (66,7%) | 656 (10,1%) | 392 (6,8%) |
| ostali | 28 (0,7%) | 345 (5,3%) | 383 (6,6%) |
Reference uredi
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ Barany Agoston: "Temesvarmegye emleke", Gros Becskerek 1848. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srpski letopis", Novi Sad 1863. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
Partnerski gradovi uredi
Vidi još uredi
Spoljašnje veze uredi
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (mađarski jezik)
