Dili
Dili (tetum i port. Dili) je glavni grad države Istočni Timor, i lokalnog distrikta. Po podacima iz 2010. grad bez predgrađa ima 193.563 stanovnika, a sa predgrađima uključujući i ruralna područja 234.331. To je najvažniji privredni centar Istočnog Timora. U gradu se nalazi Nacionalni univerzitet (Universidade Nasionál Timór Lorosa'e) i sedište rimokatoličkog biskupa Dilija. Glavni i službeni jezik naroda je tetum, austronežanski jezik koji je pretrpeo jak uticaj portugalskog jezika. Portugalski je takođe zvanični jezik. Engleski i indonežanski jezik imaju status poslovnih jezika. Ima ukupno oko 16 autohtonih jezika, od kojih govori veliki broj ljudi Tetum, Galole...
| Dili Dili
   .jpg) | |
|---|---|
 Dili | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Istočni Timor |
| Okrug | Dili |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2010. | ~150.000 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 8° 34′ 00″ J; 125° 34′ 00″ I / 8.566667° J; 125.566667° I |
| Aps. visina | 11 m |
| Površina | 48.268 km2 |
  Dili Dili na karti Istočnog Timora | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Džejmi Koreja (2012)[1] |
Geografija uredi
Dili se nalazi na severu ostrva Timor, koje pripada grupi Malih Sundskih ostrva u Malajskom arhipelagu.[2] Grad leži u tesnacu Ombai. Zauzima površinu od 48.268 km². To je sedište uprave opštine Dili, koja je administrativni entitet ove oblasti i obuhvata ostrvo Atauro i neke gradove u blizini grada Dili. Opština ima izabranog gradonačelnika i veće.
Klima uredi
Dili ima tropsku vlažnu i suvu klimu pod Kepenovom klasifikacijom klimata. Zimi je puno manje padavina nego leti. Prosečna godišnja temperatura u Diliju je 27,5° C. Padavine su ovde u proseku 847 mm. Najsušniji mesec je avgust, sa 11 mm kiše. Većina padavina pada u januaru, sa prosekom od 136 mm. Novembar je najtopliji mesec u godini. Temperatura u novembru iznosi 28,6° C. U avgustu je prosečna temperatura 26,2° C. To je najniža prosečna temperatura cele godine. Postoji razlika od 125 mm padavina između najsušnijih i najhladnijih meseci. Prosečne temperature variraju tokom godine za 2.4° C.[3]
| Klima Dilija (1914-1963) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 36,0 (96,8) |
35,5 (95,9) |
36,6 (97,9) |
36,0 (96,8) |
35,7 (96,3) |
36,5 (97,7) |
34,1 (93,4) |
35,0 (95) |
34,0 (93,2) |
34,5 (94,1) |
36,0 (96,8) |
35,5 (95,9) |
36,6 (97,9) |
| Maksimum, °C (°F) | 31,3 (88,3) |
31,1 (88) |
31,2 (88,2) |
31,5 (88,7) |
31,3 (88,3) |
30,7 (87,3) |
30,2 (86,4) |
30,1 (86,2) |
30,3 (86,5) |
30,5 (86,9) |
31,4 (88,5) |
31,1 (88) |
30,9 (87,6) |
| Prosek, °C (°F) | 27,7 (81,9) |
27,6 (81,7) |
27,4 (81,3) |
27,4 (81,3) |
27,0 (80,6) |
26,8 (80,2) |
25,5 (77,9) |
25,1 (77,2) |
25,4 (77,7) |
26,0 (78,8) |
27,2 (81) |
27,4 (81,3) |
26,6 (79,9) |
| Minimum, °C (°F) | 24,1 (75,4) |
24,1 (75,4) |
23,5 (74,3) |
23,5 (74,3) |
22,8 (73) |
21,9 (71,4) |
20,8 (69,4) |
20,1 (68,2) |
20,5 (68,9) |
21,5 (70,7) |
23,0 (73,4) |
23,6 (74,5) |
22,4 (72,3) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 19,0 (66,2) |
16,2 (61,2) |
16,5 (61,7) |
18,2 (64,8) |
13,2 (55,8) |
14,5 (58,1) |
12,4 (54,3) |
11,8 (53,2) |
13,4 (56,1) |
16,1 (61) |
18,0 (64,4) |
16,7 (62,1) |
11,8 (53,2) |
| Količina kiše, mm (in) | 139,5 (5,492) |
138,7 (5,461) |
132,7 (5,224) |
104,3 (4,106) |
74,9 (2,949) |
58,4 (2,299) |
20,1 (0,791) |
12,1 (0,476) |
9,0 (0,354) |
12,8 (0,504) |
61,4 (2,417) |
144,9 (5,705) |
908,8 (35,778) |
| Dani sa kišom (≥ 1.0 mm) | 13 | 13 | 11 | 9 | 6 | 4 | 3 | 1 | 1 | 2 | 6 | 11 | 80 |
| Relativna vlažnost, % | 80 | 82 | 80 | 77 | 75 | 72 | 71 | 70 | 71 | 72 | 73 | 77 | 75 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 189,1 | 161,0 | 235,6 | 234,0 | 266,6 | 246,0 | 272,8 | 291,4 | 288,0 | 297,6 | 270,0 | 220,1 | 2.972,2 |
| Sunčani sati — dnevni prosek | 6,1 | 5,7 | 7,6 | 7,8 | 8,6 | 8,2 | 8,8 | 9,4 | 9,6 | 9,6 | 9,0 | 7,1 | 8,1 |
| Izvor: Deutscher Wetterdienst[4] | |||||||||||||
Istorija uredi
Dili je nazvan po tropskom voću. Ovu reč su Portugalci čuli od lokalnih stanovnika kada su u 16. veku prvi put stigli do zaliva Dili[5]. Portugalci su ovo mesto 1769. proglasili glavnim gradom svojih poseda na ostrvu Timor. Iste godine, guverner Antonio Žoze Teles de Menezes je počeo izgradnju naselja. Dili je dobio status grada 1864. Tokom Drugog svetskog rata Portugal i njene kolonije su ostale neutralne, ali su saveznici videli Istočni Timor kao potencijalni cilj za japansku invaziju, a australijske i holandske snage na kratko okupirale ostrvo 1941. godine. U noći 19. februara 1942. Japanci su napali s silom od oko 20.000 ljudi i okupirali su Dili pre nego što se proširio preko ostatka kolonije. Dana 26. septembra 1945. godine, Japan je zvanično vratio kontrolu ostrva.
Portugalska kolonijalna vladavina je okončana 1975, od kada je vlast preuzela Indonezija. Grad je 1999. stradao u neredima i namerno izazvanim požarima posle referenduma o nezavisnosti na Istočnom Timoru. Zbog toga su intervenisale australijske i međunarodne mirovne trupe. 1999. godine, Istočni Timor je stavljen pod nadzor UN-a. Dana 20. maja 2002. Dili je postao glavni grad nezavisnog Istočnog Timora.
Stanovništvo uredi
| Godina |
|---|
| Stanovništvo |
Broj stanovnika je u stalnom porastu. Između 2001. i 2004. godine stanovništvo okruga Dili poraslo je za 12,58%, sa samo 54% stanovnika okruga rođenih u gradu. Stanovništvo se sastoji od nekoliko različitih etničkih grupa, od kojih većina ima mešovito malajsko-polinezijski poreklo i melanezijsko-papuansko.[6] Najveća malezijsko-polinezijska grupa su Tetum (100.000), koji žive oko Dilija.
Religija uredi
Rimokatolici 90%, muslimani 4%, protestanti 3%, hinduisti 0,5%.
Zdravstvo uredi
Pokrivenost imunizacije Istočnog Timora je među najsiromašnijima u Aziji. Anketa o demografskim i zdravstvenim pregledima za 2009/2010. utvrdila je da je pokrivenost vakcinacijom u urbanim područjima, 47,7%, niža nego u ruralnim područjima, na 54,1%. Grad Dili, glavni grad Istočnog Timora, imao je čak niži nivo pokrivenosti (43,4%) od nacionalnog urbanog proseka uprkos visokim stopama pismenosti i relativno dobrom pristupu službama za imunizaciju i komunikacijskim medijima. Glavni razlozi za niske stope vakcinacije u urbanim delovima Dilija uključuju znanje, stavove i percepcije negovatelja. Drugi važni faktori bili su pristup uslugama i informacijama, naročito na periferiji grada, stavovima i praksi zdravstvenih radnika, strahovima od neželjenih efekata, konfliktnim prioritetima, velikoj veličini porodica, nedostatku podrške muževa i sezonskoj migraciji.[7]
Privreda uredi
Istočni Timor ima ekonomiju u kojoj preovladavaju niži-srednji prihodi. Država nastavlja da trpi posledice decenijama duge borbe za nezavisnost od Indonezije. Posledice te borbe su uništena infrastruktura i hiljade raseljenih civila. Po HDI klasifikaciji, ova država zauzima 162. mesto, drugo najniže u Aziji.
Saobraćaj uredi
Dili je glavna luka i centar trgovine Istočnog Timora, grad ima i međunarodni aerodrom Presidente Nicolau Lobato sa vezama prema Australiji, Indoneziji i Singapuru.
Partnerski gradovi uredi
| Grad | Zemlja | Godina |
|---|---|---|
| Lisabon | Portugalija | 2001[8] |
| Praja | Zelenortska Ostrva | 2001[8] |
| Koimbra | Portugalija | 2002[9] |
| Margao | Indija | 2001[8] |
| Darvin | Australija | Septembar 2003[10] |
| Ambon | Indonezija | Septembar 2003 |
| Makao | Kina | Jun 2002 |
| Okinava | Japan | Novembar 2005[11] |
| Barcelona | Španija | Jun 2008[11] |
| Sidnej | Australija | Septembar 2010[11] |
| Manila | Filipini | Novembar 2011[12] |
| Kambera | Australija | Jun 2004[11][13] |
Reference uredi
- ^ „MoJ publishes the land maps for the Nain Feto and Vera Cruz sub-districts, Dili district « Government of Timor-Leste”. Timor-leste.gov.tl. Pristupljeno 12. 3. 2015.
- ^ Mala enciklopedija Prosveta, Beograd 1986.
- ^ Climate Dili
- ^ „Klimatafel von Díli, Insel Timor / Ost-Timor” (PDF). Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world (na jeziku: nemački). Deutscher Wetterdienst. Pristupljeno 29. 1. 2016.
- ^ „Phillip Adams, Late Night Live in Timor.Leste”. Arhivirano iz originala 22. 6. 2015. g. Pristupljeno 29. 12. 2007.
- ^ East Timor Demographics
- ^ Factors limiting immunization coverage in urban Dili, Timor-Leste
- ^ a b v „Díli | UCCLA”.
- ^ „Geminações de Cidades e Vilas: Coimbra” (na jeziku: portugalski). Associação Nacional de Municípios Portugueses. Arhivirano iz originala 29. 01. 2016. g. Pristupljeno 13. 2. 2015.
- ^ „Darwin's Sister Cities”. City of Darwin. Arhivirano iz originala 18. 2. 2011. g. Pristupljeno 23. 9. 2012.
- ^ a b v g „Ministry of Foreign Affairs and Cooperation, Timor-Leste: Index Page(English)”. 15. 5. 2013. Arhivirano iz originala 3. 5. 2013. g. Pristupljeno 12. 3. 2015.
- ^ „Manila, Bacoor forge sisterhood pact”. Philippine News Agency.
- ^ „Dili, Timor-Leste - Chief Minister, Treasury and Economic Development Directorate”. Cmd.act.gov.au. Pristupljeno 12. 3. 2015.
Literatura uredi
- 2004 census results: „Priority Tables for Dili District” (PDF). National Statistics Directorate. 2008. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 10. 2022. g. Pristupljeno 30. 6. 2021.
- Município Dili: Esboços Mapa Suco no Aldeia Timor-Leste (PDF) (na jeziku: tetum). Dili: Ministério das Finanças / Direcção Geral de Estatística / Direcção Nacional Cartografia Estatísticas. 2019. Arhivirano (PDF) iz originala 17. 11. 2020. g.
- Abraham, Joseph; Hamaguchi, Takako (2015). Timor-Leste: The History and Development of Asia's Newest Nation. Lanham, MD: Lexington Books. ISBN 9780739195277.
- Cristalis, Irena (2009). East Timor: A Nation's Bitter Dawn (2nd izd.). London; New York: Zed Books. ISBN 9781848130135.
- Durand, Frédéric B (2017). History of Timor-Leste. Chiang Mai: Silkworm Books. ISBN 9786162151248.
- Fernandes, Clinton (2011). The Independence of East Timor: Multi-Dimensional Perspectives - Occupation, Resistance, and International Political Activism. Sussex Library of Asian Studies. Portland, OR: Sussex Academic Press. ISBN 9781845194284.
- Šablon:HD of East Timor
- Gunn, Geoffrey C. (1999), Timor Loro Sae: 500 years. Macau: Livros do Oriente. ISBN 972-9418-69-1 [1]
- Gunn, Geoffrey C. and Reyko Huang (2004: 2006), New Nation: United Nations Peacebuilding in East Timor (Faculty of Economics, Nagasaki University, Southeast Asia Monograph Series No.36/ reprint, author, Tipografia Macau Hung Heng Ltd., Macau . ISBN 99937-706-1-2. Tekst „pages” ignorisan (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Hägerdal, Hans (2012). Lords of the Land, Lords of the Sea: Conflict and Adaptation in Early Colonial Timor, 1600–1800. KITLV Press. ISBN 978-90-6718-378-9. doi:10.1163/9789004253506
. - Kammen, Douglas Anton (2015). Three Centuries of Conflict in East Timor. New Brunswick, NJ; London: Rutgers University Press. ISBN 9780813574103.
- Kingsbury, Damien (2009). East Timor: The Price of Liberty. Houndmills, Basingstoke, Hants; New York: Palgrave Macmillan. ISBN 9780230606418.
- Leach, Michael (2016). Nation-Building and National Identity in Timor-Leste. Routledge Contemporary Southeast Asia Series. London: Routledge. ISBN 9780415582131.
- Pemper, Tammy (2019). Scorched Earth: Peacekeeping in Timor during a campaign of death and destruction. Australia: Big Sky Publishing. ISBN 978-1-922265-43-2.
- Simmons, Graham (10. 9. 2003). „The Day The Music Died: East Timor Re-Visited”. ThingsAsian. Pristupljeno 17. 2. 2022.
- Tanter, Richard; Selden, Professor Mark; Shalom, Stephen R, ur. (2001). Bitter Flowers, Sweet Flowers: East Timor, Indonesia, and the World Community. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 0742509672.
Spoljašnje veze uredi
- Dili travel
- East Timor Demographics
- Timor-Leste Population 2017 (Demographics, Maps, Graphs) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. april 2019)
- Timor-Leste Demographics Profile 2017 - IndexMundi
- Factors limiting immunization coverage in urban Dili, Timor-Leste. - NCBI
- Climate Dili: Temperature, Climograph, Climate table for Dili - Climate ...
- Turizam u Diliju (en.)
- Biskipija u Diliju
