Dom komuna

Dom komuna (engl. House of Commons) donji je dom Parlamenta Ujedinjenog Kraljevstva.

Istorija

Dom komuna je nastao u Engleskoj početkom 14. vijeka i postojao je od tada u kontinuitetu. Prvobitno je postojao kao Dom komuna Engleske, ali se nakon unije sa Škotskom pretvorio u Dom komuna Velike Britanije. Tokom 19. vijeka, nakon unije sa Irskom, postao je Dom komuna Velike Britanije i Irske. Nakon odvajanja dijela Irske i stvaranja nezavisne Republike Irske, razvio se u danas postojeći dom.

Dom komuna je u početku imao znatno manju moć nego Dom lordova, ali je danas situacija obrnuta. Danas ima znatno veću ulogu u zakonodavstvu nego Dom lordova. Znatno je ojačao nakon izbornih reformi u 19. vijeku, pa se čak početkom 20. vijeka pojavio i predlog da se ukine Dom lordova. Predlog je odbačen, ali je donesen Aktu o Parlamentu 1911, prema kome je pravo Doma lordova da u potpunosti odbije zakonski predlog svedeno na to da lordovi mogu samo da stopiraju zakon na određeno vrijeme. Nadalje, Kabinet Ujedinjenog Kraljevstva je odgovoran samo Domu komuna, ne i Domu lordova. Premijer ostaje na dužnosti sve dok ima podršku većine narodnih poslanika. Skoro svi članovi Kabineta se biraju iz reda Doma komuna.

Naziv

Puno formalno ime Doma komuna glasi:

• engleski: The Honourable the Commons of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland in Parliament assembled
• prevod: Poštovane komune Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske u Parlamentu okupljene

Engleska riječ commons dolazi od anglo-normanske riječi communes, koja je označavala geografsku zajednicu poslanika. Pogrešno se smatra da riječ commons predstavlja skraćenicu riječi commoners, koja označava treći stalež, odnosno stalež običnih građana. Dodatnu zabunu unosi i to što neki smatraju da House of Commons predstavlja obične građane, na isti način kao što Dom lordova predstavlja perstvo.

U prilog nazivu Doma komuna ide to što u Kanadi postoji zakonodavni organ s identičnim imenom — Dom komuna Kanade. Budući da je tamo francuski jezik jedan od službenih, naziv ovog doma glasi Chambre des communes, odnosno Dom komuna.

Sastav

Dom komuna

Dom komuna je donji dom Parlamenta Ujedinjenog Kraljevstva, i za razliku od Doma lordova, on je demokratski izabrani dom. Poslanici se službeno nazivaju članovi Parlamenta (engl. Member of Parliament, MP). Mandat im traje sve dok Parlament ne bude raspušten (najduže pet godina nakon sazivanja). Od 1950, svaki poslanik se bira u izbornom okrugu (engl. constituency) koga i predstavlja. Danas, Ujedinjeno Kraljevstvo je podijeljeno na 650 izbornih okruga, od kojih je 533 u Engleskoj, 40 u Velsu, 59 u Škotskoj i 18 u Sjevernoj Irskoj.

Da bi se kandidovao za poslanika, pojedinac mora podnijeti kandidatsku prijavu koja mora biti potpisana od strane 10 glasača izbornog okruga i platiti depozit od 500 funti, a dobija ih nazad samo ako obezbjedi najmanje 5% podrške na glasanju. Svaki izborni okrug daje po jednog poslanika, i oni se biraju po sistemu first-past-the-post, odnosno kandidat koji osvoji najveći broj glasova postaje poslanik. Maloljetnici, članovi Doma lordova, zatvorenici i umno poremećene osobe ne mogu se kandidovati za poslanika Doma komuna. Da bi neko stekao pravo glasa, mora biti stanovnik i državljanin Ujedinjenog Kraljevstva. Mogu glasati i stanovnici koji imaju državljanstvo britanskih prekomorskih teritorija, Republike Irske i zemalja Komonvelta. Britanski građani koji se odselili imaju pravo da glasaju još 15 godina po selidbi, nakon čega gube pravo glasa. Nijedna osoba ne može glasati u više od jedne izborne jedinice.

Zakonodavna vlast

Zakonski predlozi mogu biti podneseni u oba doma Parlamenta, iako svi važniji predlozi uglavnom proističu iz Doma komuna. Premoć Doma komuna u zakonodavstvu je ustanovljena parlamentarnim aktima, prema kojima neki zakoni mogu biti predstavljeni monarhu na potpis i bez potvrde Doma lordova. Dom lordova ne može stopirati neki finansijski zakonski predlog (predlog koji se prema mišljenju spikera Doma komuna tiče samo nacionalnog oporezivanja ili javnih fondova) duže od mjesec dana. Nadalje, Dom lordova sve ostale zakonske predloge ne može stopirati duže od dva parlamentarna zasjedanja, odnosno jedne kalendarske godine.

Po običaju koji se odomaćio i prije donošenja parlamentarnih akata koji su ustanovili premoć Doma komuna nad Domom lordova, samo Dom komuna može predložiti zakone koji se tiču oporezivanja ili budžeta. Nadalje, svi zakonski predlozi koji se tiču budžeta ne mogu prolaziti kroz amandmansku fazu u Domu lordova. Domu lordova nije dozvoljeno i da predlaže amandmane na sve ostale zakonske predloge, a koji sadrže nešto vezano za oporezivanje ili budžet, iako ponekad Dom komuna i dozvoljava lordovima da predlože amandman koji se tiče finansijske prirode.

Prema jednoj konvenciji, poznatoj pod nazivom Salisbury Convention, predviđeno je da Dom lordova nikada ne oponira zakonskim predlozima koji su obećani u vladinom izbornom programu. Prema tome, kako je moć Doma lordova značajno sužena prema statutima i običajima, Dom komuna ima znatno veću moć i ulogu zakonodavstvu i predstavlja superiorniji dom Parlamenta.

Vidi još

• Spiker Doma komuna
• Dom lordova
• Parlament Ujedinjenog Kraljevstva

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt (jezik: engleski)