Dragoljub Petrović (profesor)

Za drugu upotrebu, pogledajte članak Dragoljub Petrović.

Dragoljub Petrović (Kosor kod Podgorice, 20. jun 1935 — Leušići, 16. novembar 2024) bio je srpski lingvista, srbista, slavista i univerzitetski profesor.

Dragoljub Petrović
Dragoljub Petrović
Lični podaci
Datum rođenja	(1935-06-20)20. jun 1935.
Mesto rođenja	Kosor, Kraljevina Jugoslavija
Datum smrti	16. novembar 2024.(2024-11-16) (89 god.)
Mesto smrti	Leušići, Srbija

Poreklo i porodica

Poreklom je Kuč, iz bratstva Drekalovića, drugo od devetoro dece Mašana Spahova Petrovića (1898-1978), zemljoradnika, vinogradara, i Milice (1910-1982), domaćice, kćeri Božine Mikova Bašovića, oficira crnogorske i jugoslovenske vojske, iz Rijeke Piperske.

Školovanje

Tri razreda osnovne škole učio u Rijeci Piperskoj, na Medunu i Ublima, a četvrti u Pašićevu/Zmajevu, gde je sa roditeljima, braćom i sestrama pristigao na Vavedenje 1945, u ranoj fazi posleratne kolonizacije Vojvodine Srpske. Tri razreda niže gimnazije sa malom maturom svršio u progimnaziji u Zmajevu, četvrti razred više gimnazije u Zemunu, a ostale razrede i veliku maturu u Drugoj višoj mešovitoj gimnaziji “Jovan Jovanović Zmaj” u Novom Sadu (1955).

Studije na Filozofskom fakultetu, na Grupi za južnoslovenske jezike i jugoslovenske književnosti, okončao 1960. godine. Po odsluženju vojnog roka i kraćeg radnog perioda u osnovnoj školi na Bioču (krajem 1961. i početkom 1962), upisao se na postdiplomske studije na istom fakultetu; magistarski rad pod naslovom Glasovni sistem rovačkog govora odbranio je januara 1964, kao prvi magistar na Univerzitetu u Novom Sadu. Doktorsku disertaciju O govoru Zmijanja odbranio je 18. januara 1971. godine.

Radna biografija

Po okončanju studija zapošljava se na Pedagoškoj akademiji u Nikšiću kao predavač srpskohrvatskog jezika, i tamo ostaje do kraja školske 1965/66, do izbora za asistenta Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, na Grupi za južnoslovenske jezike. Godine 1972. izabran je za docenta, 1977. za vanrednog profesora, a 1982. za redovnog profesora na predmetu Dijalektologija srpskohrvatskog jezika; skoro dve decenije predavao Fonologiju srpskog jezika.

U više navrata (prvi put 1977) bio direktor ili pomoćnik direktora Instituta za južnoslovenske jezike, odnosno šef Katedre za srpski jezik Filozofskog fakulteta u Novom Sadu.

Krajem 1985, pošto je u Književnim novinama objavio tekst pod naslovom „Pomirimo prijatelje, neprijatelji su smireni“, ondašnje vlasti osudile su ga na dva meseca zatvora; kaznu izdržao početkom naredne godine. Razlog tome nije bio samo strah od erozije komunističke ideologije i njenog ruženja (jer su joj izvorne ideje bile odavno sahranjene, a i zasejano seme bilo je sa kukoljem), već ozbiljan nagoveštaj da ubrzano otkucavaju zadnji sati ekskluzivnog prava pobednika na pisanje istorije. Štićena je “istina” o Nedićevoj upravi u Srbiji i stravičnim pogromima u završnim operacijama pri kraju Drugog svetskog rata. Da su Petrovićeve ideje bile i aktuelnije, naročito one o autonomističkom delovanju u Vojvodini Srpskoj (neke jednako aktuelne i danas), i utoliko opasnije, ilustruje citat:

“Jasno je, dakle, da smo najopasnije neprijatelje davno posmirivali i sada nam ostaje da se mirimo sa prijateljima. A to je, izgleda, malo teže, jer neprijatelj hoće posao a prijatelj autonomiju, neprijatelj ne razumije visoku inflaciju a prijatelj vodi računa da mu se neko ne očeše o klasni i nacionalni interes, neprijatelj misli kako da vrati dug a prijatelj kako da ga refinansira, neprijatelj tvrdi da se oni koji kradu (ikone - recimo) zovu lupeži a prijatelj misli da za to treba hapsiti učitelje... Ako smo zataškali toliko prijatelja, pametno bi bilo zataškati i ponekog neprijatelja. I voditi računa o tome da je izdaja domovine luksuz koji sebi može da priušti samo onaj kome je domovina uvijek tamo gdje i čekovna knjižica”.

— D. Petrović, 1985.

Naučni i pedagoški rad

Najviše se bavi srpskom dijalektologijom i onomastikom, a znatan broj radova posvetio je problemima slovenske lingvogeografije; iz tih oblasti objavio je preko 200 priloga. Ovamo spadaju knjige O govoru Zmijanja i Govor Banije i Korduna, iscrpne i savesno urađene monografije, bogate novim podacima i kompetentnom naučnom analizom. U oba slučaja obrađene su govorne zone ranije jedva pominjane u dijalektološkoj literaturi. U beleženju fonetskih pojava pokazao je fin sluh za nijanse, a njegov način posmatranja morfoloških i sintaksičkih dijalektizama svedoči o smislu za preciznost određenja. Njegovi zaključci uvek se čvrsto temelje na činjenicama i ostaće kao trajna tekovina nauke; budući istraživači često će se obraćati njegovim knjigama kao izvoru sigurno fiksiranih podataka i inspirativnih zapažanja i analiza. Iste takve osobine uočljive su i u brojnim manjim njegovim dijalektološkim radovima, koji ga, uz to, prikazuju kao dijalektologa sa širokim rasponom interesovanja i delatnosti. Znatan deo njegovih dijalektoloških priloga posvećen je govorima u Crnoj Gori, ali je on „kod kuće“ i u predelima udaljenim od svog zavičaja, u Bosanskoj Krajini i na Kordunu, na primer. Lepo mesto u ovom sklopu imaju četiri njegova rada „O govoru Vrake“ (Godišnjaci Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, knjige XV/1-1972, XVI/1 и XVI/2-1973, XVII/1-1974, na ukupno sto deset strana), na današnjoj arbanaškoj teritoriji severoistočno od Skadra, u kojima je ocrtana slika jednog osobenog govornog tipa srpskog stanovništva (delom starinskog, delom iz Zete, a delom crnogorskog porekla) koji tavori bez kontakata sa sopstvenom jezičkom maticom i polako nestaje okružen inojezičnim življem.

Raznovrsni su aspekti u kojima on posmatra dijalekte. U svojim najopsežnijim studijama on zahvata celinu problematike na određenom dijalekatskom zemljištu, ali i u kraćim prilozima osvrće se na glasovni sistem, ili na morfologiju, ili na akcenatske prilike u pojedinim govorima - onda kad je to naročito relevantno. Njegovo interesovanje za dijalekatsku leksiku, koje je vremenom dobijalo sve veći zamah i dubinu, vezano je za dva velika projekta šireg međunarodnog značaja. Prvi od tih projekata, Opšteslovenski lingvistički atlas (OLA), bavi se bitnim osobinama i rasporedom glasovnih, obličkih i leksičkih sistema na slovenskom jezičkom prostoru. Drugi, Opštekarpatski dijalektološki atlas (OKDA), u kome je on bio organizator i rukovodilac naučnih istraživanja u nekadašnjem jugoslovenskom sektoru, već je dovršen, a bavi se prvenstveno istraživanjem leksike vezane za stočarstvo, kao i za životne uslove u planinskim oblastima. Punih trideset pet godina uključen je u sabiranje građe za Dijalektološki atlas srpskog jezika, za koji je obradio dvadesetak punktova iz Vojvodine i Crne Gore. Takođe, on je neposredni organizator sistematskog prikupljanja srpske narodne leksike u Vojvodini; sačinio je program rada, sastavio uputstva za skupljače građe i otpočeo razgranatu delatnost, čiji su se značajni rezultati ukazali objavljivanjem deset tomova ove velike edicije (prvi 2000, a deseti 2011. godine); taj zamašni naučni projekat pionirskog je karaktera i u južnoslovenskim okvirima, a cilj mu je da nasleđeno dijalekatsko rečničko blago sačuva pred brzim promenama u načinu seoskog života i mentaliteta. Učešće u svim ovim projektima zahteva vrhunsku dijalektološku kompetenciju i široke naučne horizonte, a u svakom od njih on je dao odlične priloge potvrđujući time svoje visoke naučne kvalitete.

Posebnu pažnju privlače njegovi fonološki opisi sedam govornih tipova srpskog jezika sa crnogorskog dijalekatskog područja, sa podacima o inventaru i distribuciji fonoloških jedinica i sistematskim osvrtima na istorijski razvoj glasovnog sistema od starosrpske epohe do današnjeg stanja. Ti su opisi štampani u velikom kolektivnom delu Fonološki opisi srpskohrvatskih/hrvatskosrpskih i makedonskih govora obuhvaćenih Opšteslovenskim lingvističkim atlasom (OLA).

Baveći se fonologijom i teorijski, on je, u okviru programskog truda Odbora za standardizaciju srpskoga jezika “da se srpski jezik opremi knjigama u kojima bi, u najvažnijim linijama, bila svedena bitna znanja o prirodi njegove vukovske osnovice i pravcima postvukovskog razvoja, utvrđene njegove bitne strukturalne karakteristike i određena mera njegove standardizovanosti”, u saradnji sa gospođom dr Snežanom Gudurić, profesorom na katedri za francuski jezik Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, izradio je i 2010. godine objavio knjigu pod naslovom Fonologija srpskoga jezika, nominalno kao monografski prilog za gramatiku srpskoga jezika, a stvarno kao univerzitetski udžbenik.

Jedan deo njegovih radova tiče se srpskih dijalekata samo na posredan način. Ovamo spadaju njegovi napisi o ranijim, manje poznatim prilozima o dijalektima, od kojih su neki objavljeni još sredinom 19. veka, a drugi u starijim inostranim publikacijama, praktično nepristupačnim većini naših proučavalaca. Ti napisi doprinose osvetljavanju istorije srpskih dijalekata, a takođe i vrednovanju i naučnoj upotrebi građe koju su zapisali nekadašnji autori. Naročito su značajni radovi o dijalektološkim zapisima Pavla Apolonoviča Rovinskog (1831-1915) sadržanim u jednoj od knjiga Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti objavljivanih u Sankt Peterburgu između 1888. i 1915; otkriće tog materijala, kod nas dugo nepoznatog, predstavlja krupnu Petrovićevu zaslugu.

Po oceni akademika Aleksandra Mladenovića (1930-2010), Petrović je jedan od najistaknutijih srpskih dijalektologa, dobro poznat i u inostranstvu; mnogo je truda uložio u stručno i naučno osposobljavanje mladih dijalektologa (od kojih su neki već sada zapaženi naučni radnici), a svojim naučnim radom trajno je zadužio proučavanje srpskih dijalekata.

Sa dijalektologijom su tesno povezana terenska ispitivanja onomastike. U toj oblasti dao je obrasce sistematskog i svestranog proučavanja, u doba kad je takav rad kod nas bio tek u povoju. Ova se naučna disciplina u najnovije vreme naglo razvija u našoj sredini; znatan broj drugih istraživača pošao je za njegovim uzorom.

Potvrdio se i kao dobar pedagog. Njegovo revnosno zalaganje u nastavi i lep odnos prema studentima ogledaju se i u tome što je u Prilozima proučavanju jezika objavljen niz studentskih radova čijom je izradom on rukovodio. Uz to, on je bio mentor u izradi većeg broja magistarskih radova i doktorskih teza. Bio je nosilac potprojekta „Srpskohrvatski govori u Vojvodini“ u matičnom Institutu i potprojekta „Dijalekatski rečnik Vojvodine“ u Matici srpskoj.

U Međunarodnom komitetu slavista član je Međunarodne komisije OLA, Međunarodne komisije OKDA, Međunarodne komisije za jezičke kontakte, Međunarodnog redakcionog kolegijuma OLA i Međunarodnog redakcionog kolegijuma OKDA. Član je i više odbora i komisija u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti: Međuakademijskog odbora za dijalektološke atlase, Odbora za onomastiku, Odbora za rečnik srpskog jezika i Odbora za standardizaciju srpskog jezika. Član je uredništva Srpskog dijalektološkog zbornika (Beograd), Zbornika Matice srpske za filologiju i lingvistiku (Novi Sad) i Priloga proučavanju jezika (Novi Sad). Stalni je član-saradnik Matice srpske, član njenog Odeljenja za književnost i jezik i, u više mandata, član Upravnog odbora.

Izabrana bibliografija

Knjige

• O govoru Zmijanja, Novi Sad 1973;
• Govor Banije i Korduna, Novi Sad-Zagreb 1978;
• Fonološki opisi srpskohrvatskih/hrvatskosrpskih, slovenačkih i makedonskih govora obuhvaćenih Opšteslovenskim lingvističkim atlasom, Sarajevo 1981, 523-557 (u koautorstvu);
• Toponimija Kuča, Onomatološki prilozi IX, Beograd 1988;
• Škola nemuštog jezika, Novi Sad 1996;
• Srpski jezik, Najnowsze dzieje języków słowiańskich, Opole (Poljska) 1996 (u koautorstvu); srpska verzija: Srpski jezik na kraju veka, Beograd 1996;
• Onomastika Kačera, Institut za srpski jezik, Beograd 2003 (u koautorstvu);
• Sumrak srpske ćirilice: Zapisi o zatiranju srpskih nacionalnih simbola, Novi Sad 2005;
• Demokratija s naličja, Beograd-Valjevo-Foča 2006 (u koautorstvu);
• O govoru Spiča: Građa (u koautorstvu), Srpski dijalektološki zbornik LVI, Beograd 2009;
• Fonologija srpskoga jezika, Beograd-Novi Sad 2010 (u koautorstvu);
• Zlovremenik, Podgorica 2011;
• Iz leksike Kačera, Srpski dijalektološki zbornik LVIII, Beograd 2011;
• Rečnik Kuča (2013);
• Zaperci srpskoga jezika (drugo dopunjeno izdanje 2018);
• Raspeti narod (2018);
• Prasrbi (2021);
• Osmuđena pamet (2022);
• Razobručeno zlo (2022);
• Pogled u maglu (2022),
• Pohara srpskog jezika (2023);
• Reč na bespuću: Intervjui (2023);
• Sporovi jezikoslovni (2023);
• Nesojska vremena (2024).

Lingvistički atlasi

• Общеславянский лингвистический атлас (OLA), Tom 1, Beograd 1988, karte 2, 31, 35, 39 i 59; Tom 2a, Moskva 1990, karte 11 i 31 i NM 248; Tom 2b, Vroclav-Varšava-Krakov 1990, karte 14, 18 i 25; Tom 3, Varšava 1994, karte 8 i 17; Tom 4b, Skopje 2003, karte 3, 10, 11 i 32 i NM 7 i 8; Tom 8, Varšava 2003, karta 38, Tom 4a, Zagreb 2006, karte 14, 38, 44, 49 i 52 i NM 1, 2 i 5; Tom 5, Moskva 2004, karta 18; Tom 6, Moskva 2004, karta 11;
• Общекарпатский диалектологический атлас (OKDA), Tom 1, Kišinjev 1989, karte 32 i 39 i NM 28; Tom 3, Varšava 1991, karte 7, 8, 19 i 47 i NM 6 i 22; Tom 4, Lavov 1993, karte 33, 44, 49 i 50 i NM 31; Tom 2, Moskva 1994, karte 1 i NM 2; Tom 5, Bratislava 1997, karte 16, 27 i 51; Tom 6, Budimpešta 2001, karte 1, 2, 32, 63 i NM 8; Tom 7, Beograd-Novi Sad 2003, karte 9, 11, 23, 27, 35, 36, 44, 48, 59, 61 i NM 6.

Redaktor i saradnik

• Marko Peić - Grgo Bačlija, Rečnik bačkih Bunjevaca, Novi Sad-Subotica (1990);
• Marko Peić - Grgo Bačlija, Imenoslov bačkih Bunjevaca, Novi Sad-Subotica (1994);
• Rečnik srpskih govora Vojvodine, 1-10, Novi Sad 2000-2010;
• Miloje Stevanović - Rečnik Dragačeva (2020).

Priredio

• Jovan Kašić, Tragom Vukove reči, Novi Sad 1987;
• Pavle Ivić, O govoru Galipoljskih Srba, Tom I, Sremski Karlovci-Novi Sad 1994;
• Pavle Ivić, O fonologiji: Rasprave, studije, članci, Tom X/1, Sremski Karlovci-Novi Sad 1998;
• Aleksandar Belić, Dijalekti istočne i južne Srbije, Beograd 1999);
• Aleksandar Belić, O dijalektima, Beograd 2000;
• Pavle Ivić, Dijalektologija srpskohrvatskog jezika : Uvod i štokavsko narečje, Tom II, Novi Sad-Sremski Karlovci 2001;
• Pavle Ivić - Ilse Lehiste, O srpskohrvatskim akcentima, Novi Sad-Sremski Karlovci 2004.

Kazne

• Rešenjem Opštinskog sudije za prekršaje u Novom Sadu od 3. decembra 1985. godine, zbog toga “što je u svom članku objavljenom u listu »Književne novine« broj 696/85 od 15.10.1985. godine... pod naslovom »Pomirimo prijatelje - neprijatelji su smireni«... učinio prekršaj vređanja i omalovažavanja socijalističko-patriotskih osećanja građana iz člana 8 stav 1 Zakona o prekršajima javnog reda i mira, za koji mu se na osnovu istog propisa u t v r đ u j e kazna zatvora u trajanju od 60 (šezdeset) dana”; žalba na rešenje o kazni uložena zbog nenadležnosti Opštinskog sudije za prekršaje, kao i zbog toga što “je u pitanju delo koje nije propisano kao prekršaj”, u Pokrajinskom veću za prekršaje u Novom Sadu odbijena je potvrdom prvostepenog rešenja, a zahtev za sudsku zaštitu, uložen Vrhovnom sudu Vojvodine, “odbija se kao neosnovan”;
• Presudom Suda časti za rezervne mlađe oficire, oficire i vojne službenike u Novom Sadu od 19. aprila 1988. godine, “zbog disciplinskog prestupa iz člana 197. stav 1 tačka 2. Zakona o službi u oružanim snagama”, odnosno zbog toga što se nalazio među potpisnicima dveju inicijativa (1986): za osnivanje Fonda solidarnosti i za izdavanje privatnog lista Samouprava, te što je kao autor članka „Pomirimo prijatelje - neprijatelji su smireni“ (1985) “kažnjen od strane sudije za prekršaje kaznom zatvora u trajanju od šezdeset dana”, osuđen “na kaznu gubitka čina rezervnog kapetana”. Na ovu presudu, koju je potpisao izvesni sudija Jeronim Čuturić, Petrović nije ulagao žalbu, ali je o tome ostavio dva zapisa. Prvi, od 7. aprila 1988. godine, s pitanjem Prvostepenom sudu časti novosadske Opštine Liman da li je obavestio javnost “o tome je li koji oficir bio upleten u onu novogodišnju stambenu tombolu u Skupštini opštine Liman i u aferu oko »Neoplante« i njenog »Velikog transporta«. Budući da još ne znam je li vaš časni sud o tome donosio kakve presude, ostavlja me ravnodušnim mogućnost da će o mojoj građanskoj časti raspravljati makar neko od onih nad čijim imenom još uvijek ostaje sjenka sumnje da su sopstvenoj časti pretpostavili sopstvenu korist”. I drugi, od 16. maja iste godine (objavljen u Književnim novinama Beograd, broj 755, 1. jun 1988, 2), koji kazuje da se ime Jeronima Čuturića, inače sekretara Pravnog fakulteta u Novom Sadu, vezuje za rasprodaju diploma “kojom se taj fakultet pročuo” i da su “novine najpre javile da je ispod Čuturićevog pečata izišlo oko 2.800 takvih diploma, a posle se taj broj »istanjio« na 455 (prema izveštaju Politike), odnosno na 37 (prema Dnevniku)”, te postavlja pitanje “kako Jeronim Čuturić sve što je sam učinio za pojeftinjenje diploma na »svom fakultetu« može dovesti u sklad sa moralnim likom i ugledom rezervnog vojnog starešine JNA” i, naročito, ulogom sudije i predsednika Prvostepenog suda časti u novosadskoj opštini Liman.

Nagrade i priznanja

• Protestne večeri u Udruženju književnike Srbije, Francuska 7, Ponedeljkom u 19, pod zajedničkim nazivom „Represija i stvaralaštvo“, koje su trajale od 11. februara do 7. aprila 1986. godine, sve dok je bio u zatvoru; na tim večerima, preko 150 književnika, kulturnih i javnih radnika, svojim saopštenjima o problematici verbalnog delikta, kao i drugim protestnim prilozima (pesmama, esejima, aforizmima) iskazalo je svoje neslaganje s represivnim merama partijske države protiv slobodnog mišljenja;
• Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku broj 43, Novi Sad 2000, posvećen je Petroviću povodom šezdeset pete godišnjice rođenja; radove je priložilo sedamdesetak njegovih kolega i prijatelja iz Srbije i brojnih slavističkih centara iz sveta;
• Nagrada “Pavle Ivić” za 2003. godinu, koju dodeljuje Slavističko društvo Srbije za značajna lingvistička i leksikografska dostignuća, dodeljena je njemu, kao redaktoru, i priređivačima treće sveske Rečnika srpskih govora Vojvodine (Đ-J), Novi Sad 2003, 218 strana.
• Nagrada “Pavle Ivić” za 2010. godinu dodeljena mu je za monografiju Fonologija srpskoga jezika, Beograd 2010, 524 strane.

Literatura

• Dr Dragoljub Petrović, Zmajevo ’77, Zmajevo 1977, 127-130;
• „Dr Dragoljub Petrović, redovni profesor“, Biobibliografija radova radnika Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, Novi Sad 1984, 629-635;
• Aleksandar Mladenović, „Profesor dr Dragoljub Petrović“, Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, Novi Sad, 2000, 9-10;
• Ilija Petrović, Kerci u Pašićevu: Prilozi za monografiju Zmajeva, Novi Sad 2002, 478-484;
• Mato Pižurica, „Petrović, dr Dragoljub“, Enciklopedija Novog Sada, knjiga 20 PET-POK, Novi Sad 2002, 64-67;
• Dragoljub Petrović, Zlovremenik, Podgorica 2011, 414-418.

Spoljašnje veze

• „Zaperci guše srpstvo i srpski jezik“ (Večernje novosti, 9. novembar 2013)
• „Jezici sa srpske livade“ (Večernje novosti, 30. jul 2011)
• NEMA MUŠKE TRUDNICE, NI ŽENSKOG EPISKOPA: Autorski tekst prof. Dragoljuba Petrovića, povodom rodne ravnopravnosti („Večernje novosti”, 6. jun 2021)