Википедија

Er (jezero)

Jezero Er (engl. Lake Eyre, na jeziku domorodaca: Kati-tanda)[1] je, u retkim slučajevima kada je puno vode, najveće jezero Australije (i države i kontinenta). Nalazi se na visini od 17 metara ispod površine mora i po tome je najniža tačka Australije. Maksimalna površina jezera je 9.500 km². Ovo slano jezero se nalazi u centru basena jezera Er.

Er
Jezero Er
Koordinate28° 34′ J; 137° 17′ I / 28.56° J; 137.28° I / -28.56; 137.28
28° 34′ J; 137° 17′ I / 28.56° J; 137.28° I / -28.56; 137.28
Tipprirodno, slano, bezotočno
Zemlje basena Australija
Maks. dužina144 km
Maks. širina65 km
Površina9.500 km2 (3.668 sq mi) (maks) km2
Maks. dubina1,5—4 m
Nad. visinaminus 17 m
A map of South Australia with a mark indicating the location of Kati Thanda–Lake Eyre
A map of South Australia with a mark indicating the location of Kati Thanda–Lake Eyre
Er
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi

Ime je dobilo po britanskom istraživaču Edvardu Džonu Eru, koji ga je otkrio 1840. Zvanično ime jezera je promenjeno u decembru 2012. kako bi se kombinovalo ime „Jezero Er“ sa aboridžinskim imenom, Kati Tanda.[1] Autohtoni naziv nad jezerom i okolnim regionom koristi narod Arabana.[2][3] Jezero Er se nalazi u sušnoj oblasti centralne Australije, na severu savezne države Južna Australija. To je najniži deo ravnice slane pustinje. U jezeru se i tokom najsušnijih godina zadrži nešto vode (tada se formiraju Severno i Južno jezero Er, koja su povezana kanalom). Tokom kišne sezone reke donose vode sa severozapada iz oblasti Autbek u Kvinslendu. Količina monsunskih kiša određuje kolika će biti dubina jezera. Jednom u svake tri godine dubina jezera dostigne 1,5 metar, a jednom u deceniji dopre do 4 metra. Svakih 25 godina jezero se potpuno ispuni, dok već narednog leta većina vode ispari.

Geografija uredi

 
Kati Tanda – sona kora jezera Er
 
Kati Tanda – jezero Er viđeno iz aviona, pokazuje ružičastu boju od algi
 
Kati Tanda – jug jezera Ejr

Kati Tanda - jezero Er se nalazi u pustinjama centralne Australije, na severu Južne Australije. Basen jezera Er je veliki endorejski sistem koji okružuje dno jezera, čiji je najniži deo ispunjen karakterističnom sonim pokrovom izazvanom sezonskim širenjem i naknadnim isparavanjem zarobljenih voda. Čak i u sušnoj sezoni, u Kati Tanda - jezeru Er obično ostaje nešto vode, koja se obično skuplja u preko 200 manjih podjezera unutar njegovih margina. Jezero je nastalo eolskim procesima nakon što je došlo do tektonskog podizanja prema jugu nakon kraja epohe pleistocena.[4]

Tokom kišne sezone, reke iz severoistočnog dela basena jezera Er — u zaleđu (jugozapadni i centralni) Kvinslend — teku ka jezeru kroz zemlju Kanala. Količina vode iz monsuna određuje da li će voda stići do jezera i, ako dođe, koliko će jezero biti duboko. Prosečna količina padavina na području jezera je 100 do 150 mm (3,9 do 5,9 in) godišnje.[4]

Visina −15 m (−49 ft) koja se obično pripisuje Kati Tanda - jezeru Er odnosi se na najdublje delove dna jezera, u zalivu Belt i zalivu Madigan. Obala se nalazi na −9 m (−30 ft).[5] Jezero je područje maksimalnog taloženja sedimenta u basenu jezera Er.[6]

Jezero Er je podeljeno na dva dela koje spaja Gojder kanal. Oni su poznati kao jezero Er Sever, koje je 144 km (89 mi) u dužinu i 65 km (40 mi) široko, i jezero Er Jug, koje meri 65 puta 24 km (40 sa 15 milja).[7] Kora soli je najdeblja — do 50 cm (20 in) — u južnom zalivu Belt, zalivu Džekbut i podslivovima zaliva Madigan u severnom jezeru Er.[8]

Od 1883. daju se predlozi da se jezero Er poplavi morskom vodom dovedenom u sliv preko kanala ili cevovoda. Svrha je bila, delimično, da se poveća isparavanje i time poveća količina padavina u regionu niz vetar od proširenog jezera Er.[9] Dodatna količina padavina je modelovana kao mala.[10] Zbog niske nadmorske visine sliva ispod nivoa mora i visoke godišnje stope isparavanja u regionu (između 2.500 i 3.500 mm (98 i 138 in)[11]), takve šeme se generalno smatraju nepraktičnim, jer je verovatno da bi akumulacija naslaga soli brzo blokirala projektovani kanal.[12]

Istorija uredi

Vangkanguru (takođe poznat kao Arabana/Vangkanguru, Vanganguru, Vongkanguru) je jezik australijskih Aboridžina koji se govori u zemlji Vangkanguru. On je usko povezan sa arabanskim jezikom u Južnoj Australiji. Regija vangkangurskog jezika se tradicionalno nalazila u graničnom regionu Južne Australije i Kvinslenda, obuhvatajući Birdsvil i protezajući se na jug prema Inaminki i Kati Tandi, uključujući oblasti lokalne samouprave u okrugu Dijamantina, kao i Upravu zaleđinske zajednice Južne Australije.[13]

Poplave uredi

 
Mapa oblika i dubine (batimetrija) jezera Er, 2020.

Obično se poplava od 1,5 m (5 ft) dešava svake tri godine, poplava od 4 m (13 ft) svake decenije, i popunjava ili skoro puni jezero nekoliko puta u veku. Voda u jezeru brzo ispari, sa manjim ili srednjim poplavnim sušenjem do kraja sledećeg leta. Većina vode koja ulazi u jezera stiže preko reke Vorberton.[4]

U godinama jakog La Ninje, jezero može da se napuni. Od 1885. godine, ovo se dešavalo 1886–1887, 1889–1890, 1916–1917, 1950, 1955, 1974–1977,[14] i 1999–2001,[15] sa najvećom poplavom 6 m (20 ft) u 1974. Lokalna kiša takođe može da ispuni Kati Tanda – jezero Er do 3–4 m, kao što se dešavalo 1984. i 1989. Obilnoj kiši u januaru 2007. bilo je potrebno oko šest nedelja da stigne do jezera, ali je u njega unela samo malu količinu vode.[16]

2009 do 2011 uredi

 
Jezero Er 1990. godine, kako se vidi iz svemirskog šatla Kolumbija

Poplava jezera Er iz 2009. godine dostigla je vrhunac na dubini od 1,5 m (5 ft) krajem maja, što je četvrtina njegove najveće zabeležene dubine od 6 m (20 ft). Količina od 9 km3 (2 cu mi) vode prešla je granicu Kvinslenda i južne Australije, a najveći deo dolazi od velikih poplava u reci Džordžina. Međutim, zahvaljujući veoma maloj količini padavina u donjim tokovima ovih reka (za razliku od obilnih padavina u gornjim slivovima),[17] veći deo se upio u pustinju ili ispario na putu do jezera, ostavljajući manje od 4 km3 (0,96 cu mi) u jezeru, koje je pokrivalo površinu od 800 km2 (309 sq mi), ili 12% ukupne površine. Kako poplava nije počela da ispunjava najdublju tačku jezera (Belt zaliv) sve do kraja marta, pojavio se mali broj ptica, koje su se radije gnezdile u gornjem toku basena jezera Er, severno od Birdsvila, gde su se velika jezera pojavila u januaru kao rezultat monsunske kiše.

Obilne padavine u leto 2010. dovele su do poplava u slivovima Dijamantina, Džordžine i Kuper Krika u basenu jezera Er, pri čemu je potok Kuper stigao do jezera prvi put od 1990. Veće padavine su navele mnoštvo različitih ptica da migriraju nazad u područje za uzgoj.[18]

Jaka lokalna kiša početkom marta 2011. u slivovima Stjuart Krika i Vorinera ispunila je jezero Er Jug, pri čemu je jezero Er Sever oko 75 procenata prekriveno vodom prvo iz reka Nils i Makumba, a kasnije iz reke Vorberton.[19]

2015 do 2016 uredi

Krajem 2015. voda je počela da teče u jezero Er nakon jake kiše na severoistoku države.[20]

2019 uredi

Krajem marta 2019. godine, poplavne vode su počele da pristižu kao rezultat bujičnih kiša u severnom Kvinslendu u januaru. U prošlosti je vodi trebalo od tri do 10 meseci da stigne do jezera, ali ovog puta je stigla za dva. Prvu poplavu je usko pratio još jedan talas, nakon kiše koju je proizveo ciklon Trevor. Tradicionalni vlasnici i stočari se slažu da je od suštinske važnosti da reka teče svojim tokom i da se ne treba ubirati tokom poplava, jer svako mešanje u prirodne sisteme može oštetiti ekosistem.[21]

Reference uredi

  1. ^ a b „New name adopted for outback Lake Eyre”. Australian Broadcasting Corporation. 19. 12. 2012. 
  2. ^ „Dodd v State of South Australia [2012] FCA 519”. Australia. 22. 5. 2012. Pristupljeno 18. 8. 2022. 
  3. ^ „Federal Court awards native title over Lake Eyre”. ABC News. Australia. 23. 5. 2012. 
  4. ^ a b v O'Sullivan, Patrick; C. S. Reynolds (2008). The Lakes Handbook: Lake Restoration and Rehabilitation, Volume 2. John Wiley & Sons. str. 233—235. ISBN 978-1405141109. 
  5. ^ Lake Eyre Arhivirano 23 maj 2012 na sajtu Wayback Machine. International Lake Environment Committee. Retrieved 29 March 2012.
  6. ^ Laity, Julie J. (2009). Deserts and Desert Environments. John Wiley & Sons. стр. 112. ISBN 978-1444300741. 
  7. ^ Rafferty, John P. (2007). Lakes and Wetland. The Rosen Publishing Group. стр. 186. ISBN 978-1615303205. 
  8. ^ Dulhunty, J.A. (1990): Lake Eyre, In: M.J. Tyler, C.R. Twidale, M. Davis and C.B. Walker, Natural History of the North East Deserts. Royal Society of South Australia Inc. Pp. 101-4. ISBN 0-9596627-5-8
  9. ^ Badescu, V., Cathcart, R.B., Bolonkin, A.A., Paulescu, M. and Gravila, P. (2013) Macro-engineering Australia's Lake Eyre with imported seawater. International Journal of Environment and Sustainable Development 12: 264-284.
  10. ^ Hope, Pandora & Nicholls, Neville & L. McGregor, John. (2004). "The rainfall response to permanent inland water in Australia" Aust. Meteorol. Mag.
  11. ^ Badman, F.J. (1991): Introduction. In: F.J. Badman, B.K. Arnold and S.L. Belt, A Natural History of the Lake Eyre Region. The South Australian National Parks and Wildlife Service's Northern Consultative Committee. P 1. ISBN 0 646 07183 1
  12. ^ The Plan To Fill Lake Eyre TROVE: The Sydney Morning Herald, 27 May 1954. Retrieved 8 February 2016.
  13. ^   This Wikipedia article incorporates CC-BY-4.0 licensed text from: „Wangkangurru”. Queensland Aboriginal and Torres Strait Islander languages map. State Library of Queensland. Pristupljeno 23. 1. 2020. 
  14. ^ Allen, Robert J.; The Australasian Summer Monsoon, Teleconnections, and Flooding in the Lake Eyre Basin; published 1985 by Royal Geographical Society of Australasia, S.A. Branch; ISBN 0-909112-09-6
  15. ^ Australian Bureau of Meteorology; Annual Climate Summary (2000)
  16. ^ „Lake Eyre flooding attracts yachting club interest”. ABC News. Australia. 8. 3. 2007. 
  17. ^ Australian Annual Climate Summary 2009
  18. ^ Lake Eyre floods again Arhivirano 15 maj 2013 na sajtu Wayback Machine, Australian Geographic, 15 July 2010
  19. ^ „Flooding and storms fill outback lake”. ABC News. Australia. 9. 3. 2011. Pristupljeno 29. 3. 2012. 
  20. ^ „Lake Eyre begins filling with water after soaking rains”. ABC News (na jeziku: engleski). 2. 1. 2016. Pristupljeno 2016-01-04. 
  21. ^ Schwartz, Dominique (9. 5. 2019). „Wild Abandon”. 7:30. Photography by Brendan Esposito. Australian Broadcasting Corporation News. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Er na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ер_(језеро)&oldid=27555763”