Etnički nepotizam

Etnički nepotizam je opšteprisutan i univerzalan sistem odnosa, prepoznatljiv u svim polietničkim društvima. Karakterišu ga pravilnosti u oblicima pojavljivanja, isti set karakterističnih indikatora, koji potvrđuju unutaretničku homogenizaciju na nivou personalnog i grupno-kolektivnog identiteta, kao i etničke konflikte sličnih obrazaca. Praksa pokazuje da ni liberalno okruženje niti multikulturalistička formula zajedničkog života nisu dovoljna brana etničkim konfliktima i etničkom nepotizmu. Etnički nepotizam se najupečatljivije manifestuje kroz favorizovanje prava vlastite etničke grupe, pri čemu se oslonac nalazi u protežiranju svoga roda i članova etniciteta ili selekciji po rodu, kao i verovanju u genetičku sličnost.

Podmićivanje

Pojam nepotizma

Izvorno, pojam nepotizam (od lat. nepos = rođak) podrazumeva zloupotrebu službenog položaja u korist rođaka i prijatelja. Pojam je prvobitno bio vezan za crkvene verodostojnike iz doba papske države, kada su pape nastojale da časti i posede dele članovima svoje porodice. U izvornom značenju nepotizam je vezan za Kalista III, Siksta IV, Aleksandra VI, Lava X, Klementa VII i Pavla III.

Otvorenu borbu protiv crkvenog nepotizma započeo je Pije V (1566-72), a veće rezultate na tom planu ostvario Inoćentije XII (1692). U blažoj formi nepotizam je u 12. i 13. veku izvirao iz težnje pojedinih papa da u borbi patricijskih porodica za prevlast u Rimu ojačaju vlastiti položaj. Kasnije, za vreme renesanse u 15. i 16. veku nepotizam je postao sistem, prema kojem su pape svojim bliskim rođacima darivali čitave pokrajine crkvene države kao kneževine, da bi tako postavljeni kardinal vodio i državnu politiku.

U širem značenju nepotizam predstavlja posebnu vrstu sukoba ili konflikta interesa u kom slučaju neko lice, koje je javni službenik, (zlo)upotrebljava svoja ovlašćenja i diskreciona prava kako bi ostvarilo neku prednost za člana svoje porodice (npr. kod zaposlenja).

Nepotizam nije priznat kao krivično delo, iako izaziva različite vrste sukoba od kojih su najčešći sukob interesa i kronizam, a na planu odnosa prema osnovnim državno-političkim stremljenima - sukob lojalnosti.

Pojam etničkog nepotizma

U okviru sociologije, izraz etnički nepotizam opisuje ljudsku tendenciju unutar grupne povezanosti ili favorizovanja unutar grupa, koje je primenjeno od strane nepotizma za ljude koji imaju istu etničku pripadnost ili multietničko društvo.

Termin je nastao 1960-ih godina u kontekstu etničkih (plemenskih) tenzija i rivaliteta u državama u Subsaharskoj Africi, kao što je npr. Nigerija, koje su tada stekle svoju nezavisnost.

Osnovna karakteristika etničkog nepotizma

Osnovna karakteristika etničkog nepotizma najupečatljivije se manifestuje kroz favorizovanje prava vlastite etničke grupe, pri čemu se oslonac nalazi u protežiranju svoga roda i članova etniciteta ili selekciji po rodu, verovanju u genetičku sličnost i genetičku prepoznatljivost kod ne-rođaka, teoriju i praksu inkluzivnog uklapanja, kao i u teoriju o darvinijanskoj borbi za materijalna dobra i resurse.

Sadržaj etničkog nepotizma

Fenomenologija nepotističkih odnosa i etnocentrizma ima različite oblike pojavnosti, ali ono što čini osnovni sadržaj etničkog nepotizma moguće je svesti na sledeće:

• homogenizacija etničke zajednice prema unutra;
• redukcija građanskog nacionalnog identiteta na etnički;
• unutargrupna solidarnost koja se sukobljava sa tuđim elementima što dovodi do ksenofobije;
• favorizovanje članova svoje etničke grupe;
• doživljaj jačeg individualnog i grupnog identiteta kroz etničku zajednicu - etnička zajednica se doživljava kao utočište (osećaj neizolovanosti);
• fiktivno, metaforično srodstvo koje dobija snagu „organske veze”,
• princip po kome se razaznaje „ko je ko” i „ko je gde” u grupi/zajednici i u širem okruženju, dakle, „gde ima naših”;
• princip po kome etnička grupa pruža više sigurnosti nego država;
• sociopsihološka spremnost da se reaguje u interesu članova grupe/zajednice;
• podržavanje u konfliktnim situacijama.

Tendencija širenja etničkog nepotizma i sistema odnosa zasnovanog na ovom principu, prisutna je i u onim državama gde je multikulturalnost kvintesencija svakodnevnog života i pretpostavljeni deo opšteg demokratskog mejkapa.

Etnički nepotizam i demokratski sistemi

Etno-nepotizam je u današnje vreme, reklo bi se, kamufliran legitimnim kulturološkim, odnosno interkulturološkim zahtevima nacionalnih zajednica. Danas su u tom pogledu najranjivije poludemokratije u kojima nije uspostavljeno i do kraja razvijeno građanstvo, a važeći koncept civilnog društva je aksiomatski nedovršen i nedorađen. Nejednakosti koje postoje u građanskoj, a posebno u političkoj sferi društva gde su politička prava stepenovana, narušava zakonsku i moralnu jednakost i čitav građanski politički etnos društva. Kako će u tom slučaju članovi jedne nacionalne zajednice ostvarivati svoja nacionalna prava, izbegavajući zamke nepotizma i pri tome izražavati osećanja pripadanja i lojalnosti državi u kojoj žive, zavisi od niza faktora. Pre svega od stepena demokratičnosti – u privatno-vlasničkoj sferi građanskog društva, u sferi javno-političkog života i u sferi civiliteta. Međutim, etničko ponašanje zavisi i od toga da li se radi o primordijalnoj ili kvaziprimordijalnoj etničkoj zajednici, što dodatno otežava mogućnosti prevazilaženja nepotističkih odnosa.

Sociobiološka teorija

Teorijska gledišta etnocentrizma i rasizma predstavljaju nepotizam prema produženom rodu i produžetka izbora roda. Drugim rečima, etnički nepotizam ukazuje na biološku osnovu fenomena prema kojem ljudi biraju druge pripadnike iste etničke pripadnosti ili rase; objašnjava tendenciju ljudi da favorizuju pripadnike njihove rasne grupe tako što tvrde da se sve životinje razvijaju ka tome da budu više altruistične prema rođacima da bi proizvele više kopija sličnih gena.

Mit o zajedničkom poreklu, predložen od strane velikog broja naučnika kao značajan etnički obeleživač, prema njihovom mišljenju često uopšte nije mit.

Sociobiološki stavovi Frenka Saltera

Da bi sačuvao interes ljudi za genetiku, Frenk Salter je definisao altruizam prema ljudima istog etničke pripadnosti:

Hamiltonov model o genetskoj bazi za altruizam plemena iz 1975. godine pokazuje da je teoretski moguće braniti etničko-genetičke interese na prilagođen način, čak i kada altruizam podrazumeva samožrtvovanje. Matematički je tvrdio da je čin altruizma usmeren prema plemenu bio adaptiran, ako je čuvao skup dalekih rođaka u plemenu. Kod seksualno-reproduktivnih vrsta genetska izolovanost populacije vodi do rastućih nivoa međusobne povezanosti njenih članova i ovo čini altruizam prilagodljivim. Mali nivoi migracije između plemena omogućavaju da raste međusobna povezanost između članova plemena, što omogućava izbor altruističkih postupaka usmerenih ka članovima plemena, ali samo ako ovi postupci "stvarno doprinose grupnoj povezanosti na neki način". Veoma bliski pojedinci su manje verovatni da neće ništa uraditi, a više da će investirati i da će ovo ojačati grupu kao celinu, što će poboljšati međusobnu povezanost članova.

U vezi odnosa navedenog i politike, kao i pitanja zašto su velika društva više altruistična Frenk Salter smatra sledeće:

Relativno velika društva ulažu više u javna dobra, što ukazuje na viši nivo javnog altruizma. Na primer, stepen etničke homogenosti je u korelaciji sa vladinim delom bruto domaćeg proizvoda kao i sa prosečnim bogatstvom stanovništva. Studije slučaja Sjedinjenih Američkih Država, Afrike i Jugoistočne Azije pokazuju da su multietnička društva manje dobrotvorna i manje sposobna da sarađuju da bi doprinela izgradnji javne infrastrukture. Moskovski prosjaci primaju više poklona od pripadnika iste etničke grupe nego drugih. Skorašnja višegradovna analiza opštinske potrošnje na javna dobra u Sjedinjenim Američkim Državama je pokazala da etnički ili rasno različiti gradovi troše manji deo svojih budžeta i manje po glavi stanovnika na javne usluge nego što troše veliki gradovi.

Sociobiološki stavovi Džon Filip Raštona

Džon Filip Rašton je pohvalio izbor rođaka i etnički nepotizam pomoću svoje teorije genetske sličnosti koja predlaže da "su genetski slični ljudi skloni da traže jedni druge i da pruže uzajamno podržive sredine kao što su brak, prijateljstvo i društvene grupa. Ovo je možda biološki faktor koji se nalazi u osnovi etnocentrizma i odabira grupe". On je takođe smatra da:

Zato što pripadnici iste etničke grupe nose kopije istih gena, etnička osvešćenost je ukorenjena u biologiju altruizma i obostranog reciprociteta. Zbog ovoga etnički nacionalizam, ksenofobija i genocid mogu da postanu ‘mračna strana‘ altruizma. Šta više, podeljeni geni mogu da kontrolišu stepen dok je ideologija usvojena. Neki geni će se umnožiti bolje u nekim kulturama nego u drugim. Religijski, politički i klasni konflikti postaju dinamičniji zato što utiču na sposobnost gena. Karl Marks se nije skoncentrisao na dublju analizu: ideologija je možda sluga ekonomskih interesa, ali geni utiču na oboje. Pošto pojedinci imaju veću količinu genetskih interesa (uključujući sposobnost) u njihovim vlastitim etničkim grupama nego što imaju u drugim, može se očekivati da će usvojiti ideje koje promovišu njihovu grupu pre ostalih. Politički ideolog Frenk Salter posmatra ideologije kao ‘portfolije sposobnosti‘, dok je psiholog Kevin Makdonald opisao koetiku kao učestvovanje u ‘grupi evolucionarnih strategija‘.

U Raštonovoj interpretaciji nije jasno da li je predložena genetska dopadljivost koja podržava etnički nepotizam ograničena na spoljašnji izgled ili takođe uključuje druga mesta. Ukoliko je to slučaj, bilo bi teško utvrditi kako slične krvne grupe ili nivoi kreatina, ili drugi, među mnoštvom nevidljivih karakteristika fenotipa, mogu da doprinose određivanju povezanosti ponašanja prema ljudima koji nose navodno slične alele. Takođe, ne postoji zaključak koji objašnjava koji su od ovih specifičnih alela najvažniji za izražavanje etničkog nepotizma. Hamiltonov izbor rođaka (koji je sam po sebi veoma kontroverzan) tiče se samo definisanog skupa diskretnog ponašanja koji je urođen, ne naučen i povećava reproduktivnu sposobnost među veoma bliskim rođacima, nasuprot tome izgleda da etnički nepotizam zavisi od društvenih interakcija i morfologije ili fizičkih karakteristika.

Sociobiološki stavovi Van der Dena

Prema istraživanju Van der Dena ‘etnocentristička-ksenofobija‘ je univerzalno postojala u preindustrijskim društvima, kao i kod mnogih primatskih vrsta i mesojeda koji su društveni.

Sociobiološki stavovi Tatu Vanhanena

Naučni autoritet za oblast etničkih odnosa Tatu Vanhanen je u svojoj knjizi "Etnički konflikti objašnjeni od strane Etničkog nepotizma" iz 1999. godine empirijski proučio veze između stepena etničke homogenosti, stepena etničkih konflikata i stepena demokratizacije u svetskim nacijama. Otkrio je da se unutar nacija koje su više etnički heterogene dešava više etničkih konflikata. Stepen demokratizacije u maloj meri objašnjava stepen etničkih konflikata osim toga da veoma autoritativne država kao što su bivši Sovjetski Savez i Jugoslavija mogli da potisnu etničke konflikte. Etničkih konflikti su samo neznatno manje česti u ekonomski više razvijenijim državama. Oni se pojavljuju u svim rasni grupama, kulturama i geografskim regionima. Prema Vanhanenovom gledištu, ljudi imaju genetsku tendenciju da lako nauče etnička stanovišta i psihološke mehanizme koji vode do predrasuda, svaljivanja krivice i diskriminacije.

Tatu Vanhanen piše o pitanju etničkog nepotizma i konflikata koje on izaziva, delom kao o problemu primordijalističke naravi a delom kao o kulturološkom pitanju. Ovaj autor ukazuje na: (1) epigenetska pravila etničkog nepotizma, tumačeći ih kroz elemente biologizma, rodnosti i genetičke sličnosti („genetska konstitucija”) i na (2) bekgraund savremenih demokratija i poludemokratija, koji uzrokuje nepotizam ovog tipa. Etnosi kao „superporodice” ujedinjeni su u zajedničkom poreklu, a održavaju se kroz različite oblike endogamije - brakova, prijatelja i različitih grupa.

Istražujući etničke konflikte i etnički nepotizam na primerima 148 različitih svetskih nacija, Tatu Vanhanen utvrđuje razloge etničkih konflikata i etničkog nepotizma: u praksi etno-nepotističkih odnosa, konstatuje on, prepoznaje se snažan bihevioralni impuls. U svim ljudskim društvima, tumači Vanhanen, gde postoje značajne etničke podele i gde je indeks etničke heterogenosti visok, dolazi do interesnih i političkih konflikata, koji su kanalizovani etničkim pravcem. Korene ovoj pojavi, treba, prema primordijalistima - biosociologistima i evolucionistima (P. L. Van den Berge, V. Rejnolds) tražiti u prirodnoj programiranosti za biološko održanje. U svetu oskudice i ograničenih resursa preovladava darvinijanska borba za opstanak i materijalna dobra.

Neki primeri

Evropska demokratija danas se dobrim delom zasniva na ukorenjenom nepotizmu etničkih zajednica. Na tom planu postoji u skoro svim državama ekonomsko-etnički nepotizam, pa je skoro sasvim normalno da su na zapadu Evrope emigrantske etničke grupe zaposlene na težim i slabije plaćenim radnim mestima. Osim toga, ova velika "armija" stranih radnika podvrgnuta je sistematskom procesu integrisanja u društveno tkivo imigracionih zemalja. Naglasak se stavlja na sociolingvističke procese u cilju redukovanja prakse maternjeg jezika. Kako bi opstale, etničke zajednice „zbijaju” svoje redove, zatvaraju se u sebe i duboko neguju unutaretnički nepotizam. Primeri za to su brojni.

Čak se i u funkcionisanju novih političkih institucija Evropske unije mogu uočiti elementi nepotističkih odnosa, gde pri dodeljivanju najvažnijih i najbolje plaćenih radnih mesta najveće izglede imaju, osim po stranačkoj liniji, pripadnici većih ili uticajnijih nacija, pa se tako već govori o dominaciji „mediteranskih ili južnjačkih klanova” - Italijana, Španaca, Portugalaca. Slično je stanje i kod dodele većih i skupih naučnih projekata.

Literatura

• Vanhanen (1999). Ethnic Conflicts Explained by Ethnic Nepotism (Research in Biopolitics izd.). Stamford CT: JAI Press. 
• Cardinal Giovanni Battista De Luca: Nepotism in the Seventeenth-century Catholic Church and De Luca's Efforts to Prohibit the Practice University of North Texas Digital Library.
• "Nepotism: is it back?" New Statesman, September 29, 2003.

Vidi takođe

• Nepotizam
• Bumiputra
• Politika dijaspore
• Endogamija
• Etnička enklava
• Etnički nacionalizam
• Etnocentrizam
• Evolucionarna psihologija
• Nativizam
• Neodarvinizam
• Sociobiologija
• Tribalizam
• Nacionalistički pokret

Dodatna literatura

• Axelrod, Robert, "The Evolution of Ethnocentric Behavior," Midwest Political Science Convention, April 16, 2003.
• Brigandt, Ingo, "The Homeopathy of Kin Selection: An Evaluation of van den Berghe's Sociobiological Approach to Ethnicity," Politics and The Life Sciences, Vol. 20, September 2001.
• De Dreu, Carsten K. W., "Oxytocin promotes human ethnocentrism," Proceedings of the National Academy of Sciences, Jan. 10, 2011.
• Lehmann, Ernst, "Genes contribute to patriotism and group loyality," Innovations Report, Nov. 15, 2005.
• Lima, F.W.S.; Hadzibeganovic, Tarik; Stauffer, Dietrich (2009). „Evolution of ethnocentrism on undirected and directed Barabási–Albert networks”. Physica A: Statistical Mechanics and Its Applications. 388 (24): 4999—5004. Bibcode:2009PhyA..388.4999L. S2CID 18233740. arXiv:0905.2672 . doi:10.1016/j.physa.2009.08.029. 
• MacDonald, Kevin, "An integrative evolutionary perspective on ethnicity," Politics and the Life Sciences, Vol. 20(1): 67–80.
• Rushton, J. Philipe, "Ethnic Nationalism, evolutionary psychology and Genetic Similarity Theory," Nations and Nationalism, Vol. 11, Oct. 2005.
• Salter, Frank, "Estimating Ethnic Genetic Interests: Is It Adaptive to Resist Replacement Migration?," Population and Environment, Vol. 24, Nov. 2002.
• Salter, Frank, On Genetic Interests: Family, Ethnicity, and Humanity in an Age of Mass Migration (2007).
• Salter, Frank, Risky Transactions: Trust, Kinship and Ethnicity (2002).
• Salter, Frank, "Urban begging and ethnic nepotism in Russia," Human Nature, Vol. 11, June. 2000.
• Salter, Frank (ed.), "Welfare, Ethnicity, and Altruism: New Findings and Evolutionary Theory," (2004).
• Silverman, Irwin, "The Role of Ethnic Nepotism vs. Economic Pragmatism in Inter-group Conflict: Data on the Yugoslavian Civil War," Journal of Bioeconomics, Vol. 3, May 2001.
• Smith, Lars Christian, "Discrimination and Ethnic Nepotism," Conservation Finance, Sept. 13, 2006.
• Vanhanen, Tatu, "Domestic Ethnic Conflict and Ethnic Nepotism: A Comparative Analysis," Journal of Peace Research, Vol. 36, 1999.
• Vanhanen, Tatu, Ethnic Conflicts Explained by Ethnic Nepotism (1999).
• van den Berghe, Pierre L., The Ethnic Phenomenon (1981).
• Wade, Nicholas, "Depth of the Kindness Hormone Appears to Know Some Bounds," New York Times, Jan. 10, 2011.