Википедија

Zambezi

Zambezi je reka na jugu Afrike i četvrta je po dužini u Africi. Svoj 2.750 km dug tok počinje na severu Zambije i teče ka jugoistoku. Uliva se u Indijski okean.[6][7] Najveći grad kroz koji protiče je Tete u Mozambiku.

Zambezi
Viktorijini vodopadi
Sliv reke Zambezi
Opšte informacije
Dužina2.574[1][2] km
Basen1.390.000 km2 (540.000 sq mi)[3][4] km2
Pr. protok3,424 m3/s (120,9 cu ft/s)[3][4]

4,134 m3/s (146,0 cu ft/s)[5]

3,896189 m3/s (137,5926 cu ft/s)[1] ​m3⁄s
PlovnostU donjem toku. Gornji tok neplovan.
Vodotok
Izvorokrug Ikeleng, Severozapadna provincija, Zambija
Koor. izvora11° 22′ 11″ S 24° 18′ 30″ E / 11.36972° J; 24.30833° I / -11.36972; 24.30833
V. izvora1.500 m
UšćeIndijski okean,
Koor. ušća18° 34′ 14″ S 36° 28′ 13″ E / 18.57056° J; 36.47028° I / -18.57056; 36.47028
Geografske karakteristike
Država/eAngola, Mozambik, Namibija, Zambija, Zimbabve
PritokeKafu, Luangva, Šir, Kuando, Manjame, Luena, Kabompo, Luanginga, Lungvebungu, Mazov, Sapi, Gvaji, Sakedži
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Reka je poznata po velikoj vodenoj snazi. Na njoj se nalaze Viktorijini vodopadi visoki do 122 m, a široki 1700 m. Njeni drugi vodopadi uključuju vodopade Čavuma[8] na granici između Zambije i Angole i vodopade Ngonje blizu Siome u zapadnoj Zambiji.[9] Glavne pritoke su Luangva u Zambiji i Šire, otoka jezera Njase.

Na reci Zambezi postoje dve velike brane Kariba i Kabora Basa kao i dva istoimena veštačka jezera. Pored toga, dve manje elektrane su duž reke Zambezi u Zambiji, jedna na Viktorijinim vodopadima, a druga u Zengamini, u blizini brda Kalen u okrugu Ikelenge.[10][11]

U reku Zambezi zalazi bik ajkula, pa se ova vrsta zove i Zambezi ajkula. Reku Zambezi je otkrio dr Dejvid Livingston.

Kurs uredi

Izvor uredi

 
Zambezi i njegov sliv

Reka Zambezi izvire u crnoj, močvarnoj oblasti u gustoj, valovitoj miombo šumi 50 km (31 mi) severno od Mvinilunge i 20 km (12 mi) južno od Ikelenga u okrugu Ikeleng u Severozapadnoj provinciji, Zambija, na oko 1.524 m (5.000 ft) iznad nivoa mora.[12] Područje oko izvora je nacionalni spomenik, šumski rezervat i važno područje za ptice.[13]

Istočno od izvora, vododelnica između basena Konga i Zambezija je dobro obeležen pojas uzvišenja, koji ide skoro u pravcu istok-zapad i naglo pada na sever i jug. Ovo jasno odseca sliv Lualabe (glavni krak gornjeg Konga) od Zambezija. U blizini izvora sliv nije tako jasno definisan, ali se dva rečna sistema ne spajaju.[14]

Region koji drenira Zambezi je ogromna visoravan slomljenih ivica visine 900–1200 m, sastavljena u udaljenoj unutrašnjosti od metamorfnih slojeva i obrubljena magmatskim stenama Viktorijinih vodopada. Na Čupangi, na donjem Zambeziju, tanki slojevi sivog i žutog peščara, sa povremenom trakom krečnjaka, izbijaju na koritu reke u sušnoj sezoni, i oni se zadržavaju iza Tetea, gde su povezani sa širokim slojevima uglja. Ugalj se takođe nalazi u okrugu ispod Viktorijinih vodopada. Zlatonosne stene se javljaju na više mesta.[15]

Gornji Zambezi uredi

Reka teče ka jugozapadu u Angolu u dužini od oko 240 km (150 mi), a zatim joj se pridružuju značajne pritoke kao što su Luena i Čifumag koje teku od visoravni ka severozapadu.[14] Ona skreće na jug i razvija poplavnu ravnicu, sa ekstremnim varijacijama širine između sušnih i kišnih sezona. Ulazi u gustu zimzelenu suvu šumu Cryptosepalum, mada se na njenoj zapadnoj strani takođe javljaju pašnjaci Zapadnog Zambezija. Tamo gde ponovo ulazi u Zambiju, široka je skoro 400 m (1.300 ft) tokom kišne sezone i brzo teče, sa brzacima koji se završavaju u vodopadima Čavuma, gde reka teče kroz stenoviti procep. Reka pada oko 400 m (1.300 ft) u visini od svog izvora na 1.500 m (4.900 ft) do vodopada Čavuma na 1.100 m (3.600 ft), na udaljenosti od oko 400 km (250 mi). Od ove tačke do Viktorijinih vodopada, nivo basena je veoma ujednačen, pada samo za još 180 m (590 ft) na udaljenosti od oko 800 km (500 mi).[16]

Prva od njenih velikih pritoka koja ulazi u Zambezi je reka Kabompo u severozapadnoj provinciji Zambije. Savana kroz koju teče reka ustupa mesto širokoj poplavnoj ravnici, načičkanoj Borassus lepezastim palmama. Malo južnije je ušće reke Lungvebungu. Ovo je početak poplavne ravnice Baroce, najistaknutije karakteristike gornjeg Zambezija, ali ovaj severni deo nije toliko plavan i uključuje ostrva višeg kopna u sredini.[17]

Srednji Zambezi uredi

 
Viktorijini vodopadi, kraj gornjeg Zambezija i početak srednjeg Zambezija

Viktorijini vodopadi se smatraju granicom između gornjeg i srednjeg Zambezija. Ispod njih, reka nastavlja da teče na istok oko 200 km (120 mi), presecajući okomite zidove bazalta na udaljenosti od 20 do 60 m (66 do 200 stopa) u brdima od 200 do 250 m (660 do 820 stopa). Reka brzo teče kroz klisuru Batoka, a struju neprestano prekidaju grebeni. To je opisano[18] kao jedan od najspektakularnijih izleta na divljim vodama na svetu, što je ogroman izazov za kajakaše i raftere. Iza klisure je niz brzaka koji se završavaju 240 km (150 milja) ispod Viktorijinih vodopada. Preko ove udaljenosti reka pada 250 m (820 ft).

U ovom trenutku reka ulazi u jezero Kariba, nastalo 1959. nakon završetka brane Kariba. Ono je jedno od najvećih jezera koje je napravio čovek na svetu, a hidroelektrane na brani obezbeđuju struju većem delu Zambije i Zimbabvea.

Reke Luangva i Kafu su dve najveće leve pritoke Zambezija. Kafu se spaja sa glavnom rekom u tihom, dubokom toku širine oko 180 m (590 ft). Od ove tačke, nalazi se severna krivina Zambezija, i tok nastavlja ka istoku. Na ušću reke Luangva (15°37' J), ulazi u Mozambik.[19]

Srednji Zambezi se završava tamo gde reka ulazi u jezero Kahora Basa, ranije mesto opasnih brzaka poznatih kao Kebrabasa; jezero je nastalo 1974. godine izgradnjom brane Kahora Basa.[20]

Donji Zambezi uredi

Donji Zambezi, 650 km od Kahora Base do Indijskog okeana je plovan, iako je reka na mnogim mestima plitka tokom sušne sezone. Ova plitkost nastaje kada reka ulazi u široku dolinu i prostire se na velikom području. Samo u jednom delu, klisura Lupata, 320 km od njenog ušća, reka je ograničena između visokih brda. Ovde je široka jedva 200 m. Na drugim mestima je široka od 5 do 8 km, blago teče u mnogim tokovima. Korito reke je peskovito, a obale niske i obrubljene trskom. Ponegde, međutim, a posebno u kišnoj sezoni, potoci se spajaju u jednu široku, brzu reku.

Oko 160 km od mora, Zambezi prima drenažu jezera Malavi kroz reku Šir. Kada se približi Indijskom okeanu, reka se razdvaja u deltu.[14] Svaki od primarnih distributera, Kongone, Luabo i Timbve, zaprečen je peščanom sprudom. Severniji ogranak, nazvan Čind ušće, ima minimalnu dubinu pri niskoj vodi od 2 m na ulazu i 4 m dalje, i predstavlja granu koja se koristi za plovidbu. 100 km dalje na sever je reka koja se zove Kvelimejn, prema gradu na njenom ušću. Ovaj tok, koji se zamuljuje, u kišnoj sezoni prima izlivanje Zambezija.[21]

Galerija uredi

  •  
    Zalazak sunca na reci Zambezi.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b „Rivers Network”. 2020. Arhivirano iz originala 25. 01. 2023. g. Pristupljeno 25. 01. 2023. 
  2. ^ „Rivers Network”. 2020. Arhivirano iz originala 25. 01. 2023. g. Pristupljeno 25. 01. 2023. 
  3. ^ a b „Richard Beilfuss & David dos Santos: Patterns of Hydrological Change in the Zambezi Delta, Monogram for the Sustainable Management of Cahora Bassa Dam and The Lower Zambezi Valley (2001). Estimated mean flow rate 3424 m³/s” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 17. 12. 2008. g. Pristupljeno 18. 10. 2008. 
  4. ^ a b International Network of Basin Organisations/Office International de L'eau: Arhivirano 27 mart 2009 na sajtu Wayback Machine "Développer les Compétences pour mieux Gérer l'Eau: Fleuves Transfrontaliers Africains: Bilan Global." (2002). Estimated annual discharge 106 km3, equal to mean flow rate 3360 m3/s
  5. ^ „The Zambezi River Basin - A Multi Sector Investment Opportunities - Volume 4-Modelling, Analysis and Input Data” (PDF). jun 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 12. 2021. g. Pristupljeno 25. 01. 2023. 
  6. ^ „Zambezi River | river, Africa”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-05-20. 
  7. ^ „Zambezi River Facts and Information”. www.victoriafalls-guide.net. Pristupljeno 2021-05-27. 
  8. ^ „Chavuma Falls | waterfall, Zambia | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-06-26. 
  9. ^ „Zambia Tourism: Waterfalls”. Zambia Tourism (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-06-25. 
  10. ^ Pasanisi, Francesco; Tebano, Carlo; Zarlenga, Francesco (mart 2016). „A Survey near Tambara along the Lower Zambezi River”. Environments (na jeziku: engleski). 3 (1): 6. doi:10.3390/environments3010006  . 
  11. ^ „Zengamina Hydro Project | North West Zambia Development Trust” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-04-18. 
  12. ^ „Dilapidated Zambezi Source Site Worry Ikelenge DC”. muvitv.com. Muvi TV. Arhivirano iz originala 4. 9. 2015. g. Pristupljeno 1. 8. 2015. 
  13. ^ „ZM002 Source of the Zambezi”. birdlife.org. Birdlife International. Arhivirano iz originala 4. 9. 2015. g. Pristupljeno 1. 8. 2015. 
  14. ^ a b v Dorling Kindersley, pp. 84–85
  15. ^ Ashton, Peter; Love, David; Mahachi, Harriet; Dirks, Paul. „An Overview of the Impacts of Mining and Mineral Processing Operations on Water Resources and Water Quality in the Zambezi, Limpopo AND Olifant Catchments in Southern Africa” (PDF). International Institute for Environment and Development. Mining, Minerals and Sustainable Development Project, Southern Africa. Pristupljeno 13. 11. 2020. 
  16. ^ Page, Geology (2014-11-25). „Zambezi River”. Geology Page (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-05-20. 
  17. ^ „Zambezi River Facts and Information”. www.victoriafalls-guide.net. Pristupljeno 2021-05-22. 
  18. ^ Edington, Sean (2020-12-29). „Is rafting on the Zambezi River below The Victoria Falls Dangerous?”. SAFPAR (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-05-20. 
  19. ^ Valkenburgh, Blaire Van; White, Paula A. (20. 4. 2021). „Figure 1: Map showing location of Luangwa Valley and Greater Kafue Ecosystem in Zambia.”. PeerJ. 9: e11313. doi:10.7717/peerj.11313/fig-1  . 
  20. ^ „GAZ Term "Zambezi River" (GAZ:00044898)”. archive.gramene.org. Pristupljeno 2021-05-20. 
  21. ^ „Zambezi - Encyclopedia”. theodora.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-05-20. 

Literatura uredi

  • Bento C.M., Beilfuss R. (2003), Wattled Cranes, Waterbirds, and Wetland Conservation in the Zambezi Delta, Mozambique, report for the Biodiversity Foundation for Africa for the IUCN - Regional Office for Southern Africa: Zambezi Basin Wetlands Conservation and Resource Utilisation Project.
  • Bourgeois S., Kocher T., Schelander P. (2003), Case study: Zambezi river basin, ETH Seminar: Science and Politics of International Freshwater Management 2003/04
  • Davies B.R., Beilfuss R., Thoms M.C. (2000), "Cahora Bassa retrospective, 1974–1997: effects of flow regulation on the Lower Zambezi River," Verh. Internat. Verein. Limnologie, 27, 1–9
  • Dunham KM (1994), The effect of drought on the large mammal populations of Zambezi riverine woodlands, Journal of Zoology, v. 234, p. 489–526
  • Dorling Kindersley Publishing, Inc (2004). World reference atlas. New York: Dorling Kindersley. ISBN 0-7566-0481-8. 
  • Wynn S. (2002), "The Zambezi River - Wilderness and Tourism", International Journal of Wilderness, 8, 34.
  • H. C. N. Ridley: "Early History of Road Transport in Northern Rhodesia", The Northern Rhodesia Journal, Vol 2 No 5 (1954)—Re Zambezi River Transport Service at Katombora.
  • Funding boost for cross-border conservation project

Spoljašnje veze uredi

 
Zambezi na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Замбези&oldid=27548854”