Википедија

Ivan Mazepa

козачки атаман

Ivan Stepanovič Mazepa (ukr. Іван Степанович Мазепа, polj. Jan Mazepa Kołodyński; 30. mart [po julijanskom 20. mart] 1639. — 2. oktobar [po julijanskom 21. septembar] 1709.,[1] 1639 – 2. oktobar 1709) je bio kozački ataman tokom 1687–1708.[2] Titulom princa Svetog rimskog carstva odlikovan je 1707. godine zbog svojih napora za Svetu ligu.[3] Istorijski događaji iz Mazepinog života inspirisali su mnoga književna, umetnička i muzička dela. On je bio poznat kao pokrovitelj umetnosti.

Ivan Mazepa
Ivan Mazepa
Lični podaci
Datum rođenja(1639-03-20)20. mart 1639.
Mesto rođenjaBela Crkva, Poljsko-litvanska unija
Datum smrti2. oktobar 1709.(1709-10-02) (70 god.)
Mesto smrtiBender, Moldavija
Vojna karijera
Činataman
Učešće u ratovimaAzovski pohod
Severni rat

Mazepa je igrao važnu ulogu u Poltavskoj bici (1709), gde je nakon saznanja da car Petar I namerava da ga razreši dužnosti vršioca dužnosti hetmana (vojskovođe) Zaporoških kozaka (kozačka država) i da ga zameni Aleksandrom Menšikovim, dezertirao svoju vojsku i stao na stranu švedskog kralja Karla XII. Političke posledice i tumačenje ove dezerterije rezonovale su u nacionalnim istorijama Rusije i Ukrajine.

Ruska pravoslavna crkva položila je anatemu na Mazepino ime 1708. godine. Antiruski elementi u Ukrajini od 18. veka nadalje pogrdno su se nazivali Mazepinci (Mazepisti).[4][5] Otuđenje Mazepe od ukrajinske istoriografije nastavilo se i tokom sovjetskog perioda, ali nakon 1991. godine u nezavisnoj Ukrajini pokrenute su snažne inicijative za rehabilitaciju Mazepinog lika, iako je on i dalje kontroverzna ličnost.

Biografija uredi

Vaspitan je na poljskom dvoru. Od 1663. godine je u službi ukrajinskih atamana Petra Dorošenka i Ivana Samojloviča. Ukrajinski ataman postao je 1687. godine. Dve decenije veran Moskvi, guši seljačke ustanke protiv ruske centralne vlasti koju su pomagali Poljaci i Tatari, a učestvuje i u Azovskim pohodima. Time je stekao posebnu naklonost Petra Velikog. Kasnije, težeći da od Ukrajine stvori nezavisnu zemlju, balansira između Rusije, Švedske i Poljske. U Severnom ratu se 1707. godine povezao sa Karlom XII istovremeno ostajući veran i Petru Velikom. Sledeće godine je odlučio da pređe na stranu Šveđana, ali su ga Rusi preduhitrili i uništili mu uporišta. Među sopstvenim trupama je proglašen izdajnikom tako da je sa svega 2000 ljudi pribegao Šveđanima. Učestvovao je u bici kod Poltave nakon koje je, zajedno sa Karlom, pobegao u Tursku gde je i umro 2. septembra 1709. godine.

Istorijsko nasleđe uredi

Mazepinu odluku da napusti svoju vernost Ruskom carstvu ruski car je smatrao izdajom i kršenjem Perejaslavskog ugovora. Međutim, drugi tvrde da je carska Rusija zapravo prekršila sporazum tako što nije ni pokušala da zaštiti kozačku otadžbinu tokom borbi u inostranstvu, dok su se ukrajinski seljaci žalili na ponašanje lokalnih carskih trupa. Mnogi kozaci su poginuli dok su gradili Sankt Peterburg, a car je planirao da rasporedi kozačke trupe daleko od njihove domovine.[6][7]

Slika sramnog izdajnika se održala kroz rusku i sovjetsku istoriju. Ruska pravoslavna crkva ga je anatemisala i izopštila iz političkih razloga. Do 1869. godine, njegovo ime je čak dodato na spisak izdajnika javno proklinjanih u ruskim crkvama za vreme pobeda pravoslavlja, zajedno sa Pugačovim, Razinom i Lažnim Dmitrijem. Kasnije je pozitivno mišljenje o Mazepi bilo tabu u Sovjetskom Savezu i smatrano kao znak „ukrajinskog buržoaskog nacionalizma”. Tokom godina Perestrojke, međutim, mnoga istorijska dela su ugledala svetlost dana, koja su na Mazepu gledali drugačije. Nakon sticanja nezavisnosti Ukrajine 1991. godine, Mazepa je proglašen nacionalnim herojem u ukrajinskoj zvaničnoj istoriografiji i vodećim medijima, pošto je bio prvi hetman posle Perejaslavskog sporazuma koji je zauzeo stav protiv cara, koji nije ispoštovao ugovor. Međutim, proruske frakcije su osporile ovaj stav.[8][9][10] Rusija je više puta osuđivala Ukrajinu zbog odavanja počasti liku Ivana Mazepe.[11] Prema istraživanju Research & Branding Group iz aprila 2009. godine, 30 odsto stanovništva Ukrajine vidi Mazepu kao „čoveka koji se borio za nezavisnost Ukrajine“, dok ga 28 procenata vidi „kao prevratnika koji se pridružio neprijateljskim redovima“.[10]

Tokom događaja u Mazepincima povodom obeležavanja 370. rođendana (20. marta 2009) hetmana Mazepe, predsednik Viktor Juščenko je pozvao da se mit o navodnoj Mazepinoj izdaji razveje. Prema Juščenku, hetman je želeo da stvori nezavisnu Ukrajinu, i arhitektura je cvetala u Ukrajini tokom godina Mazepine vladavine: „Ukrajina je oživljavala kao zemlja evropskih kulturnih tradicija“.[12] Istog dana, oko 100 ljudi održalo je protest u Simferopolju protiv obeležavanja 370. rođendana Mazepe.[8][9] U maju 2009, Rusko ministarstvo spoljnih poslova je u odgovoru na pripreme Ukrajine za obeležavanje 300. godišnjice bitke kod Poltave i planove za podizanje spomenika Mazepi navelo da su to pokušaji „veštačke, nategnute konfrontacije sa Rusijom“.[10]

U avgustu 2009. godine, spomenik hetmanu, rad vajara Đenadija Jeršova,[13] otkriven je u parku Dajtajnes u Černigovu.[14] Otvaranje je propraćeno sukobima policije i protivnika Mazepe.[11]

Posle istraživanja njegovog rodoslova 2009. godine, ukrajinski predsednik Viktor Juščenko nije isključio da je njegova porodica povezana sa porodicom Mazepe.[15]

U avgustu 2009. godine, Juščenko je dekretom odlučio da se nastavi obustavljena izgradnja spomenika Ivanu Mazepi u Poltavi.[16] Spomenik Mazepi je trebalo da bude podignut na Slavskom trgu u Kijevu 2010. godine da bi se ispunio ukaz Juščenka.[17] U maju 2010. gradski službenici Kijeva izjavili su da je grad spreman da postavi spomenik čim Vlada Ukrajine finansira ovaj projekat.[11] Prema njihovim rečima, situacija je bila slična drugim nerealizovanim spomenicima poput „Spomenika ujedinjenja“ i spomenika Filipu Orliku koji su 2010. godine, mada zamišljeni 2002. i 2003. godine, još uvek nisu bili izgrađeni.[11][20] Gradsko veće Poltave je 25. februara 2016. glasalo za spomenik.[19] Predsednik Petro Porošenko je 6. maja 2016. otkrio spomenik Mazepi u Poltavi.[21]

Ulica Ivana Mazepe u Kijevu, koja prolazi pored Pečerske lavre, u julu 2010. delimično je promenjena u Lavrsku ulicu.[22] Ovaj potez je naišao na proteste.[23]

Reference uredi

  1. ^ Katchanovski, Ivan; Kohut, Zenon Eugene; Nebesio, Bohdan Y.; Yurkevich, Myroslav (2013). Historical Dictionary of Ukraine. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. ISBN 978-0810878457. 
  2. ^ „Ivan Mazepa”. Encyclopædia Britannica. 4. 9. 2018. Pristupljeno 5. 1. 2018. 
  3. ^ PRO MAZEPU U VІDNІ (About Mazepa in Vienna) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2020). Nataliya Tsirka, Vienna. 2007
  4. ^ Magocsi, Paul Robert (1996). History of Ukraine: The Land and Its Peoples (2 izd.). Toronto: University of Toronto Press (objavljeno 2010). ISBN 9781442698796. Pristupljeno 21. 3. 2017. „The terms mazepintsi (Mazepaites)and mazepinstvo (Mazepaism) came to be used in imperial Russian, Soviet Marxist, and even post Communist Russian discourse as synonyms of treachery toward the state and opportunistic separatism.” 
  5. ^ Compare: Lew, Khristina (28. 1. 1996). „Ukraine's Navy, despite difficulties, forges ahead with media center” (PDF). The Ukrainian Weekly. 4. 64. Jersey City, New Jersey: Ukrainian National Association Inc. str. 2. ISSN 0273-9348. Arhivirano iz originala (PDF) 29. 12. 2017. g. Pristupljeno 21. 3. 2017. „[...] Sevastopil TV and Radio are fond of running interviews with BSF seamen calling Ukrainian Navy personnel "nationalists, Banderites and Mazepivtsi."” 
  6. ^ Magocsi, Paul Robert (1996). A History of Ukraine. University of Toronto Press. str. 244. ISBN 978-0-8020-7820-9. 
  7. ^ Subtelny, Orest (2000). Ukraine: A History. University of Toronto Press. str. 164. ISBN 978-0-8020-8390-6. 
  8. ^ a b Events by themes: The mass meeting as token of objecting against celebration in Ukraine of 370th anniversary from the day of birth of Ivan Mazepa, UNIAN-photo service (20 March 2009)
  9. ^ a b Opponents to marking 370th birthday of Mazepa rally in Simferopol, Interfax-Ukraine (20 March 2009)
  10. ^ a b v Swedish king feted in Ukraine 300 years after landmark battle, The Local (26 June 2009)
  11. ^ a b v g V Kiєvі ne bude pam’яtnika Mazepі The city government is ready to establish a monument, but for this there is neither funding nor of the order of the government Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. septembar 2020), TSN.ua (11 May 2010)
  12. ^ Yuschenko calls for myth of Hetman Mazepa's treason to be dispelled, Interfax-Ukraine (20 March 2009)
  13. ^ U Černіgovі vіdkrili peršiй v Ukraїnі pam'яtnik Mazepі Arhivirano 2015-07-07 na sajtu Wayback Machine // povіdoml. za 22 August 2009 roku na www.newsru.ua («Novini Ukraїni і svіtu») Arhivirano 2016-12-09 na sajtu Wayback Machine
  14. ^ „Cultural Life/from 'Web site about Ukraine'”. Orpheusandlyra.tripod.com. Pristupljeno 8. 5. 2013. 
  15. ^ „Yushchenko researches his genealogy and connects it with family of Ivan Mazepa”. UNIAN. 7. 12. 2009. 
  16. ^ President demands resuming halted construction of Ivan Mazepa monument in Poltava Arhivirano 22 februar 2012 na sajtu Wayback Machine, Press office of President Victor Yushchenko (25 August 2009)
  17. ^ Monument to Ivan Mazepa to be erected on Slava Square in Kyiv, Interfax-Ukraine (19 November 2009)
  18. ^ In Kyiv, a monument to Philip Orlik, Korrespondent (24 June 2011)
  19. ^ a b Poltava: a battle for memory[mrtva veza], Den, (17 March 2016)
  20. ^ The monument to Orlyk was unveiled in June 2011.[18] On 14 October 2015 the Mazepa monument was transported and put on display in Poltava.[19]
  21. ^ In Poltava, unveiled a monument to Mazepa, Ukrayinska Pravda (7 May 2016)
  22. ^ RІŠENNЯ KIЇVSЬKOЇ MІSЬKOЇ RADI Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. mart 2022), Khreshchatyk (10 September 2010)
  23. ^ „Kyivers oppose Ivan Mazepa Street's renaming”. Photo.ukrinform.ua. Pristupljeno 8. 5. 2013. [mrtva veza]

Literatura uredi

  • Magocsi, Paul Robert (1996). History of Ukraine: The Land and Its Peoples (2 izd.). Toronto: University of Toronto Press (objavljeno 2010). ISBN 9781442698796. Pristupljeno 21. 3. 2017. „The terms mazepintsi (Mazepaites)and mazepinstvo (Mazepaism) came to be used in imperial Russian, Soviet Marxist, and even post Communist Russian discourse as synonyms of treachery toward the state and opportunistic separatism.” 
  • Katchanovski, Ivan; Kohut, Zenon Eugene; Nebesio, Bohdan Y.; Yurkevich, Myroslav (2013). Historical Dictionary of Ukraine. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. ISBN 978-0810878457. 
  • Vojna enciklopedija, tom 5 (352)
  • Mihajlo Gruševski Illustrated history of Ukraine. "BAO". Donetsk. 2003. ISBN 966-548-571-7.
  • Subtelny, Orest, The Mazepists: Ukrainian Separatism in the Early Eighteenth Century (1981).
  • Thomas M. Prymak, "Voltaire on Mazepa and Early Eighteenth Century Ukraine," Canadian Journal of History, XLVII, 2 (2012), 259–83.
  • Thomas M. Prymak, "The Cossack Hetman: Ivan Mazepa in History and Legend from Peter to Pushkin," The Historian, LXXVI, 2 (2014), 237–77.
  • Tatiana Tairova-Yakovleva. Ivan Mazepa and the Russian Empire. McGill-Queens University Press. 2020. ISBN 978-0-2280-0174-4.
  • Thomas M. Prymak, “Who Betrayed Whom? Or, Who remained Loyal to What? Tsar Peter vs. Hetman Mazepa,” Eighteenth Century Studies, LV, 3 (2022), 359-76.

Spoljašnje veze uredi

 
Ivan Mazepa na Vikimedijinoj ostavi.
 
Vikizvornik ima tekst iz Enciklopedije Britanike (1911), članak Mazepa-Koledinsky, Ivan Stepanovich.
Prethodnik
Ivan Samojlovič 		  Kozački ataman
1687–1709 		  Naslednik
Ivan Skoropadski (u atamanu)
Filip Orlik (u egzilu)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Иван_Мазепа&oldid=27672747”