Istorija Norveške

Istorija Norveške je istorija kraljevine Norveške i područjka koja predstavljaju današnju Norvešku.

Praistorija i stari vek

Prva naselja na teritoriji današnje Norveške nastala su oko 6 000 godine p. n. e. Kasnije su na ove prostore došli Germani, koji se stapaju sa starosedeocima i tako nastaje Norveški narod.

Oko 800. p. n. e. na području Norveške su nastali runski natpisi. Za to vreme u Norveškoj niču brojna mala i primitivna kraljevstva, na čijem čelu se nalazio vođa (jarl), koji se savetovao sa plemstvom. Kasnije je stvoren i savez norveških plemena, koja su svoja pitanja rešavali u zajedničkoj skupštini, koja je birala kralja saveza. Ova plemena nisu ulazila u veze sa starim Šveđanima i Dancima.

Srednji vek

Norveška u ranom srednjem veku

Norveška je u svom društvenom razvitku zaostajala iza drugih delova Skandinavije, i zato se u njoj sačuvalo daleko više starinskih ustanova i običaja koji omogućuju da se rekonstruiše onaj poredak koji je u ranije vreme postojao i u drugim delovima Skandinavije.

Skandinavci Norveške delili su se na mnoštvo sitnih plemena — filka (fylke, nemačko volk), rasutih po zalivima koji duboko zalaze u poluostrvo (takozvanim fjordovima) i međusobno odvojenim visokim planinama. Na čelu svakog od njih stajao je poseban plemenski vođa, takozvani jarl.

Više filka ujedinjavalo se u krupnije plemenske saveze, sa zajedničkim narodnim skupštinama (thing), na koje se sakupljalo čitavo slobodno stanovništvo. Postojala su i veća starešina. Na čelu pojedinih plemenskih udruženja pojavljuju se i kraljevi.

Svaki filk delio se na satnije (herad), sa satnikom na čelu (hersir). Osnovicu društva činili su slobodni seljaci, koji su se zvali bondi (bonde). Oni su se sastajali na narodne skupštine — tinge — i rešavali na njima svoja lokalna pitanja.

Dalje ujedinjavanje plemena Norveške dovodi do toga da se u njoj formiraju četiri velike oblasti, svaka sa svojim samostalnim tingom, svojim posebnim zakonom i posebnim mesnim običajima. U njima se pojavljuju kraljevi, koji se biraju na tinzima. Ako kralj ne zadovoljava zahteve stanovništva, nezadovoljnici razašilju po čitavoj zemlji strelu, koja predstavlja znak da kralja treba svrgnuti s prestola i ubiti. Prema tome, u to doba počinje već da se raspada rodovsko društvo, da se obrazuju klase i formira država; pritom pored slobodnih seljaka -— bonda i predstavnika rodovske aristokratije — jarla, postoje još i robovi. Oko jarla počinju da se okupljaju družine.

Stanovništvo se bavi uglavnom lovom i ribolovom, jer geografski uslovi za bavljenje zemljoradnjom u većim razmerama nisu u Skandinaviji povoljni. Zbog posebne važnosti ribolova znatan razvitak dostiže moreplovstvo, a u vezi s tim i gusarstvo i trgovina. Trgovalo se sušenom ribom, krznima i drugim lokalnim proizvodima.

S raspadanjem rodovskih odnosa i obrazovanjem krupnijih kraljevina pojedini predstavnici aristokratije, koji nisu želeli da se pokoravaju kraljevoj vlasti, sakupljaju svoje družine i organizuju prekomorske pohode, u koje uvlače i višak stanovništva.

Raspadanje rodovskih odnosa i obrazovanje klasa najranije se zapaža kod Šveda, ili Sviona. Još u Tacitovo vreme tu je postojala jaka kraljevska vlast i imovinska nejednakost. Kako kaže Tacit, kod njih „bogatstvo uživa veliko poštovanje”. Tacit kod Sviona razlikuje niz staleža: aristokrate, slobodne ljude, oslobođenike i robove.

Usled raspadanja rodovskog poretka, klasne diferencijacije i prenaseljenosti, uzimaju maha pomorstvo i gusarstvo, posebno počev od IX veka. Za period od IX do XI veka karakteristični su pohodi pojedinih vođa, takozvanih pomorskih kraljeva — vikinga (od reči „vik” — zaliv, draga). Ti su odredi pomorskih kraljeva na svojim brodovima, takozvanim „morskim vucima” ili „morskim konjima”, u koje je moglo da stane 60—70 vojnika, preduzimali ponekad vrlo daleke prepade. Tako se kod Skandinavaca gusar, vojnik i trgovac ujedinjuju u jedno lice.

Vikinzi

Karta s prikazom područja Skandinavskih naselja u osmom (tamnocrvena), devetom (crveno), desetom (narandžasta) i jedanaestom (žuta) veku.

Osvajanja i putovanja

Danci, Norvežani i Šveđani (Skandinavci, Vikinzi ili Normani) preduzimaju napade na Irsku i još u IX veku obrazuju u njoj — uglavnom na istočnoj obali i na jugu zemlje — niz manjih skandinavskih (normanskih) „država”. Ove skandinavske naseobine održavale su se tu do kraja IX veka, kada su Skandinavci otkrili Island (878 g.), kuda je krenula glavna struja kolonizatora iz Norveške. Tu su se počeli seliti, s jedne strane, seljaci koji u otadžbini nisu mogli naći zemlje za bavljenje zemljoradnjom, a s druge strane — oni nezadovoljni predstavnici aristokratije koji su činili opoziciju prema kraljevskoj vlasti, a morali da priznaju bezizglednost dalje borbe. Skandinavci su naselili i druga ostrva severno od Engleske.

Naselja Skandinavaca u Irskoj počela su u velikoj meri opadati, a njihovo stanovništvo je u znatnom stepenu keltizovano. Na Islandu su se pak dugo vremena sačuvali starinski običaji, stariji društveni odnosi i način života nego u samoj Skandinaviji, kao i staroskandinavska kultura. Na Islandu su zapisane staroskandinavske pesme i sage, koje su čuvali i predavali mnogobrojni pevači ili pripovedači, takozvani skaldi. Poznato nam je najkrupnije delo te vrste — „Eda”, u prozi i stihu, koje u sebi sadrži mnoštvo starinskih legendi.

Ali se geografska otkrića Skandinavaca nisu završila sa otkrićem i naseljavanjem Islanda. U X veku oni su otkrili Grenland. U legendama o toj zemlji kazuje se da je bila nastanjena patuljcima (Eskimima). Tamo su krenuli kolonizatori sa Islanda. Islandska kolonija na Grenlandu postojala je sve do XVI veka, a zatim je iščezla.

Postoje podaci o tome da su oko 1000 g. Normani dospeli u Severnu Ameriku, gde su čak osnovali koloniju, koja je trajala sve do XIV veka. Ali su sva ta otkrića nosila slučajan karakter i nisu ostavila nikakvog traga u ekonomskoj i kulturnoj istoriji Evrope.

Putovanja na Istok

Normani su preduzimali i pojedine puteve na Istok i sever. Oni su širili svoja osvajanja na sever Norveške, pokoravajući finska plemena i namećući im danak. Iz anglosaskih izvora poznat nam je opis gazdinstva jedno krupnog gazde-Norvežanina, po imenu Otera, koji je živeo u IX veku na krajnjem severu Norveške. „Oter je posedovao severne jelene, bikove, ovce, svinje. Finci su mu plaćali danak u kožama ovaca ili vidri, medveda ili severnih jelena, u perju ptica, užadima, kožama, kitovim kostima” i drugom.

Putovanja u trgovačke svrhe preduzimana su i dalje na sever. Normani su dolazili do Belog Mora i stizali do zemlje „Biarmije”, u koju su prodirali preko Belog Mora rekom „Dinom”. Očevidno da se pod tom rekom podrazumeva Severna Dvina, pa se zemlja Biarmija može prema tome tražiti u slivu reke Dvine, možda u oblasti naseljenoj plemenom Perm, od koga je mogla dobiti naziv i sama oblast. U Švedskoj je nađeno mnogo istočnog srebrnog novca iz tog perioda; on ukazuje na to da su Šveđani vodili živu trgovinu sa Istokom, verovatno Volgom, posredstvom bugarske države. Oni su putovali i velikim putem „od Varjaga do Grka”, tj. Vizantije. Duž tog puta Normani su se nastanjivali po pojedinim mestima kao vojne družine.

Putovanja ka Zapadnoj Evropi

Najzad, Normani su u to vreme preduzimali i ekspedicije na jug. Oni su osvojili, kao što je već rečeno, znatan deo Engleske, i neko vreme Engleska je ulazila u sastav jedne od krupnih skandinavskih država — Danske. Oni su prodirali i u dubinu Francuske, penjući se uz reke Senu i Loaru. 886 g. Normani su opseli i sam grad Pariz, a 911 g. obrazovali Normandisko vojvodstvo, sa svojim vođom Rolonom na čelu (vidi glavu V, § 3).

U svojim naletima Normani su dolazili do Španije i Sredozemnog Mora. 844 g. preduzeli su napad na obale Asturije (severna obala Španije), ali su bili odbijeni. Pljačkali su i obale arapske Španije, severne obale Afrike, Balearska Ostrva (Minorku i Majorku); njihove družine prodirale su čak do južne Italije i Sicilije. U XI veku Španci su uzimali takve družine kao najamnike radi borbe sa Arabljanima. Skandinavci su često preduzimali pojedinačna putovanja u verske svrhe u Palestinu, radi poklonjenja takozvanom „grobu gospodnjem”, pri čemu su usput ponekad pljačkali stanovništvo. U Italiji se prvi put pojavljuju otprilike sredinom IX veka. Feudalci južne Italije često su pozivali Normane kao najamnike. Kao rezultat naseljavanja na zemlju grupa i čitavih odreda takvih normanskih najamnika, obrazovana je tridesetih godina XI veka grofovija Averza. 1042 g. jedan od vođa najamnih odreda Normana dobio je u feud teritoriju u Kampaniji zajedno sa gradom Gaetom. 1043 g. čitavu zapadnu Apuliju osvojio je jedan drugi voća normanskih odreda — Viljem Gvozdena Ruka.

Normani su postepeno proširili svoju vlast i na susedne zemlje. Viljem Gvozdena Ruka počeo je da osvaja Benevent. Normani vode borbu s papama, koji su njihovo učvršćivanje u Italiji smatrali isprva opasnim po sebe, ali docnije te iste pape počinju da iskorišćavaju Normane u svoje svrhe.

Jedan od krupnih vođa Normana, Robert Gviskar, dobio je 1059 g. od pape titulu vojvode od Apulije i Kalabrije. Od 1060 g. Robert i njegov brat Rožer pristupaju osvajanju Sicilije, koja je tada pripadala Arabljanima, i 1071 g. zauzimaju čitavo ostrvo. Na kraju krajeva (u XII veku) izvršeno je ujedinjenje pojedinih normanskih država poniklih na italijanskom tlu. Na jugu Italije obrazovana je prilično krupna i jaka kraljevina, sastavljena od Sicilije, Kalabrije i Apulije.

Kultura i religija

Normani Skandinavije dugo vremena su ostali pagani. Ujedinjenje normanskih plemena dovelo je do toga da se kod njih obrazovao dosledan sistem verskih predstava, sa čitavim panteonom bogova, na čijem su se čelu nalazili bog Odin, njegova žena Freja i sin Tor. Od početka VIII veka počinje da se širi i hrišćanstvo.

Vrhovno božanstvo Skandinavaca bio je bog neba Odin, ili Votan. U doba posle „velike seobe naroda” to božanstvo postaje božanstvom viših klasa, božanstvom mlade klase feudalaca i družina kojima su okruženi. Narodne mase klanjale su se drugom božanstvu — Toru (ili Donaru kod Germana), božanstvu groma. Odin je zamišljan ocem svih bogova. On je obično prikazivan kako sedi na belom konju s kopljem i mačem u rukama, sa zlatnim šlemom, koji treba da simbolizuje sunce na plavom nebu. On nosi plav ili modar plašt, koji simbolizuje boju neba. Ponekad se Odin likovno predstavlja jednookim, jer nebo ima samo jedno oko — sunce; on nosi na glavi šešir sa širokim obodom, koji ponekad nadvija nad oči. Tada se nebo prikriva oblacima. On je božanstvo rata. Odin vlada u Valhali. To je mesto kuda odlaze junaci pali u boju dok ljudi koji nisu poginuli u borbi odlaze u podzemno carstvo. On je okružen borbenim valkirama. Odin je i bog vazduha i, praćen svojom svitom, jezdi u obliku vetra zemljom. Docnije, s razvitkom kulture, pismenosti, poezije, on postaje i božanstvo kulture, bog poezije, pronalazač pisma i bog svakog čarobnjaštva.

Drugi bog, Tor, obično se predstavlja sa munjom, jer simbolizuje grom. On ima riđu bradu i vozi se na kolima u koja su upregnuti jarci. Tor je zaštitnik nižih klasa — seljaka i robova, koji posle smrti ne odlaze u Valhalu nego u carstvo boga Tora.

Od ostalih bogova posebno se ističe sin Odinov — svetlo božanstvo Baldur, bog svetlosti. Postoji mit o njegovoj smrti, koju su oplakali svi bogovi i cela priroda. Balduru je prorečeno da mora poginuti. Njegova mati, boganja Freja, počela je da moli čitavu prirodu da joj poštedi sina. Ali je zaboravila da se obrati jednoj maloj biljci — imeli. Kada su svi bogovi počeli da kušaju Baldurovu moć da ne može biti ranjen, on je za sve to vreme ostao čitav i nepovređen, ali, nagovoren od zloga boga Lokija, njegov slepi brat udario je Baldura granom imele. To je izazvalo smrt svetlog božanstva, koje će, međutim, opet vaskrsnuti. Mi tu zapažamo mit u vezi sa predstavom o godišnjem umiranju i ponovnom rađanju svetlog božanstva sunca.

U panteonu skandinavskih božanstava postojalo je i zlo božanstvo — Loki. On je bog vatre, ali u isto vreme i božanstvo koje je neprijateljski raspoloženo prema svim svetlim bogovima. On je otac svetskog zmaja, otac svetskih vukova, otac boginje pakla, otac svetskog zla. Sva zla božanstva, na čelu sa bogom Lokijem, ustaće jednom protiv vrhovnih svetlih božanstava, i svet će propasti, posle čega će doći do novog stvaranja sveta na novim principima.

Bogovi kod Skandinavaca imaju iste grupe koje postoje i na zemlji: oni se takođe dele na rodovske grupe. Postojale su dve grupe bogova, azi i vani, između kojih se vodila ogorčena borba; ali je zatim došlo do izmirenja tih božanstava, pri čemu su jedni drugima dali taoce.

Svi ovi mitovi ukazaju na to da je religija Skandinavaca predstavljala ujedinjenje raznih plemenskih religija.

Norveška (crvena boja) 1020. godine.

Obrazovanje Norveške kraljevine

Kao datum početka obrazovanja Norveške kraljevine može se smatrati godina 885, u kojoj je Harold Harfager (Lepokosi) pristupio ujedinjavanju pojedinih plemena i proterao mesne jarle, koji su stajali na čelu pojedinih samostalnih filka. Za vlade njegovog praunuka Olafa II Debelog (1015—1027 g.) definitivno je izvršeno ujedinjenje čitave Norveške; pritom je zvanje jarla bilo sasvim ukinuto.

Osobenosti socijalnog uređenja Norveške

Istorija Kraljevine — Norveške — odlikuje se znatnom specifičnošću u odnosu na ostale skandinavske zemlje. U norveškom se društvu feudalizam razvijao vrlo slabo. Slobodni seljaci-sopstvenici činili su tokom čitavog Srednjeg veka osnovicu socijalnog uređenja Norveške. Snaga norveške aristokratije nije se zasnivala na eksploataciji seljaštva već na radu robova, pomorskim razbojništvima i delom na trgovini.

Specifičnost socijalnog uređenja Norveške odredili su delom njeni prirodni uslovi. Stanovništvo te planinske i šumske zemlje s dugačkom obalskom linijom, duboko ispresecanom fjordovima, koje je i danas krajnje retko, bilo je u Srednjem veku još ređe. Bilo je vrlo malo zemlje podesne za obrađivanje, ona je u malim parcelama ležala između brda i šuma. Deo stanovništva živeo je po fjordovima, bavio se ribolovom i moreplovstvom. Iz te sredine polazili su smeoni mornari i gusari u epohi vikinga. Veći deo Norvežana bavio se zemljoradnjom i stočarstvom: osobenosti norveških predela odredile su i osobenosti njenog agrarnog uređenja. U njoj su se sačuvali nesumnjivi tragovi prvobitnog opštinskog poretka, posebno u posedovanju šuma. Ali u isto vreme retke i razbacane parcele pogodne za obrađivanje činile su seoska naselja nemogućnim. Norveški seljaci (s malim izuzecima) stanovali su u individualnim imanjima, često razbacanim na velikom međusobnom rastojanju, pri čemu su zemljišta jednog imanja retko bila zajedno već su se obično sastojala od razbacanih komada. Ti uslovi krajnje su otežavali razvitak krupnog zemljoposeda i organizaciju vlastelinskog gazdinstva. Borba sa surovom prirodom čeličila je norveškog ribara i seljaka, razvijala u njima duh nezavisnosti i volju da se suprotstave svim pokušajima lišavanja slobode.

Oskudno norveško tle davalo je malo žita. Ono je Norvešku učinilo zavisnom od zemalja koje su u nju uvozile žito, pre svega od Danske. U Norveškoj, se stalno stvarao višak stanovništva koji nije nalazio hleba u samoj zemlji. Na toj bazi razvija se gusarstvo, služenje u najamničkim vojskama, osvajanje zemalja preko mora radi kolonizacije, a docnije — trgovačko moreplovstvo.

Počeci feudalizma

Videli smo u Norveškoj početak socijalne diferencijacije, odvajanje rodovske aristokratije, obrazovanje družina i postanak kraljevske vlasti. Postojanje patrijarhalnog ropstva kod Norvežana doprinelo je obrazovanju rodovske aristokratije. U Norveškoj se zapažaju i prvi koraci feudalizma koji su nam poznati iz istorije drugih zemalja. Ali napred pobrojeni uslovi zadržavali su u Norveškoj proces feudalizacije. U X i XI v. izvršeno je pokrštavanje Norveške, koje je naišlo na jak otpor naroda, a koje je završio kralj Olaf Debeli, ili Sveti (1015—1030 g.). Crkva je u XI i XII veku iskoristila borbu koja je izbila među pretendentima na presto, da bi povećala svoje posede i ojačala svoj uticaj. Crkva je potčinila svom uticaju izbor kralja, počela da kupi desetak od čitavog stanovništva, stekla potpunu nezavisnost od kraljevske vlasti u pitanju postavljanja lica na crkvene položaje. U savezu sa aristokratijom ona je težila da potčini sebi seljaštvo.

Borba slobodnog seljaštva sa sveštenstvom i aristokratijom

Borba slobodnog seljaštva sa sveštenstvom i aristokratijom.

Svemoć višeg sveštenstva i aristokratije, koji su težili da u Norveškoj zavedu čisto feudalni poredak, izazvala je ustanak sitnog plemstva i seljaštva. Ustanici (takozvani birkebejneri) razbili su aristokratiju uprkos pomoći koju su ovoj pružili Danci. Kralj Magnus koji se nalazio na čelu aristokratije bio je ubijen, a vođ ustanka Svere proglašen za kralja (1184 g.). Sve privilegije crkve bile su ukinute, a episkopi prinuđeni da napuste zemlju. Inoćentije III bacio je na Norvešku interdikt i isključio Sverea iz crkve, ali — bez rezultata.

Borba između aristokratije i seljaštva ovim nije prestala. Crkva je uspela da dobije natrag neke od svojih privilegija (oslobođenje crkvenih poseda od obaveze da daju vojnike, slobodu crkvenih izbora, nezavisnost crkvenog suda), ali ona više nije mogla da sebi povrati raniji politički uticaj. Oslanjajući se na sitno plemstvo i slobodno seljaštvo, kraljevska je vlast postepeno sužavala privilegije aristokratije i, najzad, uništila aristokratske titule (jarla i lendermenda). Tome je doprinelo i propadanje ekonomske osnovice na kojoj se zasnivala aristokratija u Norveškoj: ropstva, gusarstva i prekomorske trgovine. Gusarstvo i hvatanje ljudi u ropstvo sve više pripada prošlosti, a trgovinom sve više ovladavaju severonemački gradovi.

Za vreme kralja Magnusa Popravljača zakona (1263—1280 g.) pobeda nad aristokratijom učvršćena je kodifikacijom običajnog prava zemlje. Kraljevski savet se sastoji od činovnika koje imenuje kralj, važnije stvari rešavaju se na narodnim skupštinama — tingima — u četiri oblasti na koje se delila Norveška. Sem toga, sazivan je alting (opšta skupština) u Bergenu. Norveška je konačno postala zemlja malog slobodnog zemljoposeda.

Norveška u uniji sa Švedskom

Ali je Norveškoj pretila opasnost s druge strane. Okružena feudalnim državama, jačim no što je bila sama, od kojih je uz to zavisila u snabdevanju žitom, ona je bila prinuđena da se potčinjava čas jednoj čas drugoj. To potčinjavanje dobija u početku oblik personalne unije, a zatim ide mnogo dalje. Švedski kralj Magnus Erikson (1319—1363 g.) nasledio je od svog deda, norveškog kralja Hakona V, norvešku krunu. Unija Norveške i Švedske održala se tokom većeg dela XIV v. (1319—1371 g.), ne vršeći, uostalom, primetni uticaj na uređenje Norveške, koja je sačuvala svoje staro pravo i političku organizaciju.

Uticaj feudalne aristokratije je za to vreme rastao. Vlast je sve više prelazila na državni savet, koji su činili predstavnici više aristokratije.

Magnusova spoljna politika, usmerena protiv Novgoroda, bila je neuspešna i nije mu donela ništa drugo sem dugova. On je uzimao zajmove i od papa, i pošto ih nije vratio, bio je isključen iz crkve. Aristokratija, nezadovoljna njime, više puta je dizala ustanke protiv njega i, najzad, ga je zbacila 1363 g. Na presto je bio izabran Albreht, sin meklenburškog vojvode. Aristokratija se koristila njegovim izborom da bidošla do novih privilegija. Za njegove vlade državni je savet prisvojio niz širokih političkih prava: popunjavanje saveta novim članovima bilo je ostavljeno samom savetu; savet je imao isključivo pravo da deli zemljišne poklone. Ovo pravo članovi saveta su, kao i u Danskoj, široko koristili da se lično obogate. Švedski feudalci i Nemci koji su došli sa Albrehtom žestoko su ugnjetavali švedsko seljaštvo, Nemci su preplavili švedske gradove i uzeli u njima svu vlast u svoje ruke. Feudalci su nekažnjeno po čitavoj zemlji vršili pljačke i ubistva.

Kalmarska unija

Margareta sa Erikom Pomeranskim, svojim prestolonaslednikom.

Margareta, dansko-norveška kraljica je postigla da na danski presto bude izabran njen maloletni sin Olaf, koji je 1380 g. nasledio i norveški presto. Margarita je kao regentkinja vladala obema državama. Olaf je umro 1387 g. i Margarita je postala kraljica. Koristeći se unutrašnjom borbom u Švedskoj, ona je dobila i švedsku krunu (1389 g.). Ona je sada stajala na čelu vrlo velike evropske države. Margarita je težila da učvrsti ujedinjenje tri severne kraljevine, da ih obezbedi svojoj dinastiji i da u isto vreme stvori političku prevlast Danske u toj zajednici. Ona je postigla da njen bratanac iz trećeg kolena, Erik Pomeranski, bude izabran najpre za kralja Norveške, a onda Danske i Švedske. 1397 g. u Kalmaru, na skupu duhovne i svetovne aristokratije sve tri kraljevine, Erik je bio svečano krunisan za kralja Danske, Švedske i Norveške. Uslovi pod kojima su se sve tri zemlje ujedinile nisu bili formalno utvrđeni, ali je Kalmarska unija u celini donosila sve koristi samo Danskoj.

Margarita je i dalje vladala zemljama Kalmarske unije sve do svoje smrti (1412 g.). »Čitavu dansku aristokratiju obuzeo je strah od mudrosti i moći te žene« — kaže savremena hronika. Margarita je vodila samovlasnu politiku u težnji da sebi potčini feudalce na svim njihovim posedima. Svojim najbližim ljudima ona je obilno delila feude i episkopska mesta kako u Danskoj, tako i u Švedskoj i Norveškoj.

Kalmarska unija je bila izuzetno opasna po Norvešku, jer je ta unija bila pogodna samo za Dansku, koja je težila da se koristi izvorima bogatstva drugih dveju skandinavskih zemalja za svoje interese. Danska vlada privukla je na svoju stranu više sveštenstvo u Norveškoj, popunila državni savet Norveške Dancima, uvela niz novih poreza, pošto su joj bili potrebni novac i ljudi za njene ratove, za koje Norveška nije bila zainteresovana. Jedan od načina eksploatacije Norveške bilo je kvarenje monete za koju je danska vlada zahtevala da se prima po nominalnoj vrednosti, tražeći u isto vreme da joj se plaća monetom pune vrednosti. Deo norveške teritorije (Šetlandska i Orkadska ostrva) Danska je prodala škotskom kralju. U Norveškoj su više puta izbijali ustanci protiv režima koji su uveli Danci; Norveška se priključivala ustancima u Švedskoj i težila da nađe oslonac kod švedskih kraljeva sklapajući s njima uniju. Ali je Danska uspevala da vojnom snagom uguši te ustanke i obnovi uniju s Norveškom. Naročito uporan ustanak izbio je 1501 g., kada su norveški seljaci, pod voćstvom Knuta Alfsena, do nogu potukli dansku vojsku. No na kraju krajeva Danci su znali da lukavstvom i silom potčine Norvežane i da terorom učvrste dansku vlast.

Kalmarska unija 1500. godine.

Na taj način, uz svu specifičnost svog društvenog uređenja Norveška nije izbegla da se potčini feudalnoj eksploataciji, koja je karakteristična za čitav Srednji vek u Evropi. Ali je u Norveškoj feudalna eksploatacija dobila specifičnu formu političke zavisnosti seljaka, koji su sačuvali svoju slobodu i svojinu od feudalne aristokratije Danske, koja je Norvešku eksploatisala porezima i regrutovanjem.

Krajem XIV v. prestao je da se, u Danskoj, saziva takozvani Danehof — predstavništvo staleža, u koje su ulazili i građani i slobodni seljaci. Vlast se sve više koncentrisala u rukama stalnog upravnog organa — državnog saveta (Rigsraad), sastavljenog od aristokratije. U njemu su zasedala sva sedmorica danskih episkopa s lundskim arhiepiskopom na čelu i oko dvadesetak svetovnih velmoža. Taj je savet potpuno potčinio sebi kraljevsku vlast. »Kapitulacije«, koje su izdavali kraljevi stupajući na presto, sve su više proširivale privilegije i kompetenciju državnog saveta. »Kapitulacija« kralja Kristiana I (sredinom XV v.) konačno je potčinila kraljevsku vlast državnom savetu. Proglašena je izborna monarhija«, i kralj bez saglasnosti saveta ne samo da nije mogao deliti lena, ubirati poreze i objavljivati rat, već ni upravljati svojim domenima.. »Kapitulacija« Hansa pretila je sramnim izgnanstvom iz državnog saveta svakom njegovom članu koji bi išao protiv svojih drugova i počeo da traži kraljevu naklonost. »Kapitulacija« njegovog naslednika Kristijana II unela je obavezu da se najbolja lena u zemlji dele samo članovima državnog saveta. Aristokratiji su predata u ruke prava jurisdikcije, uključivši i smrtnu kaznu. U njenu korist bila su doneta ograničenja naslednih prava slobodnog seljaštva. Danska ulazi u XVI vek kao feudalno-kmetska država, kojom upravlja oligarhija duhovnih i svetovnih magnata.

Novi vek

Raspadanje Kalmaraske unije i uvođenje reformacije

Od kalmarske unije (1397) Danska, Norveška i Švedska pod vrhovnom su vlašću danske kraljevine, kojom Švedi behu nezadovoljni. U početku je reformacije skandinavskim kraljevinama vladao opaki Hristijan II (Severni Neron 1513-23) koji svojim oštrim kaznama nad nezadovoljnim Švedima (stokholmski pokolj 1520) izazva ustanak u Švedskoj. Na čelo se ustanku stavi znameniti Gustav Vasa (1523-60), koga po uspehu Švedi izaberu za svog kralja. U isto vreme pak Danci svrgnu s prestola Hristijana II i dovedu na presto njegova strica Fridriha I (1523-33), šlezvigholštajnskog hercega, koji prizna Gustava Vasu za švedskoga kralja, te se tako raspade kalmarska unija.

Ove političke promene učine da se i reformacija zavede u skandinavskim kraljevinama. Da bi poboljšali privredno stanje u svojim zemljama i da bi učvrstili svoju vlast, oba nova kralja namisle da oduzmu crkvena dobra i tim da oslabe moć duhovništvu, a u ovim se svojim namerama oslone na plemstvo, s kojim podele oduzete zemlje crkvene. Sazvani sabori za Dansku i Norvešku (u Odensu 1527) i za Švedsku (u Vesterosu iste godine) privedu u delo želju ovih kraljeva i odobre reformaciju u duhu Luterova učenja.

Tridesetogodišnji rat

Danska-Norveška do 1814.

Posle je pobede Ferdinand, car Svetog rimskog carstva, nameravao da sve pređašnje duhovne vladavine nemačke povrati od protestanata katolicima i da Nemačku takođe učini katoličkom, poslušnom i ujedinjenom, ali severni nemački knezovi pozovu u pomoć dansko-norveškog kralja Hristijana IV, protiv koga odmah posla Tila. U isto vreme predloži Ferdinandu češki grof Valenštajn (1583—1624), da skupi zasebnu vojsku koja neće zavisiti od lige. Ovaj slavoljubivi vaspitanik jezuitski, budući oženjen bogatom naslednicom, nakupova dosta oduzetoga imanja od čeških plemića, te svojim bogastvom i neobičnom izdanošću ubrzo skupi na pedeset hiljada vojnika od raznih narodnosti i veroispovesti. S ovom se vojskom, koja je sve pljačkala na putu, krene Valenštajn na sever i stade svuda uspešno povraćati katolicizam i širiti carsku vlast, nameravajući uz to zadobiti nemačkom caru prevlast nad Baltičkim morem, a i za sebe zauzeti koju kneževinu. Danska, s kojom je u savezu bila Engleska i Holandija, bi pobeđena i zatraži mir, koji se zaključi pod pogodbom da joj se povrate zauzete pokrajine i da se ne meša u nemačke poslove. Osećajući se i u ovom drugom ratnom vremenu (1625-29) potpunim pobediocem, Ferdinand izda restitucioni edikt o oduzimanju duhovnih imanja od protestanata. Sam Valenštajn govoraše da je u Nemačkoj suviše kneževa i da joj treba jedan gospodar kao i u Španiji. Na ovo se uplaše i katolički knezovi, a Maksimilijan Bavarski poče zavideti caru. Nešto zbog ovog a nešto zbog pljačkanja Valenštajnove vojske i podsticanja sa strane, car morade pristati na predlog katoličkih kneževa da se Valenštajn otpusti i njegova vojska raspusti.

Novi sukob s Švedskom

Grb Norveške

Danska-Norveška je imala nekoliko sukoba s Švedskom, ne gubivši nadu u povretak vlasti nad Skandinavijom; ali svi ti sukobi behu na štetu Danske-Norveške koja se naročito trudila da sačuva svoj položaj na ulazu ovog mora, gde je naplaćivala veliku carinu na prolaznu kuplju. Kasnije Karlo X Švedski (1664-60) još jednom pobeđuje Dansku-Norvešku i smanjuje njen značaj.

XVIII vek

U ovom veku Dansko-Norveška spoljna politika orijentisana je ka Rusiji protiv Švedske, ali su u kraljevstvu izbijali nemiri, a ni ekonomska situacija nije bila povoljana.

Napoleonovi ratovi

Posle je tilzitskoga mira 1807. godine uz Englesku je protiv Napoleona bila i Danska-Norveška, i Napoleon je, u savezu s Aleksandrom I, morao nagnati i ove države na primanje kontinentalne sisteme. Danska-Norveška je bila namerna ostati mirna, ali nakon engleskih napada i ona pređe na francusku stranu, ali se unija raspada 1814. godine i Norveška se otcepljuje od Danske.

Unija između Norveške i Švedske

Unija između Švedske i Norveške izazvala je stalne pobune, tako je levičarska partija 1884. godine i 1905. godine proglašavala kraj unije. Danski princ, Karl tada uzima ime Hokon VII

Savremeno doba

Zastava Norveške

Tada je došlo do ekonomskog i industrijskog razvoja, u pratnji umerene socijalne reforme, a posebno tokom Prvog svetskog rata, pošto je bila neutralna. Godine 1920. joj bio priznat suverenitet nad ostrvima Svalbard; 1928. je pripojeno ostrvo Buve i deo Antarktika; 1929. ostrvo Jan Majen na Atlantiku. U Drugom svetskom ratu okupirana je od strane nemačkih trupa 1940. godine i 1942. osnovana je okupatorska vlada.

Država je oslobođena 1945. godine, a 1949. godine se pridružila NATO paktu, uprkos tradicionalnoj politici Norveške solidarnosti, a 1952. godine osnovan je skandinavski savet, sastavljen od Švedske, Norveške, Danske, Islanda i Finske. U dva navrata, 1972. i 1994. godine odbačen je referendum, međutim, predlog pre ulaska u Evropsku ekonomsku zajednicu, kasnije Evropske unije. Na unutrašnjem planu, zemlja je poznata po velikoj posleratnoj ekonomskoj i političkoj stabilnosti zajamčenih bogatstva od eksploatacije naftnih polja blizu Severnog mora. Godine 1997. osnovana je vlada rada za sprovođenje socijalne politike najnaprednije u Evropi.

Zbog ekonomskih teškoća, 1996. godine, pala je laburistička partija, a zamenila ju je koalicija desnog centra, tj. Kjel Magne Bondevik (premijer: 1997—2000. i 2001—2005), koji se zalagao za mir u svetu. Bondevik je izgubio na sledećim izborima, a nasledio ga je Jens Stoltenberg, koji je pobedio i na izborima 2009. godine, ali je na izborima u septembru 2013. godine izgubio od strane koalicije desnog centra, predvođene Ernom Solberg. Koalicija desnog centra je u parlamentu imala 96. poslanika, a Laburistička parija 65. poslanika, dok su ostalih 8 mesta imale druge stranke.

Literatura

• A. D. Udaljcov, J. A. Kosminski i O. L. Vajnštajn ISTORIJA SREDNjEG VEKA I - Vikizvornik
• Luka Zrnić ISTORIJA NOVOGA VEKA - Vikizvornik
• Enciclopedia TreccaniNorvegia