Kartagina
Kartagina (grčki: Καρχηδών [Karkhēdōn], latinski: Carthago, od feničanskog קרת חדשת [Qart-ḥadašt] — "Novi grad" (Qart — "grad", ḥadašt — "novi"), arapski: قرطاج takođe قرطاجة [Qarṭāǧ(a)]) je antički grad koji se nalazio na severu Afrike, na teritoriji današnjeg Tunisa. Osnovali su je feničanski trgovci iz Tira. Prema predanju nakon smrti kralja Tira Matana I krajem 9. veka p. n. e. nasledio ga je njegov sin Pigmalion. Pigmalion je bio u sukobu sa svojom sestrom Elisom (Dido) te je naredio da se ubije njen muž Aserba, vrhovni Melkartov sveštenik. Elisa je pobegla sa svojim pristalicama na Kipar i odatle na sever Afrike, današnji Tunis, gde joj je kralj Jarba dozvolio da podigne grad na površini koliko se prostire koža bika. Domišljata princeza Elisa naredi da se kože bika iseče na tanke trake sa kojima je uspela da okruži jedno brdo i okolne zemlje. Tamo je osnovala Kvart Hadašt (feničanski: Quart Hadasht), što znači „Novi grad“, to jest Kartaginu, 814. p. n. e.[1] Kolonija je postala veoma važna trgovačka sila i rival samim feničanskim metropolama. Oko ovog grada nastalo je Kartaginjansko carstvo, najvažnija pomorska sila na Mediteranu do Punskih ratova.
 Ostaci Kartagine | |
  Prikaz na mapi Tunisa | |
| Mesto |  Tunis |
|---|---|
| Koordinate | 36° 53′ 12″ S; 10° 18′ 53″ I / 36.886667° S; 10.314722° I |
| Istorija | |
| Graditelj | Feničani |
| Osnovan | 814. p. n. e. |
| Kartagina 𐤒𐤓𐤕𐤇𐤃𐤔𐤕 | |
|---|---|
.jpg) | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Arheološki lokalitet Kartagina |
| Mesto | Afrički egzarhat, Tunis |
| Koordinate | 36° 51′ 09″ S; 10° 19′ 24″ I / 36.852558° S; 10.323461° I |
| Kriterijum | kulturna: i, iii, vi |
| Referenca | 37 |
| Upis | 1979. (3. sednica) |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/37 |
Grad se razvio od hananske feničanske kolonije u prestonicu punskog carstva koje je dominiralo velikim delovima jugozapadnog Mediterana tokom prvog milenijuma pre nove ere.[2] Legendarna kraljica Alisa ili Didona, poreklom iz Tira, smatra se osnivačem grada,[3] iako je njena istoričnost dovedena u pitanje. Kako je Kartagina napredovala kod kuće, država je slala koloniste u inostranstvo, kao i sudije da upravljaju kolonijama.[4]
Drevni grad je uništen u skoro trogodišnjoj opsadi Kartagine od strane Rimske republike tokom Trećeg punskog rata 146. p. n. e., a zatim se ponovo razvio kao Rimska Kartagina, koja je postala glavni grad Rimskog carstva u provinciji Afrika. Pitanje opadanja i propadanja Kartagine, posebno da li je Kartagina pala ili bi trebalo da padne u ruke Rimljana, ostalo je predmet književnih, političkih, umetničkih i filozofskih rasprava kako u antičkoj tako iu modernoj istoriji.[4][5]
Kasnoantička i srednjovekovna Kartagina je nastavila da igra važnu kulturnu i ekonomsku ulogu u vizantijskom periodu. Grad su opljačkale i uništile omajadske snage nakon bitke kod Kartagine 698. kako bi sprečile da ga ponovo osvoji Vizantijsko carstvo.[6] Ostao je okupiran tokom muslimanskog perioda[7] i korišćen je kao utvrđenje od strane muslimana sve do perioda Hafsida kada su ga zauzeli krstaši, a njegovi stanovnici masakrirani tokom Osmog krstaškog rata. Hafsidi su odlučili da unište gradsku odbranu kako ga neprijateljska sila ne bi mogla ponovo koristiti kao bazu.[8] Grad je nastavio da funkcioniše kao episkopsko sedište.
Regionalna moć je pomerena na Kajruan i Medinu u Tunisu u srednjem veku, sve do ranog 20. veka, kada je počelo da se razvija u priobalsko predgrađe Tunisa, inkorporirano kao opština Kartagina 1919. Arheološko nalazište je prvi put ispitano 1830. godine, od strane danskog konzula Kristijana Tukena Falbea. Iskopavanja su u drugoj polovini 19. veka vršili Šarl Ernest Beul i Alfred Luj Delatr. Nacionalni muzej Kartagine osnovao je 1875. kardinal Čarls Lavigeri. Iskopavanja koja su izvršili francuski arheolozi 1920-ih prva su privukla izuzetnu pažnju zbog dokaza koje su izneli o žrtvovanju dece. Među naučnicima je bilo velikih neslaganja oko toga da li je drevna Kartagina praktikovala žrtvovanje dece.[9][10] Paleohrišćanski muzej Kartagine na otvorenom ima eksponate iskopane pod pokroviteljstvom Uneska od 1975. do 1984. Mesto ruševina je pod zaštitom Uneska kao lokalitet svetske baštine.[11]
Pad Kartagine uredi
Tokom stalnih sukoba sa Rimskim carstvom i tri Punska rata, Kartagina je poslednji put napadnuta 149. p. n. e. Povod za treći Punski rat je bila odluka Rimskog senata za napad, isprovocirana napadom Kartagine na Numidiju, čiji je kralj bio rimski saveznik. Rimski senator Marko Porcije Katon Stariji je pre toga niz svojih govora pred Rimskim senatom završavao čuvenom rečenicom lat. Ceterum censeo Carthaginam delendam esse, „Uostalom smatram da Kartagina treba da bude razorena“. Pune tri godine Kartagina je odolevala napadima, da bi na kraju bila pobeđena i porobljena 146. p. n. e. Odlukom Rimskog senata svi preživeli Kartaginjani su prodati kao robovi i Kartagina je razrušena a zemlja oko grada preorana i posuta morskom soli, da ne bi uspevala vegetacija. Postojala je i zabrana naseljavanja oblasti Kartagine, koja se primenjivala oko dvesta godina posle kraja rata.
Period pod Vandalima uredi
Vandali osvajaju Kartaginu 439. godine zauzimajući teritorije pod rimskom vlašću. Oni koriste vrlo povoljnu stratešku poziciju i vrše piratske napade po celom Sredozemlju. Najčuveniji napad na Rim su izveli 2. juna 455. godine po čemu je u doba Francuske revolucije usvojen izraz vandalizam. Konsolidovanjem Istočnog rimskog carstva pod Justinijanom I 15. septembra 533. godine, Rimljani pod vođstvom Velizara ponovo zauzimaju Kartaginu.
Savremeno doba uredi
Ruševine Kartagine su otkrivene prilikom građevinskih radova na palati Predsednika Habiba Burgibe, u drugoj polovini 20. veka. Danas se koriste kao turistička atrakcija. Arheološki lokalitet drevne Kartagine je 1979. godine upisan na spisak mesta Svetske baštine u Africi.
Izgled grada uredi
Dve velike, veštačke luke izgrađene su u gradu - jedna za čuvanje velike mornarice od 220 ratnih brodova poznata i kao Koton i druga za trgovačke brodove. Unutar vojne luke, koja je ujedno bila i središte grada, nalazio se veštačko ostrvo sa ovalnom zgradom sa kojeg je bilo moguće nadgledati pristanište i brodove koji prilaze gradu.
Koton uredi
Vojna luka nazivala se još i Koton Kartage, bila je kružnog oblika, a njene se konture mogu razaznati još i danas. Iskopavanja su pokazala da su Kartaginjani sagradili stotine dokova od opeke na veštačkom ostrvu kružnog oblika, usred zdanja. Brodovi su se mogli dovući na kopno za popravak. Arheolozi su izračunali da su u izgradnji ovog mamutskog projekta, Kartaginjani uklonili četvrtinu miliona kubnih metara zemlje. Od trgovačke luke je bila zaštićena ovalnim i masivnim zidom te u nju nije smeo kročiti niti jedan stranac. Smatrano je svetskim čudom u doba antike, ovo sofisticirano zdanje je moglo primiti veliki broj ratnih brodova u nadsvođene odeljke, poput hangara kojih je moglo biti 180. Bila je to najnaprednija luka svojeg doba. Sve je nadgledavala kapetanija koja je bila locirana u središtu, na veštačkom ostrvu. Od tamo su mogli nadgledati celu luku i obalu.[12]
Zidine uredi
Grad je imao masivne zidove, 37 km duge, duže od drugih gradova toga vremena. Veći deo zidina je bio smešten na samoj obali. Bio je to odbrambeni sistem od tri dela; jarka sa nasipom, manjeg zida i glavnog zida u kojem je živeo i deo Kartaške vojske te konji i slonovi. I zidine Kartage su bile smatrane svetskim čudom, te su i one bile najsofisticiraniji odbrambeni sistem svojeg vremena u koje su stanovnici imali veliko poverenje. U pravilu, veći deo zida nikada nije bio probijen. Grad je takođe imao velike nekropole i podzemna groblja, sakralna područja, pijace, Veće starešina, tornjeve, veliku biblioteku i pozorište i bio je podeljen u četiri stambene površine jednake veličine sa istim rasporedom.
Citadela i ostatak grada uredi
Otprilike u središtu grada nalazila se visoka citadela zvana Birsa, a njeni se ostaci mogu videti i danas. Sa svojim velikim brojem stanovnika (500.000), Kartagina je bila jedan od najvećih gradova helenističkog doba i ujedno spada među najveće gradove pred-industrijske istorije. Kartagina se može uporediti sa Menhetnom u Njujorku, jer je velika populacija živela na relativno malom području. Budući da su svi želeli stanovati unutar gradskih zidina, uprkos rastućoj populaciji, gradske arhitekte su počele da podižu apartmane i višespratnice. Zanimljivo je da su stanovnici Kartagine, kako bi uštedeli novac, svoje kuće oblagali nekom vrstom maltera, tako da su izgledale kao da su izgrađene od skupocenog mermera.
Reference uredi
- ^ Vich Sáez S. La expansión fenicia. Colonización del Mediterráneo. Historia y Vida;N.444:42-9
- ^ Hitchner, R.; R. Talbert; S. Gillies; J. Åhlfeldt; R. Warner; J. Becker; T. Elliott. „Places: 314921 (Carthago)”. Pleiades. Pristupljeno 7. 4. 2013.
- ^ Josephus, Against Apion (Book I, §18)
- ^ a b Li, Hansong (2022). „Locating Mobile Sovereignty: Carthage in Natural Jurisprudence”. History of Political Thought. 43 (2): 246—272. Pristupljeno 13. 8. 2022.
- ^ Winterer, Caroline (2010). „Model Empire, Lost City: Ancient Carthage and the Science of Politics in Revolutionary America”. The William and Mary Quarterly. 67 (1): 3—30. JSTOR 10.5309/willmaryquar.67.1.3. doi:10.5309/willmaryquar.67.1.3. Pristupljeno 13. 8. 2022.
- ^ Bosworth, C. Edmund (2008). Historic Cities of the Islamic World. Brill Academic Press. str. 536. ISBN 978-9004153882.
- ^ Anna Leone (2007). Changing Townscapes in North Africa from Late Antiquity to the Arab Conquest. Edipuglia srl. str. 179—186. ISBN 9788872284988.
- ^ Thomas F. Madden; James L. Naus; Vincent Ryan, ur. (2018). Crusades – Medieval Worlds in Conflict. str. 113, 184. ISBN 9780198744320.
- ^ Skeletal Remains from Punic Carthage Do Not Support Systematic Sacrifice of Infants
- ^ Ancient Carthaginians really did sacrifice their children. University of Oxford News
- ^ „Archaeological Site of Carthage”. World Heritage Centre (na jeziku: engleski). UNESCO. Arhivirano iz originala 2005-11-28. g. Pristupljeno 19. 10. 2021.
- ^ Carayon Nicolas, Le cothon ou port artificiel creusé. Essai de définition, Méditerranée N° 1.2 - 2005 [1], Pristupljeno 8. 4. 2013.
Literatura uredi
- Dodge, Theodore Ayrault (2004). Hannibal. Decapo Books. ISBN 978-0-306-81362-7.
- Polybius, The Histories, Cambridge: translated from the Latin by W.R. Paton for Harvard University Press from 1922 to 1927.
- Polybius, „Rome at the End of the Punic Wars”, History, Book VI, Milwaukee: translated from the Latin by Oliver J. Thatcher for University Research Extension Co. in 1907, Arhivirano iz originala 05. 02. 2007. g., Pristupljeno 12. 11. 2022.
- Ernest Babelon, Carthage, Paris (1896).
- Auguste Audollent, Carthage Romaine, 146 avant Jésus-Christ — 698 après Jésus-Christ, Paris (1901).
- Charles-Picard, Gibert; et al. (1958), La vie quotidienne à Carthage au temps d'Hannibal [Daily Life in Carthage in the Time of Hannibal], Paris: Hachette.
- Bath, Tony (1981), Hannibal's Campaigns, New York: Barnes & Noble Books.
- Aubet, Maria Eugenia (1987), The Phoenicians and the West: Politics, Colonies, and Trade, Cambridge: Cambridge University Press.
- Soren, David; et al. (1990), Carthage: Uncovering the Mysteries and Splendors of Ancient Tunisia, New York: Simon & Schuster.
- Beschaouch, Azedine (1993), La légende de Carthage [The Legend of Carthage], Découvertes Gallimard, 172, Paris: Gallimard.
- Raven, S. (2002), Rome in Africa, 3rd ed.
- Lipinski, Edward (2004), Itineraria Phoenicia, Leuven: Uitgeverij Peeters en Department Oosterse Studies.
- Caroline Winterer (2010). „Model Empire, Lost City: Ancient Carthage and the Science of Politics in Revolutionary America”. The William and Mary Quarterly. 67: 3. JSTOR 10.5309/willmaryquar.67.1.3. doi:10.5309/willmaryquar.67.1.3.
- Freed, J. (2011), Bringing Carthage Home: The Excavations of Nathan Davis, 1856–1859.
- Miles, Richard (2011), Carthage Must Be Destroyed: The Rise and Fall of an Ancient Civilization, Viking.
- Li, Hansong (2022). "Locating Mobile Sovereignty: Carthage in Natural Jurisprudence" History of Political Thought 43(2): 246–272.
Spoljašnje veze uredi
- Municipality of Carthage (jezik: francuski)
- Ancient History Sourcebook: Aristotle: On the Constitution of Carthage, c. 340 BC
- Carthage Timeline on Ancient History Encylcopedia
- Ancient Places TV: HD video of Carthage
- Brian K. Garnand: "From infant sacrifice to the ABC'S: ancient Phoenicians and modern identities" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. oktobar 2012) - (University of Chicago). Earlier version presented in Standford Colloquium "Past Narratives / Narratives Pasts"
- Livius.org: Carthage
- In Our Time: The Destruction of Carthage (may be audible in UK only)
- Carthage Time Line