Komanči
Komanči (engl. Comanche) je pleme američkih Indijanaca koje je do 19. veka naseljavalo južne prerije zapadnog Teksasa. Danas žive u rezervatima u Oklahomi, zajedno s plemenima Kajova i Kajova Apači (Prerijski Apači). Komanči po jeziku pripadaju porodici juto-astečkih jezika, tačnije grani izvornih Šošona (Centralni Numik).
 Zastava Komanča | |
 Portreti Komanča | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 15.171 | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| SAD (Oklahoma, Teksas, Novi Meksiko) | |
| Jezici | |
| engleski, jezik Komanča | |
| Religija | |
| crkva američkih domorodaca, hrišćanstvo, tradicionalna plemenska religija | |
| Srodne etničke grupe | |
| Šošoni i ostali koji govore numik jezik |
Ime uredi
Komanči sami sebe nazivaju Ne'me ne, nimen ili Numa, što znači „ljudi“. Razna plemena su ih različito nazivala, obično imenom koji označava neprijatelja, tako su ih Navaho Indijanci zvali Na lani u prevodu „brojni stranci“ ili „brojni neprijatelji“, ali oni su tako nazivali i sva ostala prerijska plemena. Doseljavanjem na južne prerije oni su za Navahoe bili strani narod i nipošto prijateljski. Pleme Vičita nazivalo ih je Na'taa, u značenju „zmije“ ili „neprijatelji"; ime Nar-a-tah, kod Vakho Indijanaca i Na'nita kod plemena Kičai. Zmija je kod gotovo svih severnoameričkih plemena uobičajeni naziv za neprijatelja. Svi ovi nazivi nastali su još dok Komanči nisu ušli u savez sa Apačima i Kajovama. Kajove su ih takođe nazivali „zmijskim ljudima“ ili Giai'-ko, što znači bukvalno 'neprijatelj'. Najjužnije pleme koje je s njima, čini se zbog imena, imalo posla, bili su Komekrudo Indijanci koji su njih ali i ostala ratoborna plemena nazivali Selakampom. Značenje nije poznato, ali se verovatno ne razlikuje mnogo od gore navedenih. Pleme Arapaho za njih je imalo mnogo lepše ime „oni sa mnogo konja“ ( Ca'-tha). Komanči su sa severa Vajominga i Nebraske, odvojivši se od Vind Rivera (Istočnih Šošona), prodrli na konjima na južne prerije, gde su zaslužili naziv „Gospodari Južnih Ravnica“ koji i danas stoji zapisan na njihovoj plemenskoj zastavi.
Samo ime Komanči, verovatno je iz jezika miroljubivih (Hopi Indijanaca) što bi u prevodu bilo: „uvojak skalpa“.
Plemena uredi
Šošoni su tokom 18. tog i 19. tog veka bili su podeljeni po kulturno srodnim ali politički nezavisim plemenima, od kojih se svako sastojalo od proširenih porodičnih jedinica. Komanči 18. veka sastojali su se od 3 glavne grane, to su: Iamparika ili „oni koji jedu korenje“, Jupe i Kotsoteka ili „oni koji jedu bizone“. Negde sredinom 19. veka pojavila su se nova plemena, zbog njihove agresivnosti slabo poznate, to su: Teneva, Penateka, Nokon i Kvahada. Kasnije se ipak spominje 12 priznatih plemena od koji je danas pet praktično izumrlo.
Kratka istorija uredi
Preci Komanča su u 17. veku stanovali u području Jelouston. U svakom slučaju, sigurno je da su se u to vreme odvojili od plemena Šošona. Kao vlasnike velikih stada konja pominju se još 1705. u Novom Meksiku, gde među prvima postaju poznati kao tipično prerijsko pleme. Prodorom u Teksas, oni otuda proteruju Apače, i 1790. i 1840. ulaze u formalnu alijansu sa Kajova i Šajen Indijancima.
U kasnija vremena Komanči učestvuju u potpisivanju više ugovora sa Sjedinjenim Državama. Prema tim sporazumima trebalo je 1865. da dobiju škole, kuće i ostalo. Sporazumom ujedno ulaze u konfederaciju sa plemenima Kajova i Kajova Apači. Ovaj savez ostaje na snazi do 1963, kada su Komanči istupili iz saveza i osnovali svoju vlastitu političku organizaciju. U tom međuvremenu, između 1901. i 1906. Kajova-Komanči-Apači rezervat se ukida i zemlja se deli pojedincima, a višak zemlje otvoren je za naseljavanje belaca. Posledica je da su Komanči ostali okruženi belim ne-indijanskim stanovništvom. Bivši ratnici, od tada postaju aktivni u anglo-američkoj ekonomiji. Pleme ima prihode iz više nezavisnih resursa, kao što su lutrija i igre na sreću. Zajedno sa Kajova Apačima (Prerijskim Apačima) poseduju i akva park.
Komanči su uzeli učešća u Prvom i Drugom svetskom ratu u okviru 45. „ptičje“ divizije, gde su se služili komanči jezikom u korišćenju radio-vezama, što je nemačkim i korejskim prevodiocima i dešifrantima bilo nemoguće prevesti.
Život i običaji uredi
Komanči su tipično prerijsko pleme koje je živelo od lova. Zimi su živeli od lova na jelena, losa, antilopu i drugu manju divljač. Dolaskom proleća došli bi i bizoni pa su odlazili u preriju, prateći krda, i postavljali svoja sela u tradicionalne kružne oblike. Od bizona su dobijali odeću, obuću i oruđe. Meso bizona bio je osnov za izradu pemicana, koji se na naročit način uz neke biljne dodatke (orasi) konzervirao i čuvao u kožnim vrećicama. Uz meso pemican je sadržavao i koštanu srž i masnoće. Svojim kvalitetnim pemican Komanči su trgovali s drugim plemenima, u zamenu za duvan, med i drugo. U lovu na bizone radije su koristili koplja duga i do 4 m (13 ft), nego strele. Muškarci su nosili kožne kecelje i košulje, a žene kožne košulje i duge dekorisane haljine. Zimi bi uz ovu odeću na sebe oblačili i kožne nogavice i krznene ogrtače. Njihove mokasine imale su đonove od žilave bizonove kože, i premazivali su ih mastima kako bi postale nepromočive. Životni stil Komanča je obeležen lovom, ratom i velikom ljubavi prema ženama. Žena je kod njih vezana uz kuvanje, čišćenje, sakupljanje i brigom o deci, koju uvek vuku na sebi dok su mala. Kako deca rastu tako starije osobe sve više brinu o njima, i podučavaju ih vlastitim iskustvom. U svojoj starosti oni svakako na taj način stiču prijatelje koji će im zatrebati.
Komanči su religiozan narod, ali nemaju mnogo ceremonija tokom godine. Vizija je najvažnija stvar u njihovom životu, oni je zovu 'puha'. Puha je zaštitnik koji se javlja izazvana naročitim pripremama kod mladih dečaka. Ona će čuvati njega, porodicu i njegovo oružje. Kod ljudi koji poseduju izrazito jake puhe i nauče tajna znanja iz medicine, te upoznaju bilje tada oni mogu postati vračevi, to jest šamani.