Википедија

Kontinentalna filozofija

скуп филозофских традиција из 19. и 20. века из континенталне Европе

Kontinentalna filozofija je izraz koji je potekao od filozofa engleskog govornog područja da opiše različite filozofske tradicije koje su pod snažnim uticajem određenih filozofa 19. i 20. veka iz kontinentalne Evrope.[1][2] Izraz se često koristi u kontrastu sa analitičkom filozofijom. U tradicije koje obuhvataju kontinentalnu filozofiju spadaju nemački idealizam, fenomenologija, egsistencijalizam i njeni atecedenti hermeneutika, strukturalizam, poststrukturalizam, francuski feminizam, kritička teorija Frankfurtske škole i još neki drugi pravci zapadnog marksizma.[3]

Teško je identifikovati netrivijalne tvrdnje koje bi bile zajedničke svim prethodnim filozofskim pokretima, ali primarna distinktivna karakteristika između kontinentalne filozofije i analitičke filozofije su njihovi suprotstavljeni stavovi prema objektivnosti. Ideju da univerzum ima materijalno postojanje bez obzira da li ljudi postoje ili ne, odbacuju najistaknutiji kontinentalni filozofi (poput Hegela u Kontra-prosvetiteljstvu) i prihvataju analitički filozofi.

Pojmu kontinentalna filozofija, poput analitičke filozofije, nedostaje jasna definicija i može označavati samo porodičnu sličnost različitih filozofskih stavova. Sajmon Glendining je sugerisao da je taj termin prvobitno bio viže pežorativan nego opisan, funkcionišući kao oznaka za tipove zapadne filozofije koje su analitički filozofi odbacili ili ne odobravaju.[4] Uprkos toga, Majkl E. Rosen se pokušao da identifikuje zajedničke teme koje tipično karakterišu kontinentalnu filozofiju.[5] Ultimatno, prethodne teme proizilaze iz široko kantovske teze da su znanje, iskustvo i stvarnost vezani i oblikovani uslovima koji se najbolje razumeju kroz filozofsku refleksiju, a ne isključivo empirijskim istraživanjem.[6]

Karakteristike uredi

Teško je odrediti važne karakteristike koje bi bile zajedničke svim navedenim filozofskim pravcima. Nazivu kontinentalna filozofija kao i nazivu analitička filozofija nedostaje čista definicija i možda označava porodičnu sličnost među filozofskim pogledima. Uprkos tome neki učenjaci su nastojali da utvrde uobilajene filozofske teme koje tipično karakterišu kontinentalnu filozofiju.[5]

  • Kontinentalni filozofi odbijaju scijentizam - pogled da su prirodne nauke najbolje ili najtačnije za razumevanje svih fenomena. Kontinentalni filozofi često tvrde da nauka zavisi od „predteorijskog supstrata iskustva”, jedan oblik kantovskih uslova mogućeg iskustva i da naučne metode ne mogu u potpunosti proniknuti u takve uslove spoznaje.[7]
  • Kontinentalna filozofija uobičajeno smatra te uslove mogućeg iskustva promenljivim: spoznaja je bar delomično određena kontekstom, vremenom i prostorom, jezikom, kulturom i istorijom. Stoga kontinentalna filozofija naginje istoricizmu. Dok je analitička filozofija sklona da poima filozofiju kao skup odvojenih problema koje se može analizirati odvojeno od njihovog istorijskog porekla (kao što naučnici smatraju istoriju nauke nebitnom za naučno proučavanje), kontinentalna filozofija tipično predlaže da „filozofski argument ne može biti odvojen od tekstualnih i kontekstualnih uslova njegovog istorijskog pojavljivanja”.[8]
  • Kontinentalna filozofija tipično drži da svesno ljudsko delovanje može promeniti te uslove mogućeg iskustva: „ako je ljudsko iskustvo kontingentna kreacija, tada može biti rekreirano na druge načine”. Stoga kontinentalni filozofi često imaju snažan interes prema sedinjenju teorije i prakse i često vide svoja filozofska istraživanja blisko sa ličnim, moralnom i političkom transformacijom. Ta tendencija je očita u marksističkoj tradiciji, ali je centralna i u egzistencijalizmu i poststrukturalizmu.[9]
  • Zadnja karakteristična crta kontinentalne filozofije je naglasak na metafilozofiji.[10] Odmah nakon razvoja i uspeha prirodnih nauka, kontinentalni filozofi su često tražili da redefinišu metodu i prirodu filozofije. U nekim slučajevima (kao nemački idealizam i fenomenologija) to se manifestuje kao obnavljanje tradicionalnog pogleda da je filozofija prva, temeljna, a priori nauka. U drugim slučajevima (kao hermeneutika, kritička teorija ili strukturalizam), smatrano je da filozofija istražuje područje koja je nesvodiva kulturološko ili praktično. A u nekim slučajevima kontinentalni filozofi (kao Kjerkegor, Fridrih Niče, kasniji Hajdeger i Derida) drže ozbiljne sumnje u koherenciju bilo koje koncepcije filozofije.

Navedene razlike proizlaze iz široke kantovske teze da je priroda znanja i iskustva određena uslovima koji nisu direktno dostupni empirijskom istraživanju.[6]

Istorija uredi

Izraz je prvi put šire upotrebljen da opiše sveučilište kolegije u 70-ima, stvorivši se kao kolektivno ime za filozofije tada raširene u Francuskoj i Nemačkoj kao feonmenologija, egzistencijalizam, strukturalizam i poststrukturalizam.[i]

Stoga je postao udomljen od filozofa engleskog govornog područja pod uticajem tih ideja. Ipak postoje dokazi da je razlika postojala puno pre 70-ih. Neki nalaze tu podelu u kasnom 19. veku kada Brentano, Huserl i Rainah predlažu novu filozofsku metodu fenomenologije, razvoj ogrubo suveren sa radom Gotloba Fregea i Bertranda Rusela koji su uvodili novu filozofsku metodu temeljenu na analizi jezika putem moderne logike. Drugi stavljaju datum razdora jedan vek unazad u recepciji Kanta, poslednji filozof smatran kanonom u obe tradicije. Datiranje tog razdora - početak 19. veka je podršan stavom neuvažavanje Rasela Mura prema post-kantovskim idealističkim filozofima.

20. vek uredi

Budući da institucioni temelju kontinentalne filozofije u mnogim slučajevima direktno proizilaze iz onih od strane fenomenologije. Edmund Huserl je uvek bio kanonska figura kontinentalne filozofije. Bez obzira na to, Huserl je i poštovan predmet istraživanja u analitičkoj tradiciji. Huslerlov pojam noeme, njegova korespondencija sa Fregeom i njegovo istraživanje prirode logike nastavljaju da stvaraju itres među analitilskim filozofima.

Savremeno doba uredi

Od ranog 20. veka do 60-ih, o kontinentalnoj filozofiji se retko raspravljalo na britanskim i američkim univerzitetima. Uglavnom se spominjala s neodobravanjem i u kritičnom tonu. Ipak zbog zahteva studenata odseci za filozofiju su počeli nuditi kolegije o kontinentalnoj filozofiji u kasnim 60-ima i 70-ima. S pojavom postmodernizma i dekonstrukcije u 70-ima i 80-ima analitički filozofi ulaze u javne polemike spram metoda i zaključaka kontinentalnih filozofa. Derida, na primer, je bio predmet polemike Džona Serla, a Kvajn se 1992. usprotivio dodeli počasnog doktorata Deridi na Kembridžu.[11] Veliku pažnju i polemike je izazvala Afera Sokal (Sokal hoax) 1996.

Dok američki i britanski filozofi nastavljaju da nude kolegije posvećene kontinentalnoj filozofiji, rascep između analitičke i kontinentalne filozofije je više eksplicitan nego pre 60-ih. Danas većina filozofskih časopisa, analitičkih prema orijentaciji, prihvataju samo radove „napisane u širom analitičkom stilu”. Distinktivni nazivi, „kontinentalna” i „analitička”, pojavljuju se često u naslovima knjiga. Istovremeno univerzitetski odseci iz književnosti, umetnosti, filma, sociologije i političke teorije preuzimaju ideje i argumente iz kontinentalne filozofije u svoj kurikulum i istraživanja.

Izraz „kontinentalna filozofija” se ne odnosi na celu filozofiju kontinentalne Evrope. Mnogi glavni evropski filozofi nisu smatrani „kontinentalnim filozofijama”, kao Gotlob Frege, Ludvig Vitgenštajn i Karl Poper. Analitička filozofija cveta u Francuskoj, uključujuči filozofe kao što su Žil Vilemen, Vensan Dekomb, Žil Gaston Grože, Fransoa Rekanati i Paskal Engel. S druge strane, samoodređeni „kontinentalni filozofi” se mogu naći na filozofskim odsecima Velike Britanije, Severne Amerike i Australije. „Kontinentalna filozofija” je definisana po pojmovima porodice filozofskih tradicija i uticaja, a ne po geografskoj odredbi.

Napomene uredi

  1. ^ Critchley 2001 and Solomon 1988 date the origins of continental philosophy a generation earlier, to the work of Jean-Jacques Rousseau

Reference uredi

  1. ^ Leiter 2007, str. 2: "As a first approximation, we might say that philosophy in Continental Europe in the nineteenth and twentieth centuries is best understood as a connected weave of traditions, some of which overlap, but no one of which dominates all the others."
  2. ^ Critchley, Simon (1998), „Introduction: what is continental philosophy?”, Ur.: Critchley, Simon; Schroder, William, A Companion to Continental Philosophy, Blackwell Companions to Philosophy, Malden, MA: Blackwell Publishing Ltd, str. 4 .
  3. ^ The above list includes only those movements common to both lists compiled by Critchley 2001, str. 13 and Glendinning 2006, str. 58–65
  4. ^ Glendinning 2006, str. 12.
  5. ^ a b Rosen, Michael E. "Continental Philosophy from Hegel." In Philosophy 2: Further through the Subject, edited by A. C. Grayling. p. 665.
  6. ^ a b Continental philosophers usually identify such conditions with the transcendental subject or self: Solomon 1988, str. 6, "It is with Kant that philosophical claims about the self attain new and remarkable proportions. The self becomes not just the focus of attention but the entire subject-matter of philosophy. The self is not just another entity in the world, but in an important sense it creates the world, and the reflecting self does not just know itself, but in knowing itself knows all selves, and the structure of any and every possible self."
  7. ^ Critchley 2001, str. 115.
  8. ^ Critchley 2001, str. 57.
  9. ^ Critchley 2001, str. 64.
  10. ^ Leiter 2007, str. 4: "While forms of philosophical naturalism have been dominant in Anglophone philosophy, the vast majority of authors within the Continental traditions insist on the distinctiveness of philosophical methods and their priority to those of the natural sciences."
  11. ^ Sorić, Matko, Semantički holizam i dekonstrukcija referencijalnosti: Derrida u analitičkom kontekstu, Prolegomena, Časopis za filozofiju, 10(2), studeni 2011., str. 281-309 (pristupljeno 2. prosinca 2017.)

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Kontinentalna filozofija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Континентална_филозофија&oldid=27673180”