Википедија

Korisnik:BoBozovic/песак

Kraljevska igra Ura
Jedna od pet tabli koje je pronašao Ser Leonard Vulej u Kraljevskoj grobnici Ura. Trenutno se nalazi u Britanskom muzeju[1]
Aktivni periodNajstarije table potiču iz 2600 – 2400 godine pre nove ere za vreme ranog dinastičkog perioda[a]; takođe su se igrale u periodu Kasne antike na Srednjem Istoku u Indiji, gradu Kočiju tokom 1950ih
Žanr(ovi)
Igrači2
Vreme postavke10–30 sekundi
Vreme igranja20–30 minuta
Nasumička šansaSrednja (bacanje kockice)
Potrebne veštineStrategija, taktika, verovatnoća

Kraljevska igra Ura je društvena igra za dva igrača nastala u antičkoj Mesopotamiji za vreme trećeg milenijuma p.n.e. Igra je bila popularna širom Srednjeg Istoka među ljudima svih društvenih slojeva, a ploče za igranje pronađene su i na lokacijama udaljenim od Mesopotamije kao što su Krit i Šri Lanka. Jedna tabla, koju čuva Britanski muzej, potiče još iz 2600 – 2400 godine p.n.e. što je čini jednom od najstarijih tabli za igru na svetu.[2]

Kraljevska igra Ura se često poistovećuje sa još jednom antičkom društvenom igrom, Igrom Dvadeset Polja, zbog međusobnih sličnosti u pravilima i dizajnu (detaljnije ispod).

Na vrhuncu svoje popularnosti, igra je dobila duhovni značaj, a verovalo se da događaji u igri mogu predvideti budućnost igrača kao i prenositi poruke od božanstava ili drugih natprirodnih bića. Igra Ura je ostala popularna sve do kasne antike, kada je prestala da se igra, evoluirajući u fizički lakšu varijantu koja je mogla da se igra na stolu. Na kraju je svuda zaboravljena izuzev kod jevrejske populacije indijskog grada Koči, koja je nastavila da igra svoju verziju pod nazivom „Aša” sve do 1950-ih kada su počeli da emigriraju u Izrael.[3]

Kraljevsku igru Ura je imenovao engleski arheolog Ser Leonard Vuli koji ju je otkrio tokom svojih iskopavanja na Kraljevskom groblju u Uru između 1922. i 1934. godine. Slične kopije igre su kasnije pronašli drugi arheolozi širom Bliskog istoka. Na vavilonskoj glinenoj ploči koju je isklesao pisar Iti-Marduk-balatu, sačuvan je delimičan klinopisni opis pravila igre Ura koja se igrala u drugom veku pre nove ere.

Na osnovu ove ploče koja je pretstavljala pravila igre i oblika table na kojoj se igralo, kustos Britanskog muzeja Irving Finkel rekonstruisao je osnovna pravila kako se igra najverovatnije igrala. Cilj igre je prebaciti sve svoje figure na drugi kraj table i istovremeno uklanjati protivničke figure sa table. Nalik popularnoj igri bekgamon, igra kombinuje elemente strategije i sreće.

Istorija uredi

 
Grafitna verzija igre iz palate Sargona Drugog (Britanski muzej u Londonu)[4][5]
 
Kutija za igru Seneta i Dvadeset Polja, 1635–1458 p.n.e.

Kraljevska igra Ura je bila popularna širom Bliskog istoka[4][6] i njene ploče su pronađene u Iraku, Iranu, Siriji, Egiptu, Libanu, Šri Lanki, Kipru i na Kritu.[4][6][7] U grobnici Tutankamona pronađene su četiri table za igru koje su veoma slične Kraljevskoj igri Ura.[8] Ove table su pronađene zajedno sa malim kutijama za čuvanje kockica i figura za igru[8] i mnoge su imale ploču za igranje Seneta na poleđini tako da se ista tabla mogla koristiti za igranje obe igre u zavisnosti od strane na koju je okrenuta.[8]

Igra je bila popularna među svim društvenim slojevima.[4] Grafitna verzija igre isklesana oštrim predmetom, najverovatnije bodežom, otkrivena je na jednom od kamenih bikova stražara sa ljudskom glavom na kapiji Sargona Drugog (721–705 pne) u Horsabadu.[4][5]

Igra Ura je na kraju stekla sujeverni značaj.[4][9] Iti-Marduk-balatu ploča ispisuje neobična predviđanja budućnosti igrača ukoliko njihove figure stanu na određena polja,[4][9] poput predviđanja „Steći ćeš prijatelja", „Postaćeš moćan kao lav", ili „Okusićeš fino pivo".[4][9] Ljudi su povezivali uspeh igrača u igri sa njegovim uspesima u stvarnom životu.[4][9] Naizgled slučajni događaji, poput stajanja figure na određeni kvadrat, tumačeni su kao poruke božanstava, duhova preminulih predaka ili iz sopstvene duše igrača.[9]

Studija iz 2013. godine o skoro stotinu prastarih tabli za igre širom Bliskog istoka ukazuje na značajne promene u rasporedu polja na tabli u periodu od 1.200 godina.[7] Ovo ukazuje na to da pravila i tok igre nisu bili statični, već su se menjali tokom vremena. Studija dalje pokazuje da je igra preneta iz Mesopotamije na Levant oko 1800. godine pre nove ere, sa Levanta u Egipat oko 1600. godine p.n.e. gde je pokupila male inovacije u dizajnu ploča (dodatna polja), i na kraju iz Egipta ili Levanta na Kipar i Nubiju. Pojavljuje se i nekoliko neuspešnih inovacija u dizajnu ploča (tj. iz arheoloških zapisa poznata je samo jedna varijanta dizajna table koja se učestalo koristila).[7]

Nejasno je šta je dovelo do drastičnog opadanja interesovanja za Igru Ura tokom kasne antike.[9] Jedna teorija smatra da je igra evoluirala u bekgamon;[9] dok druge smatraju da su rani oblici bekgamona zbog svoje popularnosti doveli do toga da igrači na kraju zaborave na staru igru Ura.[4][9] U nekom trenutku pre nego što je igra izgubila svu popularnost na Bliskom istoku, grupa jevrejskih trgovaca ju je dovela u indijski grad Koči.[4][9]

Pripadnici jevrejske populacije Kočija su još uvek igrali varijaciju igre Ura, koju su zvali „Aša”,[3] u vreme kada su počeli da emigriraju u Izrael 1950-ih posle Drugog svetskog rata.[4][9] Koči verzija igre je imala dvadeset kvadrata, baš kao i prvobitna mesopotamska igra, ali svaki igrač je imao dvanaest figura, a ne sedam, i položaj dvadeset kvadratnih polja je bio malo drugačiji.[4]

Moderna rekonstrukcija uredi

Britanski arheolog Ser Leonard Vulej otkrio je pet ploča igre Ura tokom svog iskopavanja Kraljevskog groblja u Uru između 1922. i 1934. godine.[6][8][9] Pošto je igra prvi put otkrivena na Kraljevskom groblju u Uru, postala je poznata kao „Kraljevska igra Ura“, ali su kasnije arheolozi otkrili druge kopije igre sa lokacija širom Bliskog istoka.[9] Ploče koje je otkrio Vulej datiraju iz perioda 2.600–2.400 godine p.n.e.[2][10][b]

Svih pet tabli su imale identičan skup pravila, ali su bile napravljene od različitih materijala i različitih dekoracija.[6][8] Vulej je reprodukovao slike dve od ovih ploča u svojoj knjizi „Prve faze“ iz 1949. godine.[6][8] Jedna od njih je sadržala relativno jednostavan skup pravila sa pozadinom sastavljenom od školjki sa plavim ili crvenim sredinama postavljenim u bitumen prekriven drvetom.[6][8] Druga je složenija i potpuno prekrivena pločama od školjki, sa umetnutim crvenim krečnjakom i lapis lazulijem.[6][8] Ostale table su često bile ugravirane slikama životinja.[4][6][8]

Igra uredi

Rekonstrukcija uredi

 
Tablica sa pravilima iz 177. godine p.n.e. (Britanski muzej [11])

Kada je igra Ura prvi put otkrivena, niko nije znao kako se igra.[6][8][9][12] Zatim je ranih 1980-ih Irving Finkel, kustos Britanskog muzeja, preveo glinenu ploču koju je isklesao vavilonski pisar Iti-Marduk-balatu 177. godine pre nove ere i ona opisuje kako se igra igrala tokom tog vremenskog perioda, na osnovu ranijeg opisa pravila drugog pisara koji se zvao Idin-Bel.[9][12] Ova ploča je napisana za vreme pada vavilonske civilizacije,[9] mnogo vekova nakon što je igra Ura prvi put odigrana.[8]

Otkrivena je 1880. u ruševinama Vavilona i prodata Britanskom muzeju.[12] Finkel je takođe koristio fotografije druge ploče koja opisuje pravila, ona se nalazila u ličnoj kolekciji grofa Ajmara de Lidekerke-Bofora, ali je uništena tokom Prvog svetskog rata.[12]

Drugoj ploči se ne zna tačna godina nastanka, ali arheolozi veruju da je napisana nekoliko vekova pre ploče koju je isklesao Iti-Marduk-balatu i da potiče iz grada Uruka.[12] Na poleđini obe ploče prikazani su dijagrami table za igru, koji jasno opisuju istu igru.[4][12] Na osnovu ovih pravila i oblika table za igru, Finkel je uspeo da rekonstruiše pravila igre.[8][9][12]

Osnovna pravila uredi

 
Moguće putanje kretanja figura, pri čemu su "bezbedna" polja obojena plavom a "borbena" polja zelenom bojom.[8][12]
 
Druga varijantna kretanja figura u kojoj se igrači presecaju na četiri polja na sredini table, produžavajući vreme trajanja partije. Primetimo da je svaka ruža udaljena tačno četiri polja od sledeće - što je maksimalan broj kretanja figura.

Igra Ura je trkačka igra[8][9][12] i najstariji poznati predak današnjih društvenih igara poput bekgamona.[8][9] Igra Ura se igra pomoću dva para od po sedam figura, sličnih onima koji se koriste u micama ili damama.[8] Jedan komplet figura je beo sa pet crnih tačaka, a drugi crn sa pet belih tačaka.[6][8] Tabla za igru se sastoji od dve duguljaste kutije, od kojih jedna sadrži tri reda sa po četiri kutije, a druga tri reda sa po dve kutije, povezane „uskim mostom" sačinjenim od dve kutije.[12]

Igra uključuje u srazmernoj meri elemente sreće i strategije.[8] Pokreti se određuju bacanjem dve četvorostrane kockice u obliku tetraedra.[6][8] Dva od četiri ugla svake kockice su obeležena, a druga dva nisu, dajući svakoj kockici jednaku šansu da padne na stranu sa obeleženim ili neobeleženim uglom okrenutim nagore.[6][8] Broj označenih krajeva okrenutih nagore nakon bacanja tetraedra pokazuje koliko mesta igrač može da pomeri figuru tokom svog poteza.[12] Jedna partija može trajati do pola sata i biti veoma uzbudljiva.[8] Igre su često nepredvidive i neizvesne do samog kraja.

Cilj igre je da igrač pomeri svih svojih sedam figura duž putanje (dve varijante kretanja su prikazane na slici pored) do kraja table pre protivnika.[8] Na svim sačuvanim pločama, dve strane table su uvek identične jedna drugoj, što sugeriše da jedna strana table pripada jednom igraču, a suprotna drugom igraču.[6] Kada je figura igrača na sopstvenoj strani table, to znači da je ona bezbedna od uklanjanja.[8]

Ukoliko se figura nalazi na jednom od osam polja u sredini table, protivničke figure imaju priliku da je uklone tako što će odigrati svoju figuru na isto polje, uklanjajući figuru sa table tako da mora ponovo da započne putanju od početka.[8] To znači da postoji šest „bezbednih" polja i osam „borbenih" polja.[8] Nikada ne sme biti više od jedne figure na istom polju u bilo kom trenutku, što znači da previše figura na tabli može ograničiti mogućnosti igrača.[8]

Kada igrač dobije broj bacajući kocku, može izabrati da pomeri bilo koju svoju figuru na tabli za dobijeni broj polja ili da doda novu figuru na tablu ako još uvek ima figure koje su van table. [8] Od igrača se ne očekuje da ukloni figuru svaki put kada ima šansu.[8] Od igrača se zahteva da uvek pomeraju figuru kad god je to moguće, čak i ako to rezultira nepovoljnim ishodom.[8] Sve otkrivene ploče za igru imaju nekoliko obojenih ruža na zajedničkom delu table.[6][12]

Prema Finkelovoj rekonstrukciji, ako se figura nalazi na polju sa ružom, ona je bezbedna od uklanjanja. Finkel takođe tvrdi da kada figura stane na bilo koju od tri ruže, igrač dobija dodatno bacanje.[12] Da bi stigao do kraja table, igrač mora da pomeri figuru za tačno onoliko polja koliko joj je ostalo do kraja table (uključujući i prazno polje na kraju table).[8] Ako igrač dobije broj veći ili manji od ovog broja, ne može pomeriti tu figuru do cilja tj. kraja table u trenutnom potezu.[8]

Klađenje uredi

Jedno arheološko iskopavanje otkrilo je dvadeset i jednu belu kuglu pored table Kraljevske Igre Ura.[8] Veruje se da su ove kugle korišćene za klađenje.[8] Prema pravilima sa ploče Iti-Marduk-balatua, svaki put kada igrač preskoči jedno od polja označenih ružom, mora dodati kuglu u trenutni ulog.[12] Ako igrač stane na ružu, može uzeti kuglu iz trenutnog uloga.[12]

Igra Dvadeset Polja uredi

Igra dvadeset polja je još jedna drevna društvena igra slična Kraljevskoj igri Ura. Egipatske kutije za igre su često imale tablu za ovu igru na suprotnoj strani od ploče na kojoj su igrali njima poznatiju igru Senet. Potiče otprilike iz perioda između 1500. godine pre nove ere i 300. godine pre nove ere i poznato je da se igrala u predelima Vavilona, Mesopotamije, Persije, kao i Egipta. Tabla se sastoji od dva različita dela; pravougaonika od 3 × 4 kvadrata, kao u igri Ura, i reda od 8 kvadrata koji izlazi iz centralnog dela prvog pravougaonika. Ima pet ruža. Pravila nisu tačno poznata ali se pretpostavlja da su igrači započinjali putanju svojih 5 figura na jednom kraju dužeg pravougaonika i pokušavali da ih dovedu do drugog kraja, takmičeći se sa protivnikom na srednjem zajednićkom širom pravougaoniku.[13]

Napomene uredi

  1. ^ Na primer, jedna od tabli koju je Vujel pronašao i koja se sada nalazi u Britanskom muzeju.[2]
  2. ^ Neki raniji izvori datiraju ploče u 3.000 pne, ali najnoviji izvori, uključujući i Britanski muzej, datiraju ih u 2.600–2.400 pne.

Izvori uredi

  1. ^ „game-board | Britanski muzej”. The British Museum (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 11. 2021. 
  2. ^ a b v game-board: Museum number 120834 at britishmuseum.org. Retrieved 31 December 2022.
  3. ^ a b S, Priyadershini (1. 10. 2015). „Traditional board games: From Kochi to Iraq”. The Hindu. Arhivirano iz originala 4. 10. 2015. g. Pristupljeno 6. 7. 2019 — preko www.thehindu.com. 
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m Green, William (19. 6. 2008). „Big Game Hunter”. Time (na jeziku: engleski). London. ISSN 0040-781X. Arhivirano iz originala 25. 5. 2019. g. Pristupljeno 31. 5. 2018. 
  5. ^ a b Collon, Dominique (1. 7. 2011). „Assyrian guardian figure”. BBC History (na jeziku: engleski). BBC. Arhivirano iz originala 2007-07-13. g. Pristupljeno 2019-09-23. 
  6. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Bell, Robert Charles (1979) [1960]. Board and table games from many civilizations (Revised izd.). New York: Dover Publications. str. 16, 17, 21, 25. ISBN 1306356377. OCLC 868966489. 
  7. ^ a b v Alex de Voogt; Anne-Elizabeth Dunn-Vaturi; Jelmer W. Eerkens (april 2014). „Cultural Transmission in the Ancient Near East: Twenty Squares and Fifty-Eight holes”. Journal of Archaeological Science. 40 (4): 1715—1730. 
  8. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c č dž š aa ab av Botermans, Jack (2008). The book of games : strategy, tactics & history. Fankbonner, Edgar Loy. New York: Sterling. str. [1]. ISBN 9781402742217. OCLC 86069181. 
  9. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o Donovan, Tristan (2017). It's all a game : the history of board games from Monopoly to Settlers of Catan (First izd.). New York: Thomas Dunne Books. str. 13—16. ISBN 9781250082725. OCLC 960239246. 
  10. ^ Christ et al. (2016), p. 72.
  11. ^ „tablet | British Museum” (na jeziku: engleski). The British Museum. Pristupljeno 18. 11. 2021. 
  12. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m Becker, Andrea (2007). „The Royal Game of Ur”. Ur.: Finkel, Irving. Ancient Board Games in Perspective: Papers from the 1990 British Museum Colloquium, with Additional Contributions. London, England: British Museum Press. str. 16. ISBN 9780714111537. OCLC 150371733. 
  13. ^ Parlett (2018), pp. 65–66.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
BoBozovic/pesak na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Корисник:BoBozovic/песак&oldid=25748085”