Krstaš (zastava)

Krstaš (zastava; arh. krstaš-barjak)^[a] je naziv za zastavu sa predstavom krsta. Tokom istorije, ovaj tip zastave je bio često upotrebljavan u hrišćanskim zemljama, tako da su varijante državnih, narodnih, verskih, vojnih i drugih zastava sa predstavom krsta veoma brojne i raznovrsne. Kao simbol pripadnosti hrišćanstvu, zastave sa predstavom krsta se još od srednjovjekovnog razdoblja javljaju i u srpskim zemljama, a tokom potonjeg razdoblja turske vlasti postale su simbol borbe za slobodu. Po tom osnovu, zastave-krstaši predstavljaju sastavni dio,^[2] a porijeklo vode od srednjovjekovnih vojnih zastava.^[3] Poznato je da srpski car Stefan Dušan usvojio vizantijsku zastavu sa krstom^[4] (divelion, ljubičasta zastava sa zlatnim krstom u sredini).^[5] Prema srpskoj epskoj poeziji, tokom osmanskog perioda, hajduci su imali ratnu zastavu sa krstovima (krstaš-barjak) ili sa ikonom sveca (svetački barjak).^[6] Krstaš-barjak se pominje u epskim pjesmama kosovskog ciklusa;^[7]^[8] vitez Boško Jugović nosio ga je u Kosovskoj bici 1389. godine.^[9] Korišćena je i kao opšta ustanička zastava tokom Srpske revolucije (1804—1817) i kao sekundarna zastava vrhovnog komandanta (Đorđe 1804—1813; Miloš 1815—1817).^[4] Usvojena je i kao vojna zastava Knjaževine Crne Gore (1852—1910) i Kraljevine Crne Gore (1910—1918).^[10] Crnogorska ratna zastava korišćena u bici kod Vučijeg Dola (1876) sa bijelim šapastim krstom u sredini i bijelom ivicom, smatra se dijelom tradicije usvojene od ratne zastava sa Kosova koja se našla u Crnoj Gori nakon što su je preživjeli vitezovi tu donijeli.^[11] Smatra se da u Peroju (Hrvatska) njihovi preci (koji su migrirali iz Crne Gore) imaju u svom posjedu ratnu zastavu koja je korišćena u Kosovskom boju.^[12]

Galerija

Crveni krstaš na slici Takovski ustanak (1888)
Tradicionalni crveni krstaš na bijelom polju (18—19. vijek)
Tradicionalni bijeli krstaš na crvenom polju (18—19. vijek)
Krstaš iz bitke na Vučijem Dolu (1876)
Zlatni krstaš Srpskog nacionalnog savjeta Crne Gore (2008)
Zlatni krstaš sa ocilima

Vidi još

Napomene

^ Vuk Stefanović Karadžić je u svom „Srpskom rječniku” 1818. godine krstaš-barjak preveo na njemački kao Die Kreuzfahne i na latinski kao vexillium cruciatum.^[1]

Reference

^ Karadžić, Vuk (1818). Srpski rječnik, istolkovan njemačkim i latinskim riječma. str. 248.
^ NIN: nedeljne informativne novine. Politika. 2007. str. 44. „Srpska tradicionalna zastava je crveno polje sa žutim ravnostranim krstom, takozvani krstaš barjak.”
^ Stanojević, Stanoje (1934). Iz naše prošlosti. Geca Kon. str. 83. „u kojima se sačuvalo dosta podataka o zastavama u vojsci srednjovekovnih država (krstaš barjak, ...”
^ ^a ^b Kostić, Lazo M. (1960). O zastavama kod Srba: istorijska razmatranja. Munich. „Krstat-barjak (ili krstaš- barjak) je takva za- stava na kojoj krst dominira zastavom i vidi se čim se ona ... Car Dušan je takođe kao presumptivni prejemnik Vizantijskog carstva, kao car, uveo i vizantijsku krstastu zastavu. Pre njega nema podataka da je jedan srpski vladar imao krstaš-barjak. ... Takovska zastava je bila opšta, sveustanička a tek u drugom”
^ Milićević, Milić (1995). Grb Srbije: razvoj kroz istoriju. Službeni Glasnik. str. 22.
^ Vojni muzej JNA (1954). Vesnik. 1—3. Belgrade: Vojni muzej JNA. str. 141. „Prema narodnim pesmama hajdučke zastave su bile od svile ili platna, obično jednobojne: crvene, zelene, bele, sa znakom krsta — krstaš barjak, ili ikonom sveca — svetački barjak, znacima koji su odraz ideje o političkoj slobodi, čiji su ...”
^ Zora (1937). „Narodna odbrana”. 12. Zora: 212. „U našim prekrasnim narodnim pesmama o Kosovskom boju nekolika najlepša mesta zauzima „Krstaš - barjak”. Barjak Boška Jugovića tako se snažno po Kosovu vije, da nam se čini kako ona svilena materija sa znakom krsta još ...”
^ Đurić, Vojislav (1954). Narodne junačke pesme najstarijih vremena: Pretkosovske i kosovske. Znanje. str. 128.
^ Rootham, Helen (2010). Kosovo: Heroic Songs of the Serbs. Cosimo, Inc. str. 34. ISBN 978-1-61640-436-9.
^ Markuš, Jovan B. (2007). Grbovi, zastave i himne u istoriji Crne Gore. Svetigora. str. 73. „Stotinaška zastava, kasnije nazvana četnom, ili „krstaš barjak" u Knjaževini i u Kraljevini Crnoj Gori ostaće nepromijenjenog oblika.”
^ Ivanović, Filip (2006). „Problematika autokefalije Mitropolije Crnogorsko-primorske”. Unireks: 93. „Krstaš-barjak, poznatiji kao vučedolska zastava, je u stvari kosovski krstaš-barjak, koji su preživjeli kosovski vitezovi donijeli u Crnu Goru poslije boja na Kosovu.”
^ Barjaktarević, Mirko (1991). Reljić, Ljubomir, ur. O poistovećivanju verske i nacionalne pripadnosti. Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu. Etnografski muzej u Beogradu. str. 259. „I sada oni ističu da su njihovi preci ovde imali i čuvali srpsku zastavu. Imali su, kazuju, i „kosovski krstaš” barjak od trougaonog crvenog polja sa belim krstom na sredini.”

Literatura

Markuš, Jovan B. (2007). Grbovi, zastave i himne u istoriji Crne Gore. Cetinje: Svetigora.
Stamatović, Aleksandar D. (2002). Istine i laži o crnogorskoj zastavi. Podgorica: Vijeće narodnih skupština Crne Gore.

[2] Vuk Stefanović Karadžić je u svom „Srpskom rječniku” 1818. godine krstaš-barjak preveo na njemački kao Die Kreuzfahne i na latinski kao vexillium cruciatum.^[1]

[1] Karadžić, Vuk (1818). Srpski rječnik, istolkovan njemačkim i latinskim riječma. str. 248.

[3] NIN: nedeljne informativne novine. Politika. 2007. str. 44. „Srpska tradicionalna zastava je crveno polje sa žutim ravnostranim krstom, takozvani krstaš barjak.”

[4] Stanojević, Stanoje (1934). Iz naše prošlosti. Geca Kon. str. 83. „u kojima se sačuvalo dosta podataka o zastavama u vojsci srednjovekovnih država (krstaš barjak, ...”

[Kostić1960-5] Kostić, Lazo M. (1960). O zastavama kod Srba: istorijska razmatranja. Munich. „Krstat-barjak (ili krstaš- barjak) je takva za- stava na kojoj krst dominira zastavom i vidi se čim se ona ... Car Dušan je takođe kao presumptivni prejemnik Vizantijskog carstva, kao car, uveo i vizantijsku krstastu zastavu. Pre njega nema podataka da je jedan srpski vladar imao krstaš-barjak. ... Takovska zastava je bila opšta, sveustanička a tek u drugom”

[6] Milićević, Milić (1995). Grb Srbije: razvoj kroz istoriju. Službeni Glasnik. str. 22.

[7] Vojni muzej JNA (1954). Vesnik. 1—3. Belgrade: Vojni muzej JNA. str. 141. „Prema narodnim pesmama hajdučke zastave su bile od svile ili platna, obično jednobojne: crvene, zelene, bele, sa znakom krsta — krstaš barjak, ili ikonom sveca — svetački barjak, znacima koji su odraz ideje o političkoj slobodi, čiji su ...”

[8] Zora (1937). „Narodna odbrana”. 12. Zora: 212. „U našim prekrasnim narodnim pesmama o Kosovskom boju nekolika najlepša mesta zauzima „Krstaš - barjak”. Barjak Boška Jugovića tako se snažno po Kosovu vije, da nam se čini kako ona svilena materija sa znakom krsta još ...”

[9] Đurić, Vojislav (1954). Narodne junačke pesme najstarijih vremena: Pretkosovske i kosovske. Znanje. str. 128.

[10] Rootham, Helen (2010). Kosovo: Heroic Songs of the Serbs. Cosimo, Inc. str. 34. ISBN 978-1-61640-436-9.

[11] Markuš, Jovan B. (2007). Grbovi, zastave i himne u istoriji Crne Gore. Svetigora. str. 73. „Stotinaška zastava, kasnije nazvana četnom, ili „krstaš barjak" u Knjaževini i u Kraljevini Crnoj Gori ostaće nepromijenjenog oblika.”

[12] Ivanović, Filip (2006). „Problematika autokefalije Mitropolije Crnogorsko-primorske”. Unireks: 93. „Krstaš-barjak, poznatiji kao vučedolska zastava, je u stvari kosovski krstaš-barjak, koji su preživjeli kosovski vitezovi donijeli u Crnu Goru poslije boja na Kosovu.”

[13] Barjaktarević, Mirko (1991). Reljić, Ljubomir, ur. O poistovećivanju verske i nacionalne pripadnosti. Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu. Etnografski muzej u Beogradu. str. 259. „I sada oni ističu da su njihovi preci ovde imali i čuvali srpsku zastavu. Imali su, kazuju, i „kosovski krstaš” barjak od trougaonog crvenog polja sa belim krstom na sredini.”

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[1]