Kult hadžiluka u Nišu
Kult hadžiluka u Nišu nastao je s kraja 19. i početkom 20. veka, kada je veći broj Nišlija odlazio na hadžiluk (hodočašće) iz dubokih religiozno-verskih ubeđenja. Nišlije koje su materijalno bile u mogućnosti, nastojale su da za života posete Hristov grob. Nakon povratka dobijale su počasno zvanje hadžija. Prema ovim hadžijama Nišlije su se odnosile sa posebnim poštovanjem, cenile ih i sa uvažavanjem prihvatale njihove stavove.
Jedan od oblika ispoljavanja verskih osećanja Nišlija bio je hadžiluk. Koren ovakvog ispoljavanja vere možemo verovatno naći u starim verovanjima ali i uticaju islama koji je imao veliki uticaj na život balkanskih naroda, bez obzira na veru. Inspirisan verskim razlozima pokajništva i iskupljenja, već postojećim običajima, a nesumnjivo i socijalnim kapitalom određene grupe Nišlija, vraća jedan takav poduhvat u Niš koji je posle oslobođenja i iseljenja dela turskog stanovništva brojao 12.817 stanovnika, od čega 10.719 Srba, 400 Turaka, 900 Jevreja i 797 Cigana. Broj stanovnika Niša do kraja 19. veka raste na gotovo 20.000, od kojih su ogromna većina hrišćani. Svoju privrženost veri Nišlije su pokazivali na različite načine. Ponekad je u tome bilo i preterivanja, što je srpski pisac Stevan Sremac opisao u nekim od svojih dela.
Pokloništvo Hristovom grobu u Jerusalimu uredi
U verskoj kulturi pravoslavnih hrišćana istaknuto mesto je zauzimalo pokloništvo Hristovom grobu u Jerusalimu. Obilazak palestinskih svetih mesta osvećenih verovanjem da su se na njima desili događaji opisani u Starom i Novom zavetu, prisustvo verskim obredima, te dodavanje titule hadži ispred ličnog imena, bili su važan deo pravoslavnog verskog života u periodu od 17. do kasnog 19. veka.[1][2][3][4] Tome je doprinelo nekoliko činilaca:
- Uspon pravoslavne građanske klase u osmanskim gradovima počevši od 17. veka (kao osnovni među njima) - stabilne finansijske elite koja je mogla da obezbedi sredstva za skup i opasan poklonički poduhvat.
- Organizacija pravoslavne Jerusalimske patrijaršije, od 1517. godine u sastavu Osmanskog carstva, koja je ulagala znatan napor u organizaciju pokloništva ovim mestima.
- Viševekovna teritorijalna pripadnost Osmanskom carstvu i njegovom kulturnom modelu (Makuljević, 2005, 2006). u kome je islam bio vladajuća i privilegovana religija, sa jednim od „pet stubova islama“ hadžilukom – pokloništvom svetim mestima Meke i Medine, a upravo je uspon pravoslavne građanske klase doneo jednu vrstu paradoksalnog odgovora na njega.
Tako su nastala striktna pravila obrednog ponašanja, vezanost za mesta osvećena narativima o osnivanju religije, kao i osvećeni položaj onoga koji bi obavio pokloništvo – u pravoslavnoj verskoj kulturi osmanskog perioda iskristalisao se običaj hadžiluka, kao karakterističan amalgam islamskih i hrišćanskih verskih običaja.[5]
Kada se i kako išlo na hadžiluk? uredi
Pred polazak na hodočašće Nišlije su dobijale (pismeni) blagoslov episkopa niškog ili parohijskog sveštenika. Na hadžiluk su Nišlije išle početkom velikog posta za Uskrs, svečano ispraćene od rodbine i prijatelja.
Hodočasnici su na put, najčešće, sa sobom nosili: ikonu Majke Božje Odigitrije (putovoditeljke), ikonu svetog Nikole zaštitnika putnika, molitvenik, Psaltir, pesmaricu duhovnih pesama i krst oko vrata. Poklonici su nosili sa sobom i posude za vodu koju su zahvatali sa isceliteljskih izvora.
Po povratku Nišlije su ih dočekivane sa velikim poštovanjem uz religiozne običaje. Od ulaska u grad pa do kuće, zastirana su platna i zastirači da po njima gaze, svi su ih ljubili u ruku, a oni im celivali lice.
Pokloni sa hadžiluka i njihova namena uredi
Uobičajeno je bilo da hadžija po dolasku u Niš svojim bližnjima podeli poklon iz Jerusalima, uz blagoslov. Pokloni su uglavnom bili religioznog karaktera (ikone, krstići i krstovi), ali i drugi sveti predmeti (sveće) koji su poručeni. Sa posebnom ljubavlju, osobe koje su dobile poklone sa hadžiluka, čuvali su ove relikvije. Pa su tako npr. ikone držali pored kandila, krstiće nosili oko vrata kao amajliju. Ove predmete Nišlije su predavale potomcima s kolena na koleno. Sveće donete sa hadžiluka čuvali su za paljene nakon smrti.
Takođe, važan deo sa hadžiluka bila je i nabavka različitih blagoslova i memorija koje su poklanjane niškim crkvama, od kojih su neke sačuvane i do današnjih dana.
Sticanje zvanja hadžija uredi
Po povratku sa hadžiluka te Nišlije su sticali zvanje Hadžije. Zvanje su dodavali ispred svog imena. Navodimo neke od starih niških hadžija: hadži Jordan Cvetković - industrijalac, hadži Peša, hadži Koca, hadži Rista, hadži Stojan Pešić, hadži Mikal itd.
Ovo zvanje se nasleđuje, a hadži se tada piše posle ličnog imena, kakvo je npr. imao Stojan hadži Pešić ili Slavoljub Hadži Tančić (priznati niški i srpski književnik).
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Bobčev, S. (1936). Notes comparées sur les Hadjis balkaniques. La Revue internationale des Études balkaniques, IIe annee, 1 (3), 1 – 12.
- ^ Makuljević, N. (2005). Vizuelna kultura i privatni identitet pravoslavnih hrišćana u 18. veku. U A. Fotić (prir.), Privatni život u srpskim zemljama u osvit modernog doba (str. 72 – 111). Beograd, Clio.
- ^ Makuljević, N. (2006). Poklonička putovanja i privatni identitet. U A. Stolić, N. Makuljević (prir.), Privatni život kod Srba u XIX veku (807- 837). Beograd, Clio
- ^ Izmirlieva, V. (2012-2013). The Title Hajji and the Ottoman Vocabulary of Pilgrimage. Modern Greek Studies Yearbook, 28-29, 137-167.
- ^ M. Katić: Jerusalim hadži-Ignjatija iz 1845. u crkvi Roždestva Hristovog u Pirotu, Pirotski zbornik 42 (2017), str. 56–57
Literatura uredi
- Iva Trajković Tradicionalno hrišćanstvo u Nišu U: Život hrišćana u Nišu od Konstantina do danas, Narodni muzej Niš
- Marina Vlaisavljević Hrišćanstvo u Nišu od 1386. do 1913. godine U: Život hrišćana u Nišu od Konstantina do danas, Narodni muzej Niš
- Halil Inaldžik, Osmansko carstvo, SKZ, Beograd 1974, 264-287
- Grupa autora, Enciklopedija Niša, tom Istorija, Gradina, Niš 1995.
- Grupa autora, Istorija Niša II, Gradina i Prosveta, 1984.
- Ozimić N, 2007 Kratka istorija Niša/ Short history of Niš, Zograf, Niš, 2007.
- Radoslav Grujić, Azbučnik Srpske pravoslavne crkve, BIGZ, Beograd, 1983.
- Petar V. Gagulić, Veliki niški Saborni hram, Niš, 1961.
- Puzović, Ljiljana (2012). „Manastir Visoki Dečani kao stecište pokloničkih putovanja u XVIII veku” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 71 (2): 92—104.