Luč (etnologija)
Luč se u mnogim krajevima Srbije koristila uglavnom za potpalu. Iscepka se na iverje koje se onda, vezano u snopu, drži u fioci pod šporetom. Inače luč je drvo četinara, najčešće crnog bora (koji ima najviše smole) dobro natopljeno smolom i koje gori jako postojanim plamenom. Pošto je drvo inpregnirano smolom teško se kvasi pa i u vlažnoj sredini ostaje suvo i lako zapaljivo. Gori znatno duže u odnosu na drugo drvo istih dimenzija, daje jasan plamen, i ispušta prijatan miris smole. Najčešće se uzima iz donjih delova stabla ili iz panja. Stalnim dubljenjem debla, biljka luči smolu, kao reakciju na povrede i time natapa površinske slojeve drveta koji se onda skidaju, što provocira dalje lučenje (jesenja zona goda treba da bude napunjena smolom).
Etimološki reč luč je istog korena kao i latinska reč lux = svetlo, a u srpskom srodna je i reč luča = zrak (Njegoševa Luča mikrokozma):
- Iz hladnoga zemaljskoga njedra
- istočnici vodah potekoše,
- sačiniše okean opširni;
- luče sunca životvornim vidom
- rastjenija roda svakojega
- na povrhnost zemnu izmamiše;
- uzmilješe stada životnijeh
- po vozduhu, zemlji i vodama.
Među značajnijim zanimanjima srbijanskih Era pored izrade drvenih sudova, zemljanih lonaca i crepulja bila su i proizvodnja katrana i luči. Tim proizvodima su snabdevali čitavu zapadnu Srbiju. Lučevina (drvo bora starog preko 50 godina i to samo deo stabla od korena do jedan metar uvis) koristi se za šindru.
O verovanju srpskog naroda vezanog za luč Pavle Sofrić Niševljanin piše:
| „ | U Bosni i Hercegovini veruje naš narod da luč odbija zle duhove i veštice, pa ga zato nosi u haljinama. Po zalasku sunčevu dete se inače ne iznosi iz kuće, već tek uz luč i komadić leba. Luč se ne sme baciti na đubre, a niti se sme gaziti. Ako se luč s obe strane zapali, onda se time kuga poziva u kuću, da sve ukućane potamani [1]. | ” |
Čajkanović navodi da je luč kod našeg naroda u velikom poštovanju, gotovo isto kao i vosak. Ona brani od zlih duhova i veštica; zbog toga se krstići od luči ušivaju u haljine, a na kuće (ponegde u Bosni i danas još) meću ključaonice od luči. Sa zubljom luči nagorelom s obe strane tuku se zduhači — to je njivo oružje. Luč se upotrebljuje kao lek od zubobolje, i od krasta. Ako ovcu iskasapi vuk, treba je nakaditi nad luči, i ozdraviće, ma koliko da je iskasapljena (samo da joj grkljan nije prerezan[2].