Википедија

Mala Jermenija

Mala Jermenija (jerm. Փոքր Հայք — Pokr Haik,[1] lat. Armenia Minor), predstavljala je istorijsku oblast naseljenu Jermenima, prije svega zapadno i sjeverozapadno od drevnog Kraljevstva Jermenije (takođe poznato i kao Kraljevina Velika Jermenija).[2] Mnogo kasnije, pod Romejskim carstvom, oblast je bila uključena u temu Armenijaku.

Geografija uredi

Mala Jermenija bila je dio istorijske Jermenije i Jermenske visoravni, koja se protezala zapadno i sjeverozapadno od Eufrata. Oblasti je nadjenut ovaj naziv da bi se razlikovala od mnogo većeg, istočnog dijela istorijske Jermenije — Velike Jermenije. Površina teritorije varirala je od 70 do 130 hiljada kvadratnih kilometara. Granice administrativnih podela Male Jermenije menjale su toliko često da je nemoguće utvrditi njihov tačan položaj. Postojale su tri rimske provincije:

  • Prva Jermenija (Armenia Prima) – zahvatala je Pont i Kapadokiju. Glavni grad bio je Kesarija Kapadokijska, a njoj su pripadali i gradovi Evdokija (Evdoksija), Nikopolj, te tvrđave Camndav i Kizistra.
  • Druga Jermenija (Armenia Secunda). Glavni grad bio je Sevastija. Na njenoj teritoriji nalazili su se i gradovi Lizistra, Avala i Turike-Akn.
  • Treća Jermenija (Armenia Tertia). Glavni grad bio je Melitena, istaknuto vojno-trgovačko središte u Maloj Aziji. Na njenoj teritoriji nalazili su se i gradovi Samosata, Kesun, Bardzrberd, Rapan, Ulnija-Pehetni, naselja Vardaher, Parzman, Kokison i tvrđava Šahasp.

Rana istorija uredi

 
Istočna granica Rimske imperije sa Jermenijom kao rimskom klijentskom državom početkom 1. vijeka nove ere
 
Mala Jermenija (u zelenkasto-žutom, blizu Crnog mora) krajem 2. vijeka prije Hrista, neposredno prije rimskog osvojenja.

Od 6. vijeka prije Hrista teritorijom Male Jermenije vladala je dinastija Evandida (jerm. Երուանդունի), koji su bili podanici Ahemenidskog carstva. Rano jermensko kraljevstvo dobilo je naziv Satrapija Jermenija.

Neko vrijeme nakon smrti Aleksandra Velikog, Mitridat, persijski plemić iz Male Azije, proglasio se kraljem oblasti koja je kasnije postala poznata kao Pontska kraljevina. Vremanom je ova kraljevina obuhvatala i Malu Jermeniju.

Rimsko-persijski ratovi uredi

Jermenija je bila predmet spora između Rima i Partije tokom rimsko-persijskih ratova od 66. godine prije nove ere pa sve do 2. vijeka nove ere. Rimski uticaj je prvo uspostavljen Pompejevim pohodom 66-65 prije nove ere, a zatim je obnovljen 59. godine nove ere, nakon rimsko-partskog rata. Bio je to pokušaj da se riješi tz „jermensko pitanje“ - da se od Jermenije načini rimska provincija. Tokom krvavog pohoda, rimski vojskovođa Korbulo „ubijao je sve odraslo stanovništvo i prodavo u roblje sve koji nisu bili sposobni da nose oružje.“ Nakon osvojenja obeju prestonica - Atrašata i Tigranakerta - Jermeniju, ipak, nije uspio načiniti provincijom, ali je zato uspio nizložiti s vlasti kralja Tiridata I i postaviti na prijesto svoga štićenika Tigrana VI. Ubrzo su Parćani, nakon ratnog sukoba sa Tigranom, povratili Tiridata I na vlast, prihvatajući uslov ispostavljen sa rimske strane - da ubuduće jermenski kraljeve potvrđuje rimski imperator.

Mala Jermenija pod Rimskim i Romejskim carstvom uredi

 
Rimsko-persijska granica i Jermenske provincije u 5. vijeku

Cijela Jermenija postala je rimska provincija 114. godine nove ere, u vrijeme vladavine cara Trajana. No, ubrzo je postala vazalna kraljevina, nakon što su je napustile rimske legije 118. godine. Mala Jermenija je, uopšteno govoreći, uključena u Rimsko carstvo zajedno sa Melitenom i Kataonijom u provinciju Kapadokiju. Sastojala se iz pet okruga: Orbalisene na sjeveru, Etulane (južno od nje), Eretike, zatim Orsene i, konačno, Orbesine na krajnjem jugu.

Parćanski car Vologez IV oduzeo je rimljanima Jermeniju 161. godine. Dvije godine kasnije (163), nakon rimskog kontranapada kojim je rukovodio Marko Stacije Prisk, ponovo je na prijesto Jermenije postavljen Rimu podoban vladar. Tako se rimski uticaj na Jermeniju i dalje zadržao, uprkos porazu u bici kod Barbalisa, 253. godine. Ali nešto kasnije, krajem 3. vijeka, Rim je ponovo imao kontrolu nad Jermenijom, u kojoj je neodstupno vršio hristijanizaciju.

Malu Jermeniju je ujedinio sa Velikom Jermenijom kralj Tiridat III, 287. godine. Vrlo kratko vrijeme je bila pod vlašću sasanidskog vladara Šapura II tokom 337. godine. U vrijeme Dioklecijanove vladavine postala je rimska provincija. U 4. vijeku je podijeljena u dvije provincije: Armeniju Primu (Armenia Prima), koja je obuhvatala veći dio Male Jermenije, uključujući i grad Sevastiju, i Armeniju Sekundu (Armenia Secunda), koja je obuhvatala grad Melitenu i sve južne oblasti koja su bile dodate Maloj Jermeniji, s izuzetkom Kataonije, koja je bila spojena sa Kapadokijom Sekundom.[3]

Stanovništvo oblasti ostalo je jermensko, ali se postepeno romanizovalo. Od 3. vijeka mnogi jermenski vojnici bili su u rimskoj vojsci: kasnije - u 4. vijeku - činili su dvije rimske legije: I jermensku legiju i II jermensku legiju.[4]

 
Tema Armenijaka u Romejskom carstvu, 650. godina

Godine 536. car Justinijan I reorganizovao je provincijsku upravu; Armenija Prima i Armenija Sekunda preimenovane su u Armeniju Sekundu i Armeniju Tercu, dok su dijelovi njihovih oblasti bili dodijeljeni ostalim jermenskim provincijama. Granice vizantijskog dijela Jermenije proširile su se 591. godine na Persijsku Armeniju. Ova oblast je bila poprište decenijskih ratova između Romejskog i Sasanidskog carstva (vizantijsko-persijski ratovi), sve do arapskog osvajanja Jermenije, 639. godine. Nakon toga, dio Male Jermenije koji je ostao pod vizantijskom kontrolom (u manjem obimu) postao je dio teme Armenijaka.

Veliki broj vizantijskih careva, vojskovođa, patrijaraha, činovnika i umetnika bili su etnički Jermeni. Od VI do XI veka, iz niza od preko 50 careva, oko 30 (60%) njih je imalo jermensko porijeklo[5]. Car Iraklije bio je čak miafizita, kao i drugi car Jermenin - Filipik. Sveta carica Teodora i njen sin Mihailo III proishodili su od jermenske vlastelinske porodice Mamikonjani. Takođe, jermensko porijeklo imali su i mnogi drugi vizantijski aristokratski rodovi, među kojima i Lakapini, Kurkuasi, Gavrasi, Zauci itd. Jermensko, ili djelimočno jermensko porijeklo imali su svi vizantijski imperatori od Vasilija I do Vasilija II (867—1025)[6].

Poslije preuzimanja jermenske prestonice Ani, 1045. godine, Romejsko carstvo se širi na istok. Tim činom propada i dinastija Bagratida, bar ona grana koja je vladala Jermenijom; druga grana Bagratida upravljala je Gruzijom sve do 19. vijeka. Za Jermeniju nastupa smutno vrijeme - s jedne strane romejski car Konstantin IX Monomah progonom monofizita, jeretika osuđenih na 4. vaseljenskom Saboru u Halkidonu, nastoji da u novopripojenoj oblasti uspostavi pravoslavlje, dok sa druge strane prijetnju čine česti upadi Seldžuka.

Mongolski i osmanski uticaj uredi

Poslije bitke kod Mancikerta, 1071. godine, Mala Jermenija, kao u ostalom i gotovo cijeli maloazijski dio romejskog carstva, pala je u ruke Seldžuka. Ovo je dovelo do katastrofalnog položaja jermenskog naroda: nastupa viševijekovni proces izgnanja i prinudne emigracije Jermena iz svoje istorijske postojbine.

Potom je Mala Jermenija bila dio mongolskog carstva tokom 92 godine. Pod Otomanskim carstvom je od kraja 15. vijeka sve do sada.

Novija istorija uredi

Mala Jermenija tradicionalno se smatra dijelom Zapadne Jermenije, posebno nakon što je poslije Rusko-persijskog rata, 1826-1828 godine, Ruska imperija ovladala Istočnom Jermenijom.[7] Jedan broj Jermena i dalje živi na tom području, iako su pod osmanskim uticajem prešli u islam, uglavnom u 17. vijeku.[8]

Hrišćansko jermensko stanovništvo Male Jermenije neprekedno je živjelo na tom području sve do genocida nad Jermenima 1915-1923 godine. Krajem 19. i početkom 20. vijeka (djelimično i tokom Prvog svjetskog rata) po čitavom Otomanskom carstvu, a posebno u Zapadnoj Jermeniji vršeno je masovno istrebljenje Jermenskog stanovništva.

V periodu 1915—1917 godine praktično je sva teritorija Zapadne Jermenije bila povraćena od strane ruske vojske (vidi Kavkaski pohod). Godine 1918. na dijelu istorijske Istočne Jermenije obrazovana je Prva Republika Jermenija, teritorija koja je kasnije bila razdijeljena između Turske i Sovjetskog Saveza prema Moskovskom dogovoru 1921. godine.

Reference uredi

  1. ^ Adontz, Nicolas (1970). The Reform of Justinian Armenia. Lisbon: Calouste Gulbenkian Foundation. str. 311. 
  2. ^ „Kingdom of Greater Armenia”. Oxford University Press. Pristupljeno 20. 11. 2013. 
  3. ^ Peter Edmund Laurent (1830). An Introduction to the Study of Ancient Geography. With copious indexes. Oxford: Henry Slatter. str. 234. 
  4. ^ „Legio II Armeniaca”. Arhivirano iz originala 24. 2. 2012. g. Pristupljeno 1. 7. 2010. 
  5. ^ Vsemirnaя istoriя
  6. ^ Peter Charanis.Studies on the demography of the Byzantine empire: collected studies Variorum Reprints, 1972 p223(360):«Thus, every emperor who sat on the Byzantine throne the accession of Basil I to the death of Basil II (867—1025) was of Armenian or partially Armenian origin. But besides the emperors there were many others among the military and political leaders of Byzantine during this period who were Armenians or of Armenian descent»
  7. ^ Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond pp 729 ABC-CLIO, 2 dec. 2014 ISBN 1598849484
  8. ^ Armenian History and Presence in Hemşin

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мала_Јерменија&oldid=26923398”