Markion

Markion od Sinope (grč. Μαρκίων, oko 85—160) je bio ranohrišćanski episkop i teolog iz 2. veka, koji je naglašavao nespojivost Novog i Starog zaveta, odnosno Isusove poruke i judaizma.

Markion Sinopski

Nakon sukoba sa službenim hrišćanstvom, okupio je veliku crkvenu zajednicu, kao opoziciju rimskoj Crkvi. Crkva je njegovo učenje proglasila za jeres, zbog gnostičih elemenata.

Markion je ustanovio prvi hrišćanski kanon Novog zaveta, nastojeći da odvoji hrišćanstvo od judaizma. Iako je crkva njegov kanon odbacila, ipak je uticao na crkvu da jasno formuliše sopstveni biblijski kanon.

Život

Rođen je krajem 1. veka ili početkom 2. veka u gradu Sinopi u Pontu (današnja Turska) u Maloj Aziji. Bio je sin tamošnjeg hrišćanskog episkopa (u to vreme je episkopovao Foka Sinopski). U mladosti je bio monah podvižnik. Njegovi neprijatelji tvrde da je još tada zbog „zavođenja device“ navodno isključen iz Crkve, što neki proučavaoci odbacuju kao „zlonamerne glasine“ ili tumače alegorijski u smislu da je „devica“ Hristova crkva.

U svakom slučaju, Markion, najverovatnije u svojstvu episkopa, nasleđujući svoga oca, oko 140. godine odlazi za Rim. Tamo razvija sopstveni teološki sistem, zasnovan na tumačenju Isusove poruke, i okuplja brojne pristalice oko sebe. Pokušavao je da zasnuje hrišćansku zajednicu na čistoj poruci Hrista, onako kako ju je on razumeo, a koju je u hrišćanskim krugovima svoga vremena svuda nalazio manje ili više iskrivljenu. Propovedao je povratak izvornom hrišćanstvu, upražnjavajući asketizam i post. Njegova nastojanja su imala za cilj da odvoje hrišćanstvo od judaističkih učenja Starog zaveta. Nakon sukoba sa rimskim episkopom, Markion sa svojim pristalicama obrazuje hrišćanske opštine odvojene od Rimske Crkve, usled čega biva izopšten oko 144. godine. Posle sukoba sa službenim hrišćanstvom, vraća se u Malu Aziju, gde nastavlja svoje učenje, stvarajući veliku hrišćansku zajednicu u kojoj je bio episkop.

Njegov savremenik, Justin Filosof, o njemu kaže: „Mnogi veruju ovom čoveku kao jedinom koji zna istinu, a nama se smeju“.

Učenje

Glavni članak: Markionstvo

Markionovo glavno delo se naziva Antiteze (Antitheseis). U ovom opširnom djelu on suprotstavlja izreke iz Starog i Novog zavjeta s namjerom da se pokaže kako su jedne drugima protivrječne, dokazujući da se to ne može spajati, kao što je učinila crkvena Biblija.

Prema Markionu postoji nepomirljiva protivrečnost između pravednosti i milosti, zakona i evanđelja, jevrejstva i hrišćanstva. On govori o nespojivoj razlici između Boga Starog i Novog zaveta. Bog Starog zaveta je gnevan i nemilosrdan, a Bog Novog zaveta je ljubav i dobrota. Markion ovo potkrepljuje brojnim primerima iz Svetog pisma.

Markion smatra da je starozavetni Bog Tvorac (odnosno demijurg), niže božanstvo koje je stvorilo ovaj svet. Više načelo, koje se može nazvati dobrim Bogom, je nevidljivo, i ne može se imenovati ni iskazati. Hristos je sišao od nevidljivog i neiskazanog Boga radi spasenja duša, da bi razobličio judejskog Boga. Hristovo učenje je odvlačilo ljude od demijurga, zato je i bio razapet. Smatrao je da je Isus rođen od žene Marije, kao i svaki drugi čovek, a ne od device.

Kao način spasenja, propovedao je asketizam i post. Odbacivao je doslovno tumačenje učenja o vaskrsenju mrtvih u smislu vaskrsenja tela, verujući da samo duša može uskrsnuti i biti spašena.

Kanon

Glavni članak: Kanon Novog zaveta

Markion se smatra sastavljačem prvog hrišćanskog kanona. Iako je u to vreme bilo spisa koji su kružili ranohrišćanskim zajednicama, Markion je kodifikovao prvi kanon Novog zaveta koji se sastojao od Pavlovih poslanica i Lukinog evanđelja. Markionov Novi zavet je imao dva dijela: Evangelion i Apostolikon. Evangelion je u stvari bilo Evanđelje po Luki, u nešto drukčijem obliku nego što nam je poznato danas. Na primer, Markionovo Evanđelje po Liki nije sadržavalo uvodna dva poglavlja. Apostolikon je sadržavao deset poslanica apostola Pavla: Galatima, 1. i 2. Korinćanima, Rimljanima, 1. i 2. Solunj, Efežanima (koju je nazivao Laodikejskom), Kološanima, Filipljanima i Filemonu.

Proučavalac Novog zaveta Robert M. Prajs istražujući kako, kada i ko je sakupio razne Pavlove poslanice u jednu zbirku poslanica, dolazi do zaključka da je Markion prva osoba zabeležena u istoriji da prikuplja Pavlova pisma raznim crkavama u jedan kanon Pavlovih poslanica. Ako je ovo tačno, onda Markionova ulogu u formiranju i razvoju hrišćanstva nesaglediva. Neki naučnici, poput Kinziga, smatraju da je Markion prvi uveo u upotrebu pojam zavet (lat. testamentum).

Markionova Biblija imala je u njegovoj zajednici veliki ugled.

Markioniti

Glavni članak: Markioniti

Markion obrazlaže svoj kanon.

Organizacija markionitske zajednice se nije mnogo razlikovala od hrišćanske crkve. Krštavali su u vodi i pomazivali svetim uljem. Žene su jednako učestvovale u verskom životu i bilo im je dopušteno da krštavaju.

Markionitske hrišćanske zajednice su se „za pola generacije proširile celim poznatim svetom“. Naredna dva veka će skoro u svakom većem mestu predstavljati opoziciju katoličkoj (sabornoj) crkvi, preživljući „neznabožačke progone i carsku nenaklonost.“

Od Markionovih učenika najistaknutiji je bio Apeles, koji se u Rimu priključio Markionu, a još za njegova života otišao je u Aleksandriju, gde je razradio učenje da je demijurga stvorio dobri bog. Napisao je Silogizme (Syllogismoi) u kojima je dokazivao da su Mojsijeve knjige pune neistina, pa prema tome ne mogu biti božjeg porekla. Grčki filozof Kelsos, pišući u Aleksandriji krajem 2. veka o hrišćanima svoga vremena, pominje i Markionite.

Markionove ideje se pojavljuju i u Manijevom učenju, pa se krajem 4. veka mnogi markioniti pretapaju u manihejce. Slične ideje o odbacivanju Starog zaveta će se pojaviti par vekova kasnije u učenjima bogumila na Balkanu i katara u južnoj Francuskoj.

Rasprave o Markionu

Tertulijan, jedan od protivnika koji je pisao o Markionu

Markionov život je, na žalost, ostao poznat samo kroz dela koja su o njemu napisali njegovi protivnici. Pored tog problema, istorijski izvori koji ga pominju postavljaju i pitanje važnih datuma iz Markionovog života, jer su ih njegovi protivnici često zbunjivali.

Markion je živeo u Sinopu na Pontu. Ovaj lučki grad nalazi se na južnoj obali Crnog mora, a Tertulijan, koji je rođen u vreme Markionove smrti, povezao je ove početne neupitne činjenice i u svom radu tvrdio da je sin brodovlasnika. Prema drugim izvorima, Markion je bio sin episkopa Sinope, koji ga je izbacio iz lokalne crkve jer je zaveo devicu. Mnogi savremeni istoričari danas misle da Markion nije zaveo devicu, već da je reč o figurativnom značenju, odnosno da je to crkva čiji su vernici bili zavedeni njegovim učenjima.

Nijedan od preživelih izvora iz 2. veka ne navodi razlog zbog kojeg je Markion uzeo preporučna pisma njegovih sunarodnika i krenuo na putovanje Malom Azijom gde bi izvršio evangelizaciju. U tom periodu sarađivao je sa Kerdonom, ali izvori se ne slažu ko je bio učenik, a ko učitelj tako da, na primer, prethodno citirani Tertulijan kaže da je Markion bio učitelj, a Irinej Lionski kaže da je Kerdon učitelj.

Markion je zatim otišao u Rim, gde je tada bila jedna od najvećih hrišćanskih zajednica. Tokom svog boravka u glavnom gradu Rimskog carstva, daće 200.000 sestercija tamošnjoj crkvi, koja je postala uvaženi član lokalne zajednice. Iznos koji je poklonio crkvi bio je ogroman, odnosno bio je upola manji od iznosa za koji se mogao kupiti status plemića u gradu Rimu. Prema nekim izvorima, u početku su ga vodile pravoslavne ideje, ali je onda drastično promenio način razmišljanja i izašao pred zajednicu sa idejom da je hrišćansko jevanđelje nešto sasvim novo u odnosu na hebrejsku Bibliju. Taj način razmišljanja na kojem je nastavio da insistira doneo mu je loš prijem, primoravši ga da tamo napusti crkvenu opštinu.

Vidi još

• Rano hrišćanstvo
• Biblijski kanon
• Gnosticizam
• Markioniti

Literatura

• Francis Legge, Forerunners and Rivals of Christianity, From 330 B.C. to 330 A.D. (1914), reizdanje University Books New York, 1964. LC Catalog 64-24125.
• John Knox (1942). Marcion and the New Testament. AMS Press. ISBN 978-0-404-16183-5. 
• Ernest Evans: prevod i predgovor za Tertullian, Against Marcion (Oxford University Press, 1972).
• Robert M. Grant, Marcion and the Critical Method, u zbirci From Jesus to Paul (eds. Peter Richardson & John Collidge Hurd). Waterloo, ON, 1984. pp. 207-215.
• R. Joseph Hoffmann. (1984). Marcion, on the Restitution of Christianity: An Essay on the Development of Radical Paulist Theology in the Second Century. Scholars Press. ISBN 978-0-89130-638-2. 
• David Salter Williams, Reconsidering Marcion's Gospel, u Journal of Biblical Literature 108 (1989), pp. 477-96
• E.A. Livingstone (1997). The Oxford Dictionary of the Christian Church (3rd izd.). Oxford University Press. str. 1033–34. ISBN 978-0-19-211655-0. 
• E.C. Blackman (2004). Marcion and His Influence. ISBN 1-59244-73. 
• von Harnack, Adolf (1914). Origin of the New Testament. 

Spoljašnje veze

• (jezik: engleski) Centar za Markionitska istraživanja
• (jezik: engleski) Markion u Enciklopediji Britanika
• (jezik: engleski) Markioniti u Katoličkoj enciklopediji
• (jezik: srpski) Markion na pravoslavnim stranicama
• (jezik: engleski) Robert I Bradshaw, Marcion: Portrait of a Heretic
• (jezik: engleski) Ernest Evans, Marcion: his Doctrine and Influence