Muzej Banjičkog logora
Muzej banjičkog logora je muzej u sastavu Muzeja grada Beograda koji je posvećen uspomeni na zatočenike i žrtve Banjičkog koncentracionog logora, koji je postojao na teritoriji Beograda tokom Drugog svetskog rata.
| Muzej banjičkog logora | |
|---|---|
 | |
| Osnivanje | 1969. |
| Lokacija | Beograd Srbija |
| Površina | 450 |
| Kustos | Darko Ćirić |
| Adresa | Pavla Jurišića Šturma 33, Beograd |
| Veb-sajt | Muzej Banjičkog logora |
Osnivanje i rad logora
urediBanjički logor je formiran u kompleksu stare kasarne 18. pešadijskog puka, izgrađenom 1938. godine. Odluku da se baš na tom mestu formira logor Nemci su doneli zato što je zgrada već bila predviđena za smeštaj velikog broja ljudi i što je ostala neoštećena u nemačkom bombardovanju.[1]
Još od maja 1941. Nemci su razmatrali mogućnost otvaranja velikog logora. Prva grupa zatvorenika je dovedena u logor 9. jula 1941. Prema sačuvanim spiskovima kroz logor je prošlo oko 24.000 zatvorenika, ali je stvaran broj zatvorenika nešto veći, s obzirom da se za pojedine zatvorenike pouzdano zna da su bili u logoru, iako se njihova imena nisu našla na sačuvanim spiskovima. Među njima se posebno izdvajaju grupe grčkih interniraca, koji su upućivani u druge nemačke logore, ali su zbog savezničkih bombardovanja neko vreme zadržavani na Banjici. Njihova sudbina je bila posebno tragična s obzirom da su smeštani u improvizovane barake ispred logora i da za njih nije obezbeđivana hrana. Oko 4.200 zatvorenika iz logora je ubijeno u Beogradu ili u neposrednoj okolini, većinom na vojnom poligonu u Jajincima (do kraja 1943), a kasnije na Centralnom groblju, Jevrejskom groblju, u Marinkovoj bari. Sve vreme postojanja logora grupe zatvorenika su odvođene na streljanje.[1]
Najveći broj žrtava su bili Srbi (oko tri četvrtine), ali je bilo Roma, Jevreja, kao i pripadnika drugih, ukupno 17 različitih nacija. Nemci su kršeći Haške konvencije o ratnim zarobljenicima u Banjičkom logoru privremeno smeštali američke pilote, britanske podmorničare, ruske crvenoarmejce, italijanske vojnike nakon kapitulacije Italije.[1]
Nakon prestanka rada Banjičkog logora oktobra 1944, nije prepoznata potreba da se ovako mesto posebno obeleži kao memorijalni centar. Zgrada je posle Drugog svetskog rata više puta menjala ulogu. Do 1948. godine u njoj se nalazio zatvor, nakon čega je vojska preuzela zgradu i renovirala je za svoje potrebe.
Osnivanje i rad muzeja
uredi
Skupština grada Beograda je 1969. godine postavila spomen obeležje ispred zgrade logora, rad vajara Nikole Kolje Milunovića. Tada u jednom delu objekta bivšeg logora otvorena Spomen soba.[2]
Prostor muzeja je proširen prema projektu arhitekte Slobodana Nikolića 1982. godine. Tada su uređeni ulazna partija objekta i unutrašnjost muzeja. Pristupni pravac sa ulaznom kapijom je zamišljen kao deo ukupnog memorijalnog kompleksa koji svojim arhitektonskoprostornim konceptom asocira i simbolizuje logor. U arhitektonskoj obradi korišćene su zid i gvozdene rešetke, simboli materijalizacije elemenata logora.[2]
Stalna postavka je 2001. godina dopunjena novim pristupom.[1]
Muzej čine dve funkcionalne celine: ulazna kapija sa naglašenim zidnim platnima sa leve i desne strane, plato prvih poruka i mali proscenijum sačinjen od elemenata prostornog oblikovanja čitavog memorijalnog kompleksa.[2]
Unutrašnjost Muzeja se sastoji od dve prostorije, memorijalne i informativne. Memorijalni deo muzeja je prostorije koja je rekonstruisana prema poznatim elementima i sećanjima preživelih, sa zidnim površinama obrađenim prema prosečnom autentičnom stanju.[2] Stanje u sobama se menjalo tokom rata, u zavisnosti od kategorije zatvorenika. Do polovine 1942. godine u sobama nije bilo drvenih ležajeva, spavalo se isključivo na podu, čak i u zimskim uslovima. U memorijalnoj sobi je postavljen spisak sa 4.200 imana streljanih zatvorenika, koji su stradali u Beogradu i okolini, po azbučnom redu. Muzej poseduje i knjigu zatvorenika Banjičkog logora u kojoj su zapisani i drugi lični podaci o zatvorenicima, kao što su zanimanje, poreklo, mesto boravka, roditelji.[1]
U drugoj prostoriji, u horizontalnim i vertikalnim vitrinama, kao i na zidovima su izložene materijalna zaostavština,[2] autentični predmeti zatvorenika, ručni radovi i crteži, od kojih neki imaju i umetničku vrednost, s obzirom da je u logoru bilo i likovnih umetnika, poput Aleksandra Deroka, Miloša Bajića, Bora Baruh. U prostorije su izloženi i bitni podaci o istorijskim događajima, kao i maketa logora. U prošlosti su čitave grupe stradalnika Banjičkog logora u potpunosti zanemarivane. Tako na primer, novembra 1941. nacisti su u Beogradu izvršili jednu veoma obimnu raciju, u kojoj je oko 200 elitnih srpskih intelektualaca, kao što su profesori univerziteta, sudije, ugledni političari, 13 članova Srpske akademije nauka i drugi javni radnici, uhapšeni i dovedeno u logor, kao taoci i garanti mira u Srbiji. Jedan broj njih je i stradao u logoru.[1]
Unutrašnjost muzeja čini i hodnik, u kome su korišćeni savremeni likovnim izrazi za povezivanje sa prošlošću, predstavljeni su životni put zatvorenika, hapšenje, noćne prozivke, grudobran, na kome su streljani logoraši u okviru logora, triptih akademskog slikara Milana Blamuše, kao i događaj od 11. septembra 1944. kada je stradala jedna od poslednjih grupa žena dovedena na streljanje, koja je odlučila da pogine u borbi i napala logorsku stražu u hodnik, bez ikakvih izgleda na uspeh.[1]
Muzej Banjički logor je registrovan kao spomenik kulture 1984. godine.[2]
Dešavanja
urediMuzej Banjičkog logora je mesto održavanja predstava "Kristalna noć"[3] i "Pisma streljanih"[4] reditelja Tadije Miletića u organizaciji udruženja Kulturni element koji se godinama održava u prostoru originalne zatvoreničke sobe. Glavnu ulogu tumači glumac Nikola Štrbac.
Izvori
uredi- ^ a b v g d đ e RTS & 6. 01. 2018.
- ^ a b v g d đ Živković 2018, str. 6.
- ^ „Kristalna noć”. https://kulturnielement.org/. Kulturni element. Pristupljeno 18. 7. 2023. Spoljašnja veza u
|website=(pomoć) - ^ „Predstava „Pisma streljanih“u Muzeju banjičkog logora“”. Studio B. Studio B. 30. 11. 2019. Pristupljeno 18. 7. 2023.
Literatura
uredi- Živković, Nada (2018). Banjički logor (PDF). Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. ISBN 978-86-89779-56-1.
- Banjički logor. RTS. 6. 01. 2018.