Muslimansko osvajanje Persije

Muslimansko osvajanje Persije naziv je za seriju pohoda muslimana Pravednog kalifata vođenih od 633. do 644. godine koji su rezultirali slomom Sasanidske Persije i pripajanjem njenih teritorija Kalifatu. Muslimansko osvajanje Persije je takođe poznato i kao arapsko osvajanje Irana je ultimatno dovelo do pada Persijskog Sasanidskog carstva 651. godine i opadanja rasprostranjenosti zoroastrijanske religije u Iranu. Arapi (Rašidunski halifat) su prvi put napali sasanidsku teritoriju 633. godine kada je general Halid ibn al Valid napao Mesopotamiju (današnji Irak), koja je bila politički i ekonomski centar sasanidske države. Nakon osvajanja Mesopotamije i odlaska Halida ibn Velida sa glavninom vojske na rimski front u Levant, u persijskom kontranapadu muslimani su izgubili osvojene teritorije.

Muslimansko osvajanje Persije
Deo Muslimanskih osvajanja
Pravedni kalifat, Sasanidsko kraljevstvo i Vizantijsko carstvo
Vreme 633-644. godina Mesto Mesopotamija, Kavkaz, Persija, Baktrija Ishod Pobeda Arapa
Sukobljene strane
Sasanidsko carstvo	Pravedni kalifat
Komandanti i vođe
Izdigerd III†	Ebu Bekr
Jačina
~120.000-150.000	~80.000-110.000

Druga invazija je pokrenuta 636. godine pod komandom Sad ibn Abi Vakasa, pri čemu je muslimanska vojska pod njegovom komandom ključnom pobedom u bici kod Kadisije dovela do trajnog gubitka persijske vlasti nad zapadnim delom Sasanidskog carstva. Planina Zagros je tada postala prirodna prepreka i granica između Rašidunskog halifata i Sasanidskog carstva. Usled stalnih upada Persijanaca na osvojenu teritoriju, drugi halifa Omar je naredio invaziju Sasanidskog carstva 642. godine, koja je završena potpunim osvajanjem ovog carstva 651. godine. Brzo osvajanje Persije, u nizu dobro organizovanih višestrukih napada pod vođstvom halife Omera iz Medine koja je bila udaljena nekoliko hiljada kilometara od ratišta u Persiji, je postalo njegov najveći trijumf, doprinoseći njegovom ugledu kao velikog vojnog i političkog stratega.

Iranski istoričari su tražeći da odbrane svoje pretke koristili arapske izvore koji pokazuju da „suprotno tvrdnjama nekih istoričara, Iranci su se zapravo borili dugo i teško protiv arapske invazije”. Od 651. godine većina urbanih centara u iranskim zemljama, sa izuzetkom kaspijskih pokrajina i Transoksijane, dolazi pod dominaciju arapskih vojski. Na mnogim mestima u Iranu organizovana je odbrana protiv okupatora, ali na kraju niko nije bio u stanju da odbije arapsku invaziju. Čak i nakon što su Arapi pokorili zemlju, u mnogim gradovima podignute su pobune, u kojima bi bio ubijen arapski guverner ili bi bili napadnuti vojni garnizoni, ali pojačanjima iz drugih krajeva halifata uspešno su ugušene sve pobune i nametnuta je vladavina islama. Nasilno potčinjavanje Buhare nakon mnogih ustanaka potvrđuje tvrdnje iranskih istoričara.

Međutim, prelazak na islam je bio samo postepen. Tokom ovog procesa mnoga dela nasilja su počinjena, zoroastrijski spisi su spaljeni i mnogi pripadnici ove religije pogubljeni. Nakon što su politički osvojeni, Persijanci su ponovno počeli sami da se uzdižu održavanjem persijskog jezika i kulture. Bez obzira na to, islam je usvojen od strane mnogih zbog političkih, sociokulturoloških i duhovnih razloga, ili jednostavno kroz nagovaranje, postajući preovladavajuća religija.

Sasanidsko carstvo pre osvajanja

Još od 1. veka p. n. e. granica između Rimskog carstva (kasnije Vizantijskog) i Partskog carstva (kasnije sasanidskog) je bila reka Eufrat. Granica je stalno bila osporavana. Većina bitaka je vođena u ovom području, a samim tim najveći broj utvrđenja se nalazio upravo u ovom brdovitom području na severu, što je ogromnu arapsku (ili sirijsku) pustinju razdvajalo na dva dela koja su pripadala rivalskim carstvima. Jedina opasnost je dolazila sa juga, povremenim napadima nomadskih arapskih plemena sa neutralne teritorije. Oba carstva su iz tog razloga ostvarivala saveze sa malim, polunezavisnim arapskim plemenima, koja su služila kao neutralna područja. Vizantski saveznici su bili Gasanidi dok su Persijancima bili naklonjeni Lahmidi. Tokom 6. i 7. veka, razni faktori su doveli do toga da je ta ravnoteža uništena iako je održavana toliko vekova unazad kroz istoriju.

Pobuna arapskih vazalnih država

Arapsko pleme Gasanida, koje je u to doba bilo vizantijski vazal, je prihvatilo monofizitski oblik hrišćanstva, koje je od vizantijske pravoslavne crkve smatrano heretičkim. Vizantijci su pokušali da suzbiju širenje ove religije, što je izazvalo pobunu na njihovoj granici. Lahmidi su se takođe pobunili protiv persijskog kralja Hozroja II. Numan III, prvi hrišćanski kralj Lahmida je svrgnut i ubijen od strane Hozroja II 602. godine, zbog njegovog pokušaja da se oslobodi persijskog tutorstva. Nakon atentata na Hozroja, Persijsko carstvo je slomljeno i Lahmidi su postali polunezavisni. Široko je rasprostranjeno mišljenje da je priključenje Lahmidskog kraljevstva bila jedan od glavnih razloga pada Sasanidske dinastije i muslimanskog osvajanja Persije, jer su Lahmidi pristali da špijuniraju za muslimane, nakon što su poraženi u bici kod Hire od strane Halida ibn Velida.

Uvod

Godine 629. šeik Medine šalje sasanidskom caru pismo u kome mu naređuje da mu preda svoje ogromno carstvo, odrekne se vere u pogrešnog boga (zaratustrizam) i prihvati Alaha. Glasnici koji su pismo doneli na persijski dvor u Ktesifonu sigurno nisu imali prilike da razgovaraju lično sa carem. Sasanidski vladari u Persiji su vladali kao bogokraljevi i samo mali broj visokih činovnika imao je prilike da lično razgovara sa svojim gospodarem. Šeikovo pismo verovatno je primio neki niži činovnik koji ga je, nakon što ga je pročitao, odložio u arhiv smatrajući ga nevažnim. Tako šeikova pretnja nije ni stigla do cara. Čak i da je car pročitao pismo teško da bi ono izazvalo bilo kakvu reakciju sem smeha jer je vladar jednog beznačajnog gradića pretnju uputio velikoj sili kakva je Persija tada još uvek bila. Slično pismo poslato je i Vizantijskom carstvu i slično je i dočekano. Međutim, carevi su grešili što su potcenjivali ovoga šeika. Oni to tada nisu mogli znati, ali šeik koji je poslao pismo ubrzo će postati jedna od najznačajnijih i najuticajnijih ličnosti istorije. Bio je to prorok Muhamed, osnivač islamske religije.

Rat

Muhamed 630. godine trijumfalno ulazi u Meku. Međutim, on nije doživeo da pokrene pohod na Persiju. Umro je 10. godine hidžre, odnosno 632. godine po hrišćanskom računanju vremena. Pohod je pokrenuo njegov naslednik Halid ibn Valid koji je 633. godine u munjevitom napadu porazio nadmoćne persijske trupe i zauzeo veliki deo Mesopotamije. Potom se morao pozabaviti ratom sa Vizantijom što je Persijancima omogućilo da u naredne tri godine povrate većinu izgubljenih teritorija. Međutim, već sledeće godine Persijanci su odlučno poraženi u bici kod Kadisije nakon koje su ostali bez prestonice Ktesifona. Potom je usledilo zatišje. Granica između pravednog kalifata i Sasanidskog kraljevstva bio je Zagros. Rat je obnovljen 642. godine. Persijska vojska potpuno je slomljena u bici kod Nahavanda. U nekoliko godina Arapi okupiraju celu sasanidsku teritoriju. Preostali članovi sasanidske kuće su ubijeni ili tajno prognani u Kinu. Poslednji sasanidski car Izdigerd III ubijen je 651. godine.

Posledice

Osvajanjem Persije, koje je dovršeno u isto vreme kao i osvajanje Sirije i Egipta, Pravedni kalifat postaje jedna od najvećih država sveta. Islam je dobio bazu za svoje dalje širenje prema centralnoj Aziji i Indijskom podkontinentu. Zaratustrizam gubi svoj značaj u Persiji, a stanovništvo se postepeno islamizovalo. Dalja istorija Persije biće usko povezana sa istorijom islama.

Vidi još

• Arapska osvajanja
• Arapsko osvajanje Sirije i Egipta
• Bitka kod Herata

Literatura

• Iran, razmeđe istoka i zapada - Gerhard Švajcer
• Bashear, Suliman (1997). Arabs and Others in Early Islam. Darwin Press. ISBN 978-0-87850-126-7. 
• Boyce, Mary (2001). Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Psychology Press. ISBN 978-0-415-23902-8. 
• Daniel, Elton (2001). The History of Iran. Greenwood Press. ISBN 978-0-313-30731-7. 
• Donner, Fred (1981). The Early Islamic Conquests. Princeton. ISBN 978-0-691-05327-1. 
• Morony, M. (1987). „Arab Conquest of Iran”. Encyclopaedia Iranica. 2, ANĀMAKA – ĀṮĀR AL-WOZARĀʾ. 
• Sicker, Martin (2000). The Islamic World in Ascendancy: From the Arab Conquests to the Siege of Vienna. Praeger. ISBN 978-0-275-96892-2. 
• Spuler, Bertold; M. Ismail Marcinkowski (translator), M. Ismail; Clifford Edmund Bosworth (foreword) (2003). Persian Historiography and Geography: Bertold Spuler on Major Works Produced in Iran, the Caucasus, Central Asia, India and Early Ottoman Turkey. Singapore: Pustaka Nasional. ISBN 978-9971-77-488-2. 
• Zarrin'kub, Abd al-Husayn (1999). Ruzgaran: tarikh-i Iran az aghz ta saqut saltnat Pahlvi. Sukhan. ISBN 978-964-6961-11-1. 
• Daryaee, Touraj (2009). Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.Tauris. str. 1—240. ISBN 978-0857716668. 
• Greatrex, Geoffrey; Lieu, Samuel N. C. (2002). The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part II, 363–630 AD). New York, New York and London, United Kingdom: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-14687-9. 
• Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3. 
• Zarrinkub, Abd al-Husain (1975). „The Arab conquest of Iran and its aftermath”. The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. str. 1—57. ISBN 978-0-521-20093-6. 
• Morony, M. (1986). „ʿARAB ii. Arab conquest of Iran”. Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 2. str. 203—210. 
• Christensen, Peter (1993). The Decline of Iranshahr: Irrigation and Environments in the History of the Middle East, 500 B.C. to A.D. 1500. Museum Tusculanum Press. str. 1—351. ISBN 9788772892597. 
• Shapur Shahbazi, A. (2005). „SASANIAN DYNASTY”. Encyclopaedia Iranica, Online Edition. Pristupljeno 3. 4. 2014. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Bosworth, Clifford Edmund (1997). „Sīstān”. The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume IX: San–Sze. Leiden, and New York: BRILL. str. 681—685. ISBN 9789004082656. 
• Gazerani, Saghi (2015). The Sistani Cycle of Epics and Iran's National History: On the Margins of Historiography. BRILL. str. 1—250. ISBN 9789004282964. 
• Bosworth, C. E. (2011). „SISTĀN ii. In the Islamic period”. Encyclopaedia Iranica. 
• Marshak, B.I.; Negmatov, N.N. (1996). „Sogdiana”. Ur.: B.A. Litvinsky, Zhang Guang-da and R. Shabani Samghabadi. History of Civilizations of Central Asia, Volume III: The Crossroads of Civilizations: A.D. 250 to 750. ISBN 92-3-103211-9. 
• A. K. S., Lambton (1999). „FĀRS iii. History in the Islamic Period”. Encyclopaedia Iranica, Vol. IX, Fasc. 4. str. 337—341. }}
• Daryaee, Touraj. „Collapse of Sasanian Power in Fars”. Collapse of Sasanian Power in Fars. Fullerton, California: California State University. str. 3—18. 

Spoljašnje veze

• History of Iran: Islamic Conquest from the Iran Chamber Society.
• The Arab conquests at History World.
• Muslim Conquest of Persia at Mecca Books.