Википедија

Najpergov popis iz 1718.

Najpergov popis iz 1718. je državni izveštaj Austrijskog komesara za razgraničavanje u Srbiji. Danas je to jedan od značajnijih izvora, koji iako ne daje etnički sastav stanovništva severne Srbije, pa i popis svih naselja, omogućava istoričarima i drugim istraživačima da upoređivanjem sa nešto kasnijim izvorima donesu neke zaključke o etničkom sastavu stanovništva. Pri korišćenju ovog popisa u istraživanjima treba imati u vidu da Najperg nije dao popis mesta u Gradištanskom, Ramskom, Kučajnskom i Požarevakom distriktu.[1]

Grb Tribalije, odnosno habzburške Kraljevine Srbije u Donjem gradu Beogradske tvrđave. U centralnom polju nalazi se probodena veprova glava, koja će se kasnije naći na grbovima i zastavama iz Prvog srpskog ustanka.

Preduslovi uredi

 
Mapa Kraljevine Srbije (1719—1739)

Nakon Osmanskog popisa Smederevskog sandžaka iz vremena vladavine cara Murata III, s kraja 16. veka više od 100 godina nije vršen popis stanovništva ovih krajeva Srbije sve do nakon Požarevačkog mira 1718. godine, kada je nad severnom Srbijom uspostavljena austrijska vlast, koja je trajala od 1718 — 1739. godine.[1] Veći deo ove novoosvojene teritorije južno od Save i Dunava koja je ušla u sastav Habzburške monarhije, nazvan je Kraljevina Srbija (Königreich Serbien), i proglašena za apsolutno kraljevsko vlasništvo, tj nalazila se pod upravom Dvorskog Ratnog Saveta i Dvorske Komore, a manji deo, nahije Krivina i Krajina i puste Homoljske planine priključene su već više od jednog veka postojećem Temišvarskom Banatu. Nakon privremene vojne uprave, naloženo je da se po modelu Temišvarskog Banata i u Kraljevini Srbiji uvede administracija kojom će rukovoditi princ Karlo Aleksandar Virtemberški kao predsednik.

Kada je Austrija zaposela severnu Srbiju 1718. godine ovaj prostor je bio zapušten, ratom opustošen i gotovo raseljen. Nakon ratova koji su vođeni od 1683. do 1689. godine i od 1716 do 1718. godine neke nahije u Srbiji ostale su gotovo puste.

Austrija je u Srbiji od 1718. do 1738. godine organizovala privredu, društvo i upravu imajući u vidu specifičnost zemlje i njenog položaja kao najizloženije oblasti prema Turskom Carstvu. Ipak i to kratko vreme austriske okupacije, imao je loš uticaj na težak položaj narodnih masa u Srbiji pod velikim poreskim pritiskom, pod surovim režimom civilne i vojne uprave, pod politikom katoličke crkve. Život u okupaciranoj Srbiji, na njen narod ostavio je loć utisak, taka da se on slabo odazvao da učestvuje u novom ratu Austrije i Turske od 1737. do 1739. godine.

Vremenski okvir i prostor uredi

Vremenski okvir u kome je obavljen Najpergov popis je veoma jasan. To je period između Požarevačkog mira 1718. godine, kojim je ozvaničeno habzburško osvajanje jednog dela Srbije, i Beogradskog mira 1739. godine, kada se posle dvadeset godina austrijske vladavine ova teritorija vraća u okvire Otomanskog carstva. Za to vreme trajala je vojna, administrativna, verska i građanska uprava sa svojim institucijama i predstavnicima.

U odnosu na granice uspostavljene Požarevačkim mirom, iz novoosnovane Kraljevine Srbije, izdvojeno je sedam distrikata – Ključki, Krajinski, Krivinski, Homoljski, Kučajnski, Majdanpečki i Golubački, i podređeno Banatskoj administraciji.[2]

Opšte informacije o popisu uredi

Po izveštaju komesara za razgraničavanje u Srbiji grofa Najperga, u Kragujevačkoj nahiji dolazilo je 1718. godine na 38 naseljenih sela 160 nenaseljenih, u Resavskoj nahiji na 16 naseljenih sela 54 pusta. U ostalim nahijama Srbije koje je zaposela Austrija nisu bile tako loše razlike između naseljenih i nenaseljenih mesta; pored svega toga, po D. Panteliću, u Srbiji je tada nalazilo 386 nenaseljenih sela na 664 naseljena, dakle na 8 naseljenih sela dolazilo je 5 pustih. Po popisu stanovništva u Srbiji 1720. godine, prema Alteru, činovniku Dvorskog komorskog veća, ona je imala jedva četiri hiljade porodica.

U Najpergovom popisu iz 1718. godine, ovako je prikazan popis nekih sela:[3]

Homoljski distrikt (Des Humolier Distrikts)

U ovom distriktu popisano je 10 sela (bez navođenja njihovih imena) sa ukupno 80 domova.[4]

Distrikt Porečka reka

U popisu ovog distrikta navodi se 15 sela i 60 domova.

Majdanpečki distrikt

U popisu ovog distrikta navodi se 10 sela i 80 domova.[5]

Resavski distrikt

Za razliku od napred navedenih distrika, za Resavski distrikt su poimenično navedana naseljena mesta i pusta sela. Od naseljenih mesta navdena su:

  • Ressova (12, Orašje iz srpskih popisa iz tog vremena – današnji Despotovac),
  • Sivaniza (8 domova, Svilajnac),
  • Zverencka (5),
  • Recavabaz (8, verovatno Resavica),
  • Ploffanj (2 doma, verovatno Gložane),
  • Janzi (6 domova, Đonci),
  • Medvedia (5 domova, Medveđa),
  • Vascko (6 domova, verovatno Vojska),
  • Papaviz (7 domova, Popović),
  • Krapovitz (4 doma, Grabovac ili verovatnije Grabovica),
  • Pogaroz (3),
  • Panovaz (4 doma, Panjevac),
  • Sallna (8 domova, Senje),
  • Reffna (5 doma, Ravna – Ćuprija),
  • Iban Roschi (2 doma)
  • Tortivaz (4 doma, Trućevac).[6][4]
U odnosu na nešto kasnije srpske popise nedostaju Johovac, Grabovac ili Grabovica i Bobovo. Bobovo bi moglo da bude pusto selo Pupava, kao što smatra Pantelić, ali u svakom slučaju teško može biti nego od spomenutih naseljenih sela osim ako Zverencka nije starije ime tog sela. Sa druge strane u popisu se javljaju Zverencka, Pogaroz i Iban Roschi kojih nema u kasnijim srpskim popisima za resavsku i ravaničku parohiju. U Ravaničkoj parohiji u Najpergovom popisu se ne javljaju kao naseljena mesta Ivankovci, Mirosava i Čimare. Pored toga kasnije se javljaju Gornje i Donje Senje a ne samo jedno Senjekao kod Najperga. Gornje Senje bi moglo biti Sellna Kloster tj. manastir Senje što se gotovo sigurno odnosi na manastir Ravanicu. Ivankovci bi, eventualno mogli da budu Iban Roschi, kao što tvrdi Pantelić ali Mirosave i Čimara sasvim izvesno nema kod Najperga ni kao naseljenih ni kao pustih mesta.[3]

Na osnovu Najperovog popisa iz 1717 i 1718 godine Dušan Popović je došao do podataka da u Srbiji posoje: 782 naseljena mesta sa 3.950 gazdinstava. Međutim samo tri godine kasnije u jednom popisu iz 1721 godina Srbija je imala u okviru Beogradske administracije, bez Beograda i Krajine 5.487 komorskih i 533 vojničkih seljačkih poseda, ili skupa 6.020.

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ a b Najpergov popis i Epšvilcova karta U: Nebojša D. Đokić, Originalni naučni rad Mitološki zbornik 26, 2012, str. 291. UDK:911.37(=135.1):325.1(497.11-18 Braničevo)
  2. ^ R. Grujić, Prilozi za istoriju Srbije u doba austrijske okupacije (1718—1739), SSKA 52, Beograd 1914, 160-170.
  3. ^ a b Najpergov popis i Epšvilcova karta U: Nebojša D. Đokić, Originalni naučni rad, Mitološki zbornik 26, 2012, str. 291-292. UDK:911.37(=135.1):325.1(497.11-18 Braničevo)
  4. ^ a b Pantelić D., Popis pograničnih nahija Srbije posle Požarevačkog mira, Spomenik SAN XCVI, Beograd 1948. str. 21
  5. ^ Pantelić D., Popis pograničnih nahija Srbijeposle Požarevačkog mira, Spomenik SAN XCVI, Beograd 1948. str. 20
  6. ^ dr Gordan Bojković mr Nebojša Đokić Srednjovekovne crkve i manastiri u Braničevu : po srpskim i austrijskim popisima iz XVIII veka, Narodni muzej Požarevac, 2016. str. 19-21.

Literatura uredi

  • Mijatović S., 1930: S. M. Mijatović, Resava, Naselja knj. 26, Beograd, 1930.
  • Miladinović M., 1928: Miladinović J. M., Požarevačka Morava – Naselja i poreklo stanovništva knj. 25, Beograd 1928.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Најпергов_попис_из_1718.&oldid=26948685”