Nekropola sa stećcima Delijaš
Nekropola sa stećcima Delijaš istorijsko je područje koga čini nekropola sa 243 stećka, u opštini Trnovo, proglašano za nacionalnim spomenikom Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.[1] Prema brojnosti spomenika, ubraja se u deset najvećih nekropola u Bosni i Hercegovini.
| Nekropola sa stećcima Delijaš | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Nekropola sa stećcima Delijaš |
| Mesto | Bosna i Hercegovina |
| Kriterijum | kulturna: iii, vi |
| Referenca | 1504 |
| Upis | 2016. (41. sednica) |
Stećci iz okoline Trnova okvirno su datirani u 14. i 15. vek a manji broj verovatno u prve godine 16. veka.[2]
Položaj uredi
Nacionalni spomenik Nekropola sa 243 stećka, nalazi se u selu Delijaš (Crna Rijeka) u opštini Trnovo na jugozapadnim padinama Jahorine, na uzvišenju koje je putem prema Zabojskoj podeljeno na dva dela. Selo je odvajkada naseljeno uglavnom muslimanskim stanovništvom. Severno od Delijaša nalazi se staro srpsko selo Zabojska, dom Golijanina, Rajića, Tomića, Ždrala. Između ova dva sela nalazi se srpsko groblje i velika nekropola stećaka.[3]
Lokacija je označenoj kao k.č. broj 383 upisana u z.k. uložak broj 219, k.č. broj 384 upisana u z.k. uložak broj 573 i k.č. broj 1369 upisana u z.k. uložak broj 244 k.o. Delijaš, Opština Trnovo, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.[1]
Iznad nekropole nalazi se brdo koje narod naziva Gradina. Na Gradini se mogu pronaći kamene grupe koje podsećaju na gromile. Vjerovatno pripadaju grupi gromila Autarijata i Glasinačkoj kulturi.[3] Bez ozbiljnijih naučnih istraživanja o tome teško govoriti.
Zaštita uredi
Na ovom nacionalnom spomeniku primenjene su sve mere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene shodno Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH” br. 2/02, 27/02 i 6/04).[1]
Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi sprovedeni su od 1958. do 1961. godine kada je Š. Bešlagić izvršio je sistematsko evidentiranje stećaka nekropola u okolini Trnova.[1]
Dana 15. jula 2016. stećci su upisani na UNESKO-vu listu svetske kulturne baštine, kao zajedničko blago Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije i Crne Gore.
Istorija uredi
Stara srpska plemena su se na šire područja Trnova doselila navjerovatnije iz Hercegovine, a selo Zabojska je zbog svog povoljnog položaja verovatno bilo naseljeno i Ilirima koji su se polako povlačili prema Romaniji. Na izlazu iz sela, upravo tamo gde je od davnina bila nekropola njihovih prethodnika, podignuta je nekropola stećaka.[3]
Jedan kilometar severno, pored sela Zabojska nalazi se stena odakle je uziman materijal za klesanje stećaka. Tamo se još uvek nalazi jedan stećak koji nije pomeren i koji je ostao da čeka prenos do nekropole.
Ovo područje se nalazilo na samoj granici vlastelinske zemlje srpskih srednjovjekovnih porodica Pavlovića i Kosača. Obronci Jahorine sa jugozapadne strane sela su bili bogati pašnjacima. Život seljaka na ovom području zavisioi je od stočarstva, mada se sejala pšenica, a na brojnim potocima koji izviru na južnoj strani Jahorine bile su izgrađene vodenice.[3]
Osvajanjem ovih prostora od strane Osmanlija srpsko stanovništvo se povuklo ka zapadu. Stanovništvo koje je ostalo na ovim prostorima je bilo izloženo strašnim nametima. U selu Delijaš je verovatno živeo aga, kome su seljaci davali namet u vidu dela prinosa. Kada je u vreme Osmanlija desila strašne kuge, stanovništvo u Bosanskom pašaluku je desetkovano.[3]
Nakon velikih seoba stanovništva ovi prostori su ponovo naseljeni Srbima iz Crne Gore i Hercegovine. Sa ovi stanovnicima stigli su preci porodica Golijanina, Rajića, Tomića, Ždrala. Na mestu gde su bili grobovi njihovih predaka, sahranjeni su članovi njihovih porodica.[3]
Groblje je osknavljeno u ratu i nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, a selo Zabojska je zapaljeno. Nekada je iz ovog sela školu u Delijašu pohađalo tridesetak učenika, danas u selu ne živi niko. Selo je zapušteno i zaraslo u rastinje.[3]
Opis spomenika uredi
Nekropola u Delijašu leži na uzvišenju koje je putem prema Zabojskoj podeljeno na dva dela: istočni i zapadni.
Nekropolu čini 243 stećka, od toga je 28 slemenjaka, a 215 sanduka i ploča. Veliki broj otećaka je utonuo u zemlju, dok je jedan deo na obodima pomeren delovanjem prirode, ali je i ljudskom nebrigom koja je odigrala veliku ulogu.
Stećci su orijentisani prema pravcu zapad–istok sa malim nagibom i svrstani su u nizove. Deo stećaka koji se nalazi neposredno iznad puta koji je skliznuo zbog oštrog nagiba terena i ne nalazi se na prvobitnoj lokaciji. Većina stećaka je prosečnih dimenzija, ali ima nekoliko primeraka velikih, kao i vrlo malih dimenzija.
Šest primeraka je ukrašeno, i to 3 sanduka i tri slemenjaka. Svi ukrašeni stećci se nalaze zapadno od prilaznog puta.
- Stećak br. 1 je sljemenjak sa postoljem, ukrašen na dvema bočnim stranama. Na severnoj strani je plastično prikazana figura muškarca koji u jednoj ruci drži napet luk sa strelom, a drugu ruku je podbočio. Na južnoj bočnoj strani je scena muškog kola. Pet muškaraca nose vence na glavama koji se jasno razaznaju na tri mesta.
- Stećak br. 2 je sanduk koji na gornjoj površini ima izveden plastični polumesec.
- Stećak br. 3 je sanduk koji na gornjoj površini ima plastičan pravougaonik.
- Stećak br. 4 je visoki sanduk sa postoljem. Na istočnoj i zapadnoj strani stećka je po jedna plastična jabuka. Na južnoj strani je neobičan motiv koji se sastoji od dva plastična kruga povezana debelom trakom. Na gornjoj površini je jedan veliki plastični krug.
- Stećak br. 5 je veliki sljemenjak sa postoljem. Na istočnoj strani je scena lova u kojoj je lovac na konju, a ispred njega jelen. Na zapadnoj strani su jedva prepoznatljivi motivi luka i strele. Stećak je dosta oštećen i nagnut.
- Stećak br. 6 je manji sljemenjak koji na gornjoj ravni ima plastičan polumesec.
U severozapadnom delu nekropole uz stećke su smešteni pravoslavni grobovi iz savaremenog doba.
Izvori uredi
- ^ a b v g „Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika - Nekropola sa stećcima Delijaš, historijsko područje”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 2021-10-22.
- ^ Bešlagić, Šefik, Trnovo, Srednjovjekovni nadgrobni spomenici, "Naše starine" XI, Sarajevo, 1967, 135.
- ^ a b v g d đ e „Nekropola stećaka kod Delijaša | Palelive.com”. www.palelive.com (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-10-22.
Literatura uredi
- Bešlagić, Šefik, Trnovo, Srednjovjekovni nadgrobni spomenici, "Naše starine" XI, Sarajevo, 1967, 101-135.
- Bešlagić, Šefik, Stećci, kataloško-topografski pregled, Sarajevo, 1971, 142-143.
- Vego, Marko, Postanak srednjovjekovne bosanske države, Sarajevo, 1982, 51-54.
- Anđelić, Pavao, Osnovne značajke teritorijalnopolitičke organizacije u srednjovjekovnoj Bosni u Studije o teritorijalnopolitičkoj organizaciji srednjovjekovne Bosne, "Svjetlost", Sarajevo, 1982, 9-25.
- Bešlagić, Šefik, Stećci-kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982.
- Mušeta-Ašćerić, Vesna, Srednjovjekovna župa Vrhbosna, Problem granica i vlasti u Prilozi, Institut za istoriju u Sarajevu, Sarajevo, 1985, 257-268.
- Grupa autora, Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena do kraja Drugog svjetskog rata, Sarajevo, 1998.
Spoljašnje veze uredi
- Nenad Azizin Tanović, stećci ili oblici bosanskih duša Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2007)
- Nekropola stećaka kod Delijaša
- Crteži motiva sa stećaka
- Stamenković, S (11. 2. 2011). „Stećci na listi Uneska”. Politika.
