Oblik države
Oblik države ili vrsta države je struktura, određeni model državnog uređenja, uključujući i vrste teritorijalne organizacije, principe, načine formiranja i interakcije organa državne vlasti, kao i metod dobijanja vlasti, kako bi se obezbjedila primjena određene državne politike.[1] Skup različitih znakova državnog uređenja razlikuje jednu državu od druge.
Do različitog oblika države dolazi usljed uticaja različitih faktora, kao što su istorijski, privredni i politički faktori. Glavni među njima su sljedeći:[2]
- istorijska tradicija razvoja nacionalne države;
- istorijske karakteristike formiranja nacionalne države;
- realni odnos društvenih snaga u zemlji;
- nacionalni sastav stanovništva;
- mentalitet stanovništva;
- strano prisustvo;
- životni standard;
- stepen uticaja bivših metropola na izbor oblika države u prijašnjim kolonijama;
- uloga međunarodne zajednice.
Oblik države u svakom slučaju zavisi od izazova sa kojim se država suočava i načina na koji funkcionište.
Elementi oblika države uredi
Tipologija oblika države uredi
Monokratski oblik države uredi
U osnovi organizacije državne vlasti leži princip samovlašća. Državna vlast je koncentrisana u rukama jedne osobe (sultan u Omanu), ili jednog državnog organa (Viši savjet emira u UAE) ili neka druga vrsta državnih organa (nacistički režim u Njemačkoj i fašistički režim u Italiji, režim Idija Amina u Ugandi 1979). Za takvu državnu vlast karakterističan je zatvoreni totalitarni režim, koji onemogućava uticaj interesnih grupa na vlast, štaviše, da takvi napori mogu dovesti do surovih kazni. U državi vlada ideološki monizam, jednostranačje ili je usvojen princip jednog mandata za vladajuću partiju.[3]
Monokratski oblik države može imati sljedeće varijante:
- Teokratska monokratija, postoji u zemljama muslimanskog fundametalizma (Saudijska Arabija, Katar, UEA).
- Ekstremistička (fašistička) monokratija (fašistička Italija, nacističke Njemačka, Frankova Španije, režim Crvenih kmera u Kambodži);
- Militaristička monokratija, kada državna vlast pripada vojnom savjetu, a u stvari njenom lideru (Sadam Husein u Iraku, u današnje vrijeme Mjanmar, Fidži).
- Monokratija totalitarnog socijalizma (SSSR, od 1953. Sjeverna Koreja).
Polikratski oblik države uredi
Odlikuje se podjelom vlasti, postojanjem više centara moći na nacionalnom nivou (šef države, vlada, skupština, sudstvo, organi ustavne kontrole), određenim stepenom decentralizovanog upravljanja teritorijama, državnim režimom kojim dominiraju demokratske metode upravljanja, povezane sa redovnim izborima, kao i potraga za kompromisom i konsenzusom, garantovanjem prava građana.[3]
Polikratski oblik države može imati sljedeće varijante:
- tradicionalna polikratija, koja je preovladala u većini država svijeta nakon Drugog svjetskog rata (Francuska, Sjedinjene Države, Japan, Australija, Norveška).
- postsocijalistička polikratija, utvrđena nakon raspada istočnog bloka (Mađarska, Poljska, Češka, Bugarska).