Википедија

Orlovići

Orlovići su srpska plemićka porodica iz srednjovjekovne Srbije. U istočnoj Hercegovini do sredine 16. vijeka postojalo je pleme Orlovića u blizini Gacka sa sjedištem u selu Čarađe, a za koje se vjeruje da su naslednici srednjovjekovnih Orlovića.

Orlovići
DržavaSrpsko kraljevstvo
PosjediOrlov grad i Čarađe
Osnivačvojvoda Orle
Vladavina~ 1320
Nacionalnostsrpska

Prvi pomeni prezimena Orlović

uredi

Prvi pomen Orlovića nalazi se u Gerasimovom ljetopisu iz 1389. godine, gdje se zapovjednik jednog djela vojske zove Pavle Orlović. Sledeći zapis prezimena Orlović, nalazi se javlja 21. februara 1444. godine u testamentu Gojslava Orlovića, katolika iz Drijeve na Neretvi.[1] Njegovi se rođaci vjeruje se naseljavaju u Blatnici i Broćnu gde ih i danas ima, kao i po Bosni i Hrvatskoj. Naseljavanja pravoslavnih Orlovića iz Zete u Liku i Senj koja počinju već 1432. se daju pratiti preko liste uskoka iz 1550. godine, pominjanja Vuka Orlovića iz Žumberka 1629. godine.[2] i popisa Like i Krbave iz 1712. godine.[3]

Istorijski podaci o zetsko-crnogorskom ogranku plemena Orlović

uredi

Risto Kovijanić je pronašao u kotorskim arhivima[4] nekoliko lica iz predanja Martinovića i ostalih iz roda Orlovića i dokazao da je njihovo predanje tačno do Nenoja Ivanovića (živeo oko 1420. godine) koji bi mogao biti ili sin Pavla Orlovića, koji bi možda bio imenovan kao Pavle Ivanović po bratstvu Ivanovići koje se tad formira na Cetinju ili možda Pavle Vuković po ocu ili nekako drugačije u istorijskim dokumentima ili sin nekog njegovog brata ili rođaka (Ivana Orlovića).

Kovijanić pominje Todora Nenojeva Ivanovića (Thudor Nenoe Ivanovich de Cetine), zabeleženog u kotorskim arhivima 1440. kako se zadužuje da bi kupio pancir. Kotorski dokument ne pominje da je Todorov otac pokojni, što znači da je možda još uvek živ. U Bajicama postoji Nenojev granični kamen i Nenojev krst, koji se pominje u povelji Crnojevića iz 1489. kao granica između sela Bjeloši i Bajice.[5] Očigledno je da je Nenoje bio predvodnik svoje grupe doseljenika, tako da se doseljavanje Orlovića u Bajice može vremenski odrediti, verovatno između 1371. godine i 1439. godine.

Todorov, po svoj prilici mlađi brat Šćepan Nenojević, se pominje u povelji Ivana Crnojevića iz 1489. godine kao jedini sa titulom kneza na spisku vlastele.[5]

Knez Vlatko, rođen oko 1480. godine, pominje se u turskom defteru iz 1523. godine[6] kao jedini musellem-knez Vlatko Šćepanov u mahali Ivanevići, uz svog brata Gvozdena Šćepanovog. Tu je i Radič, sin Todorov kao i nekoliko Milića iz grupe srodnika.

Nikola, rođen oko 1510. godine se pominje u defteru iz 1570. godine kao Vlatkov i Vuksanov otac. Pošto nije upisan, znači da nije bio živ 1570. godine. Najverovatnije za vreme Nikole se neki rođaci počinju nazivati Orlovići, o kojima Erdeljanović beleži lokalne nazive u Bajicama „Orlovića dolina, Orlovića lazina, Orlovića kuća, Orlovića baština“.[5]

Knez Vlatko, rođen oko 1540. godine. U defteru iz 1570. godine se pominju Vuksan i Vlatko Nikolin u mahali Ivanevići. Vuksan Nikolin se pominje takođe u kotorskim arhivima 1594. godine kod Kovijanića, poginuo je najverovatnije 1604. godine u boju sa Turcima.[7]

Knez Martin, sin Vlatkov, rođen negde iza 1580. godine. Oženio se po drugi put u starijem dobu i dobio petoricu sinova opevanih u Gorskom Vijencu. Sa prvom ženom je imao sina Jovana koji se pominje 1687. godine[8] i čiji potomci su se raselili u Vraku kod Skadra, Valjevo i u Grbavce u Zeti. Najpoznatiji njegov potomak je Obren Martinović, otac vojvode Milana Obrenovića, osnivača dinastije Obrenović.[7]

Sinovi kneza Martina: knez i vojvoda Batrić Martinović (oko 1630—1710), njegov brat blizanac knez Tomaš, Marko, Ivan i Miloš. Sa tog ognjišta skočila je „izviiskra“ i zapalila oslobodilačku buktinju lovćensku. Najlepši spomenik im je spevao Njegoš u Gorskom Vijencu:

„Sokolovi pet Martinovićah,
i viteže Borilović Vuče
koji prvi udriste na Turke,
ko umije vama splesti v'jece?

Spomenik je vašemu junaštvu

Crna Gora i njena sloboda!“

Porijeklo plemena Orlovića i Pavla Orlovića

uredi

Orlovići se tako, na teritoriji Hercegovine, Crne Gore a u novije vrijeme i Srbije, nekad upotrebljava kao zajedničko ime bratstva koje obuhvata više pod-bratstava koji listom tvrde da potiču od kosovskog junaka Pavla Orlovića, stegonoše ("barjaktara") kneza Lazara iz narodnih epskih pjesama. Nije poznato da postoji bilo kakva srodnička veza između današnjeg prezimena Orlović, koje se jednako javlja i kod rimokatolika i muslimana, i bilo kog od bratstava ovog plemena u Crnoj Gori ili Hercegovini. To ne znači da veze nijesu moguće ali su dosada svakako neposvjedočene. Treba znati da niko od pripadnika ovih plemena ili bratstava po predanju ne nosi prezime Orlović ali se svi smatraju manje-više direktnim potomcima Pavla Orlovića. Tako su, čini se, gledani i spolja, od strane svojih sunarodnika, barem prema autorima poput Andrije Luburića. S druge strane, porodica Martinović sa Cetinja, koja se tradicionalno smatra izdankom ovog plemena, ima svoj grb, a spekuliše se da je jedan njen ogranak dao i srpsku dinastiju Obrenović. Postoje i ogranci plemena koji su, nakon turske okupacije, prihvatili islamsku vjeru (npr. porodica Čengić) i koji su tako ili dobili novo plemstvo ili neku vrstu kontinuiteta starog. No ni o tome nema pouzdane istorijske evidencije.

U srpskom jeziku riječ pleme i plemenitost te plemstvo su barem povezani istom etimologijom ako već možda i ne stoje ni u kakvoj direktnoj vezi sa institucionalnim plemstvom. Plemenska organizacija je, u ovom dijelu Evrope, međutim, karakteristična samo za srbski i šiptarski narod, i to samo za one dijelove tih naroda koji su blizu mediteranskom pojasu. Dakle, veza između organizacije u širu bratstveničku zajednicu, vojevanja i katunskog stočarstva kao primarne poljoprivredne djelatnosti, ima u Evropi još pandan u škotskim klanovima, naročito brdskim, kao i ta veza između šire bratstveničke zajednice i njenih odabranih vođa.

Razna predanja o porijeklu plemena koje će se kasnije, svojatajući mitskog junaka Pavla Orlovića, nazvati Orlovićima gravitiraju uglavnom prema Hercegovini, gdje se spominju mjesta kao što su Gacko, Čarađe kod Gacka ili Orlina kod Čarađa ili kod Gacka. U svakom slučaju, jedan dio plemenika se, pred nadiranjem Turaka, odselio iz ove pretpostavljene postojbine za Crnu Goru (čini se, većina) a drugi je ostao u Hercegovini. Poznato je da crnojevićka država, koju mahom i konstituišu ova plemena, baš u to vrijeme i mijenja ime Zeta u Crna Gora.

Petar Aškraba Zagorski produbljuje ovo predanje na sljedeći način: "Izmišljen je pojam "porijeklom iz Crne Gore". Na ovom prostoru ne postoji niko porijeklom iz Crne Gore. Postoje stare srpske porodice u Cetinjskom polju ali kada sam sa njima pričao '71. godine, '74. i '82. godine, svi ti stari Srbi u Cetinjskom polju, kada mu kažeš u ispitivanjima, ne dajući mu odgovora usmjerenog, kada mu kažeš da je Crnogorac on se vrijeđa, on kaže: Ne, ja sam ođe starosjeđelac, nijesam ja stočar... što znači da imaju određeno pamćenje da su plemena doselila sa Crne Gore tj. sa Zelengore, jer se Zelengora do 1477. godine zvala Crna Gora pa su š nje odselili ona značajna prezimena: Orlovići, Borilovići, Martinovići, Belići, Abramovići, Milići [Lončarevići], Bjelice itd. Ljutići i dr."[9]

Pavle Orlović je junak Kosovskog ciklusa epskih narodnih pesama. U istorijskim izvorima o njemu praktično da nema podataka, osim saznanja da je bio naveden u Gerasimovom ljetopisu iz 1389. godine.[10] Prema narodnoj pesmi „Kosovka devojka“, on preminuo nakon Kosovskog boja 1389. godine, od rana zadobijenih u njemu. Uroš Predić ga je predstavio na svojoj slici Kosovka devojka iz 1919. godine na samrti, a Paja Jovanović je na svojoj monumentalnoj kompoziciji „Proglašenje Dušanovog zakonika“ iz 1900. godine naslikao njegovog navodnog pretka, Grgura Orlovića.

Danas ima onih koji se smatraju direktnim potomcima legendarnog Pavla Orlovića, odnosno njegovog dalekog po predanju pretka i osnivača porodice Vuka Orle. Prema tom shvatanju, rod Orlovića tj. porodice koje vode poreklo od Pavla Orlovića (Samardžići, Martinovići, Komnenovići, Jolovići, Tesle, Milići, Lončarevići i drugi) se smatraju najstarijom postojećom srpskom plemićkom porodicom, koja datira iz XIII veka[11], kada je njen osnivač navodno živeo.

Porodično stablo po usmenom predanju

uredi 
Војвода Орле (1330)[12]
   │
   ├── Милија Орловић 
   │   │
   │   └── Бијеле
   │
   └── Павле Орловић
   │   │
   │   ├── Чејо
   │   ├── Бојко
   │   ├── Васо
   │   └── Неноје
   └── Мартин Орловић

Orlovići u Ugarskoj

uredi
 
Grb Orlovića prema Ilirskim grbovnicima

Grgur Orlović se pominje na listi plemstva kralja Ladislava od 7. marta 1492. godine izdatoj u Budimpešti i njegov grb se nalazi u Ilirskim grbovnicima.[13] Grgur potiče iz plemićke porodice koja je posedovala grad i tvrđavu Čovku u Bosni.[14] Njegov otac Juraj se pominje kao izaslanik bana Ladislava od Egervara kralju Vladislavu drugom 1491. godine. Grgur je bio zapovednik grada i tvrđave Ripča i 1421. godine je postavljen za kapetana (vojvodu) Senja. Posle pogibije u Mohačkoj bici, njegove posede koji su uključivali grad Sokol, Brezovicu kod Zagreba i Riđicu, nasleđuje njegova ćerka Katarina. Katarina se pominje kao Šokica, Srpkinja katoličke vere u knjizi Ivana Ivanića „Bunjevci i Šokci“.[15] Grgurovo prezime se u dokumentima pamti u 2 varijante, Orlović i Orlovčić. Polovina ilirskih grbovnika ima Orlović (Bečki[16], Althanov grbovnik), a po Solovjevu, kasniji prepisivač grbovnika je napravio grešku, u grbovniku Korijenić-Neorić je čak zapisao Orlovučić/Orlovvcick.[17]

Knez Ivan Orlović se pominje kao izaslanik u Ljubljani 27. septembra 1709. godine.[15]

Na popisu 66 plemićke porodice u Baranji iz 1732. godine se nalaze Orlovići.[18][19]

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Općina Ljubuški. Arhivirano iz originala 21. 01. 2015. g. Pristupljeno 24. 10. 2009. 
  2. ^ Erdeljanović, Jovan (1930). O Poreklu Bunjevaca. Beograd. 
  3. ^ Kaser, Karl (2002). Popis Like i Krbave 1712. godine. Zagreb. 
  4. ^ Kovijanić, Risto (1963). Crnogorska plemena u kotorskim spomenicima knjiga 1. Cetinje. str. 151. 
  5. ^ a b v Erdeljanović, Jovan (1921). Stara Crna Gora. Beograd. 
  6. ^ Đurđev, Branislav (1968). Dva deftera Crne Gore iz vremena Skender-Bega Crnojevica, prva i druga sveska. Sarajevo. 
  7. ^ a b Luburić, Andrija (1934). Orlovići i njihova uloga u Crnogorskom Badnjem večeru 1710. godine. Beograd. 
  8. ^ Tomić, Jovan (1907). Crna Gora za Morejskog rata. Beograd. 
  9. ^ https://www.youtube.com/watch?v=uvrhKOBNNqY (transkripcija se odnosi na dio od 25:06 - 26:04)
  10. ^ Šuica, Marko (2000). Nemirno doba srpskog srednjeg veka. Beograd. ISBN 86-355-0452-6. 
  11. ^ Obrad Mićov Samardžić (1992). Porijeklo Samardžića i ostalih bratstava roda Orlovića. Mostar. ISBN 978-86-82271-53-6. 
  12. ^ Orlovići blog, rodoslov
  13. ^ Archiv für Kunde österreichischer Geschichts-Quellen, Volume 3. Beč. 1849. 
  14. ^ O Grguru Orloviću, od strane 164. 
  15. ^ a b Ivanić, Ivan (1899). Bunjevci i Šokci. Beograd. Arhivirano iz originala 01. 08. 2010. g. Pristupljeno 24. 10. 2009. 
  16. ^ Die Handschriften der K. K. Hofbibliothek in Wien. Beč. 1841. 
  17. ^ Solovjev, Aleksandar (2000). Istorija Srpskog Grba. Beograd. str. 224. 
  18. ^ Mihaldžić, Stevan (1861). Baranja, pp. 383. Beograd. 
  19. ^ Acović, Dragomir M. (2008). Heraldika i Srbi (1. izd izd.). Beograd: Zavod za udžbenike. str. 426. ISBN 978-86-17-15093-6. OCLC 310421429. 

Literatura

uredi
  • Samardžić, Obrad Mićov (2000). Porijeklo Samardžića i ostalih bratstaba roda Orlovića (2. dop. izd izd.). Nevesinje: Saša i Aleksandra Samardžić. ISBN 86-82271-53-2. OCLC 272338453. 
  • Archiv für Kunde österreichischer Geschichts-Quellen, Volume 3. Beč. 1853. 
  • O Grguru Orloviću, od strane 164. 
  • Ivanić, Ivan (1899). Bunjevci i Šokci. Beograd. Arhivirano iz originala 01. 08. 2010. g. Pristupljeno 24. 10. 2009. 
  • Solovjev, Aleksandar (2000). Istorija Srpskog Grba. Beograd. str. 224. 
  • Mihaldžić, Stevan (1861). Baranja, pp. 383. Beograd. 
  • Die Handschriften der K. K. Hofbibliothek in Wien. Beč. 1841. 
  • Ivanić, Ivan (1899). Bunjevci i Šokci. Beograd. 
  • Općina Ljubuški. 
  • Kaser, Karl (2002). Popis Like i Krbave 1712. godine. Zagreb. 
  • Erdeljanović, Jovan (1921). Stara Crna Gora. Beograd. 
  • Luburić, Andrija (1934). Orlovići i njihova uloga u Crnogorskom Badnjem večeru 1710. godine. Beograd. 
  • Acović, Dragomir (2008). Heraldika i Srbi. Beograd. str. 426. 
  • Erdeljanović, Jovan (1930). O Poreklu Bunjevaca. Beograd. 
  • Kovijanić, Risto (1963). Crnogorska plemena u kotorskim spomenicima knjiga 1. Cetinje. str. 151. 
  • Đurđev, Branislav (1968). Dva deftera Crne Gore iz vremena Skender-Bega Crnojevica, prva i druga sveska. Sarajevo. 
  • Tomić, Jovan (1907). Crna Gora za Morejskog rata. Beograd. 


Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Орловићи&oldid=27550624”