Osoba bez državljanstva

Osoba bez državljanstva (ili apatrid), prema konvenciji OUN donete 1954. godine, označava lice koje nijedna država ne smatra svojim državljaninom u skladu sa odredbama svoga zakona o državljanstvu^[1]. Osobe bez državljanstva su izbeglice, osobe koje su se odrekle svog državljanstva, kao i osobe čije je državljanstvo oduzeto, usled sudske odluke ili nekog vida diskriminacije. Prema procenama UN, u svetu ima 12 miliona osoba bez državljanstva^[2].

Razlozi

Problem u zakonu o državljanstvu

Postoje 2 "osnovna" modela za dobijanje državljanstva^[3]:

Jus soli - državljanstvo se dobija prema mestu rođenja. Najčešći model na američkom kontinentu.
Jus sanguinis - državljanstvo se dobija na osnovu državljanstava pretka, odnosno roditelja. Najčešći model u Africi, Aziji, Evropi i Okeaniji.

Problem nastaje kad se osoba rodi u državi koja daje državljanstvo na osnovu roditelja, a ne daje po mestu rođenja. Na primer, bračni par sa kanadskim državljanstvom se iselio iz Kanade. Par je došao u Srbiju. Bračni par dobija decu koja dobijaju samo kanadsko državljanstvo, jer nema uslove za srpsko državljanstvo. Ukoliko to dete ne stekne državljanstvo Srbije, a venča se sa osobom koja je dobila državljanstvo Kanade na isti način. Njihovo dete neće dobiti državljanstvo ni Srbije ni Kanade, zato što Kanada daje samo prvoj generaciji iseljenika, dok Srbija daje isključivo državljanstvo deci svojih državljana.

Pol

Postoje države koje daju državljanstvo deci samo ako im je otac državljanin.^[4] Tih država ima 27, kao što je Alžir i do skora Maroko.

Raspad države

Dešavalo se da prilikom raspada SFRJ i SSSR da pojedinci ostanu bez državljanstva. Tako je pri raspadu Sovjetskog Saveza, rusko državljanstvo su dobijali samo oni koji su mogli da dokažu potreban period za sticanje državljanstva, tako da je ostalo priličan broj osoba bez državljanstva. Prilikom izmena zakona o državljanstvu 2003. godine državljani bivše države su davali dokaze da su bili u Rusiji najmanje 5 godina bez prekida, znanje ruskog jezika i ekonomskoj nezavisnosti, dobijali državljanstvo. U periodu od 6 godina, oko 2,7 miliona ljudi je dobilo rusko državljanstvo.

Dok je u Srbiji izmenom zakona o državljanstvu 2018. godine dat rok da do 3. aprila 2019. godine predaju zahtev za državljanstvo, a da su imali državljanstvo SFRJ.

Diskriminacija

Najčešći razlog apatrida jeste diskriminacija. Najbolji primer diskriminacije je mjanmarski zakon o državljanstvu^[5] Po tom zakonu, da bi bio neko državljanin Mjanmara od rođenja mora biti pripadnik neke od 135 etničkih priznatih grupa, pa tako pripadnik Rohindža naroda(koji nije na listi od 135 priznatih grupa) ne može da bude državljanin Mjanmara, iako su njegovi roditelji i preci sa područja Mjanmara. Zvanično objašnjenje je da su oni "ilegalni imigranti i/ili njihovi potomci".

Administrativne prepreke

Postoje više administrativnih prepreka, kao što su: previsoke takse, predugačak period rešavanja zahteva ili nemogućnost prikupljanja potrebnih dokumenata.^[6]

Automatski gubitak državljanstva

Neke države praktikuju oduzimanje državljanstva usled boravka u inostranstvu. Tako je SFRJ imala praksu "odsutnost" po kojoj se oduzima državljanstvo osobi koja boravi u inostranstvu i poslednjih 15 godina od navršene 18 godine neispunjava javne obaveze prema državi i pri tome poslednjih 5 godina propustilo evidentiranje predstavništvu ili pismeno prijavi ministarstvu unutrašnjih poslova. Takođe potomcima osobe koje su rođene u inostranstvu koji tamo stalno borave, a nisu se sama evidentirala.^[7]^[8]. Nepoznato je kad je (ili da li je) ova odredba izbrisana iz zakona SFRJ, ali postojala je odredba u zakonu SR Srbije da osoba koja je odsutna iz SFRJ i poseduje strano državljanstvo, oduzima mu se državljanstvo^[9].

Reference

^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 10. 2017. g. Pristupljeno 26. 08. 2019.
^ https://news.un.org/en/story/2018/11/1025561
^ https://www.fmreview.org/sites/fmr/files/FMRdownloads/en/FMRpdfs/FMR32/FMR32.pdf^{[mrtva veza]}
^ https://web.archive.org/web/20111027165644/http://www.state.gov/g/176132.htm
^ BBC na engleskom jeziku.[1]
^ Stranica 40, [2]
^ Zakon o državljanstvu DFJ, [3]
^ Zakon o državljanstvu FNRJ[4]
^ Zakon o državljanstvu Socijalističke Republike Srbije[5]

Literatura

Bronwen Manby, Struggles for Citizenship in Africa Arhivirano 2013-04-15 na sajtu Archive.today, 2009
Laura Bingham, Julia Harrington-Reddy and Sebastian Kohn, De Jure Statelessness in the Real World: Applying the Prato Summary Conclusions, 2011
Jay Milbrandt, Stateless, 2011
Open Society Foundations and Refugees International, Without Citizenship: Statelessness, Discrimination, and Repression in Kuwait, 2011
Nationality and Statelessness: a Handbook for Parliamentarians. High Commissioner for Refugees, Inter-Parliamentary Union, 2005
Stateless Palestinians
Report describing US contributions to the resettlement of stateless populations in 2007
Brad K. Blitz and Maureen Lynch. "Statelessness and the Benefits of Citizenship: A Comparative Study."
Somers, Margaret. 2008. Genealogies of Citizenship: Markets, Statelessness, and the Right to Have Rights. Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-79394-0
Unravelling Anomaly. Detention, Discrimination and the Protection Needs of the Stateless Persons. London: Equal Rights Trust, 2010. ISBN 978-0-9560717-3-6
Stateless: The World's Most Invisible People Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. mart 2013). Reuters AlertNet, 2011
UN High Commissioner for Refugees (UNHCR) 2012 The State of the World's Refugees: In Search of Solidarity.

Spoljašnje veze

Međunarodni zakon: ugovora i sudske prakse

[1] „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 10. 2017. g. Pristupljeno 26. 08. 2019.

[2] ttps://news.un.org/en/story/2018/11/1025561

[3] ttps://www.fmreview.org/sites/fmr/files/FMRdownloads/en/FMRpdfs/FMR32/FMR32.pdf^{[mrtva veza]}

[4] ttps://web.archive.org/web/20111027165644/http://www.state.gov/g/176132.htm

[5] BBC na engleskom jeziku.[1]

[6] Stranica 40, [2]

[7] Zakon o državljanstvu DFJ, [3]

[8] Zakon o državljanstvu FNRJ[4]

[9] Zakon o državljanstvu Socijalističke Republike Srbije[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]